Με ένα άρθρο στο τελευταίο τεύχος της Βρετανικής Δημοσιογραφικής Επιθεώρησης (British Journalism Review), ο διευθυντής Ευρώπης του Διεθνούς Ιστιτούτου Τύπου (IPI) Jamie Wiseman, κάνει λόγο για διάβρωση της ελευθερίας του Τύπου στη γενέτειρα της δημοκρατίας.
“Δεν είναι όλα καλά για την ελευθερία του Τύπου στη γενέτειρα της δημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια, η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα έχει υποστεί σαφή διάβρωση, βλέποντας τη μεσογειακή χώρα να υποχωρεί στην κατάταξη της ελευθερίας του Τύπου στη χαμηλότερη Θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σημαίνοντας τον κώδωνα του κινδύνου στις Βρυξέλλες, αλλά και πιο μακριά».
Το άρθρο απαριθμεί αναλυτικά τις μεγάλες προκλήσεις που έχουν αντιμετωπίσει τα ΜΜΕ τα τελευταία χρόνια και σημειώνει: «Ενδεικτικά, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η χώρα έχει βιώσει τη δολοφονία ενός αστυνομικού ρεπόρτερ, πολλαπλές εμπρηστικές επιθέσεις σε γραφεία μέσων ενημέρωσης, ένα εκτεταμένο σκάνδαλο παρακολουθήσεων και μια σειρά από ενοχλητικές μηνύσεις κατά των ερευνητών δημοσιογράφων».
«Οι άμεσες προκλήσεις βρίσκονται στην κορυφή πολύ βαθύτερων συστημικών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, των απειλών για την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης που πηγάζουν από την ολιγαρχική ιδιοκτησία και την αδύναμη ρύθμιση του χώρου του Τύπου», τονίζει ο J. Wiseman, και καταλήγει:
Η εικόνα περιπλέκεται περισσότερο καθώς είναι μια αγορά μέσων ενημέρωσης που πλήττεται από επαναλαμβανόμενες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις, οι οποίες κατέστρεψαν τη διαφημιστική αγορά και οδήγησαν τα παλαιά μέσα στα χέρια των μεγιστάνων των εφοπλιστών. Το αποτέλεσμα είναι ένα τοπίο των μέσων ενημέρωσης που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα κατακερματισμού και πόλωσης και εκτεταμένης αυτολογοκρισίας μεταξύ ενός υποπροστατευμένου και υποχρηματοδοτούμενου επαγγέλματος δημοσιογράφων.
Από το 2021 ήρθαν στο φως πολλαπλές αποκαλύψεις σχετικά με την παρακολούθηση Ελλήνων δημοσιογράφων τόσο μέσω νόμιμων υποκλοπών όσο και μέσω παράνομων spyware. Αρκετοί δημοσιογράφοι και ιδιοκτήτες ΜΜΕ υποκλοπάπηκαν από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), ένα όργανο που τέθηκε υπό τον έλεγχο του γραφείου του Πρωθυπουργού αμέσως μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Παρόλο που οι αρχές δικαιολογούσαν αυτά τα σφάλματα ως προς το συμφέρον της προστασίας της εθνικής ασφάλειας, οι δημοσιογράφοι παρακολουθούνταν ενώ εργάζονταν σε ιστορίες όπως η τραπεζική διαφθορά.
Τον Απρίλιο του 2022 αποκαλύφθηκε ότι ο οικονομικός και τραπεζικός ρεπόρτερ Θανάσης Κουκάκης, ο οποίος εργάζεται για το CNN Greece και άλλα διεθνή μέσα, παρακολουθούνταν για τουλάχιστον δέκα εβδομάδες το καλοκαίρι του 2021 χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό εργαλείο spyware που ονομάζεται Predator. Ήταν η πρώτη αναφερόμενη περίπτωση δημοσιογράφου οπουδήποτε στον κόσμο που δέχτηκε χακάρισμα χρησιμοποιώντας την τεχνολογία, η οποία διατίθεται στο εμπόριο από τη σκιώδη εταιρεία Intellexa. Όπως το πιο γνωστό λογισμικό κατασκοπείας Pegasus, είναι επίσης ικανό να μολύνει το κινητό τηλέφωνο ενός θύματος, να έχει πρόσβαση στα δεδομένα του και να το μετατρέπει κρυφά σε συσκευή ακρόασης στην τσέπη του χρήστη.
Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε αμέσως κάθε ρόλο, γνέφοντας αντ’ αυτού σε έναν αόριστο μη κρατικό παράγοντα. Καθώς οι δημοσιογράφοι ερευνητές δημοσίευσαν πρόσθετες αποκαλύψεις, η αφήγηση άλλαξε και ο Πρωθυπουργός τελικά κατηγόρησε αδίστακτους παράγοντες εντός των υπηρεσιών πληροφοριών. Καθώς αυξάνονταν τα αιτήματα λογοδοσίας, ο γενικός γραμματέας του Μητσοτάκη, ο οποίος ήταν επίσης ανιψιός του, απολύθηκε, μαζί με τον επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών. Παρόλο που υποβλήθηκαν πολυάριθμες νομικές καταγγελίες, δεν έχει επιτευχθεί καμία ευθύνη για παραβίαση της ιδιωτικής ζωής του ατόμου ή του απορρήτου των δημοσιογραφικών πηγών. Οι ποινικές έρευνες δεν έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής τίποτα.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα γνώρισε επίσης μια αύξηση στον αριθμό των βλαβερών αγωγών δυσφήμισης και των Στρατηγικών Αγωγών κατά της Δημόσιας Συμμετοχής (SLAPPs) – αντικατοπτρίζοντας μια αυξανόμενη τάση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ξεχωριστές υποθέσεις περιλαμβάνουν μήνυση SLAPP που κατέθεσε ο ανιψιός του Πρωθυπουργού κατά των μέσων ενημέρωσης που αποκάλυψαν τους δεσμούς του με εταιρείες spyware, που οδήγησαν στην παραίτησή του.
Σε μια άλλη ανησυχητική νομική υπόθεση, τέσσερις Έλληνες δημοσιογράφοι και εκδότες αντιμετώπισαν ποινικές διώξεις και πιθανές μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης που συνδέονται με το ερευνητικό ρεπορτάζ των ΜΜΕ τους, το οποίο αποκάλυψε ένα φαρμακευτικό σκάνδαλο. Και οι τέσσερις αθωώθηκαν τελικά τον Ιούλιο του 2022. Αν και η ελληνική κυβέρνηση έχει παραπονεθεί για την κακή κατάταξή της ως τη χειρότερη χώρα για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ, κάτω από χώρες όπως η Πολωνία ή ακόμα και η Ουγγαρία, η πραγματικότητα είναι ότι σε καμία από αυτές τις χώρες δεν δολοφονήθηκε δημοσιογράφος στο φως της ημέρας τα τελευταία χρόνια. Ούτε οι δημοσιογράφοι εκεί αντιμετώπισαν ένα τέτοιο τοξικό φάσμα πιέσεων, από παρακολούθηση έως SLAPP και σωματικές επιθέσεις.
Η ιδιοκτησία μεγάλων έντυπων και τηλεοπτικών καναλιών από οικογενειακές δυναστείες και ναυτιλιακούς μεγιστάνες, πολλοί από τους οποίους έχουν πολιτικές διασυνδέσεις και συμφέροντα πολλαπλής ιδιοκτησίας σε βιομηχανίες που εξαρτώνται από κρατικές συμβάσεις, εκθέτει αυτά τα μέσα σε πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων και αποδυναμώνει τη συντακτική τους ανεξαρτησία. Ως αποτέλεσμα, αν και οι άμεσες πράξεις λογοκρισίας είναι σπάνιες, η αυτολογοκρισία είναι διάχυτη.
Μεταξύ των ενεργειών που απαιτούνται από κρατικό επίπεδο είναι πολύ ισχυρότεροι μηχανισμοί για την προστασία της ασφάλειας των δημοσιογράφων, πλήρης δικαιοσύνη για τη δολοφονία του Καραϊβάζ, κατάλληλη λογοδοσία για παράνομη παρακολούθηση και εφαρμογή καλύτερων νόμων για την προστασία της ανεξαρτησίας και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης. Η ανοικοδόμηση των σοβαρά διαβρωμένων πυλώνων της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης δεν θα είναι εύκολη υπόθεση, ωστόσο είναι απαραίτητη για την ανθεκτικότητα της ελληνικής δημοκρατίας.
Σημειώνεται ότι το IPI είναι η μεγαλύτερη και αρχαιότερη διεθνής δημοσιογραφική ένωση για την ελευθερία του Τύπου.
Διαβάστε όλο το άρθρο του Jamie Wiseman στο British Journalism Review, εδώ.