Του Κρίτωνα Χριστιανόπουλου
Έχει χυθεί πολύ μελάνι γύρω από τις πολιτικές που έχουν συμβάλλει στην τρομοκρατία αλλά πολύ λίγοι έχουν ασχοληθεί με την κοινωνιογραφία των ενεχομένων και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στην ψυχολογία των νεαρών και ιδιαίτερα των ασυνόδευτων προσφύγων και μεταναστών στη Δύση … και τώρα στη χώρα μας … μία χώρα που κλυδωνίζεται επικίνδυνα.
Η Μέση Ανατολή, εδώ και 30-40 χρόνια καταρρέει από την αρχική της μορφή, δηλαδή κάποιας μορφής συνύπαρξης διαφορετικών εθνοτήτων, αποτέλεσμα η πόλωση Σιιτών Σουνιτών. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε και η αποτυχία των «αραβικών ανοίξεων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν κάποια βάση για μία πιθανόν δημοκρατικότερη μετεξέλιξη αυτών των κοινωνιών.
Στην Ελλάδα και την Ισπανία αυτές οι επαναστάσεις ενέπνευσαν το ΣΥΡΙΖΑ και τους Podemos, αλλά δεν συγκίνησαν τους νεανικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς στη Δύση. ΄Ισως γιατί εκεί οι «διπλωματούχοι» ή «μη» αποτελούν δύο ξεχωριστούς κόσμους. Οι περιθωριοποιημένοι γίνονται σαλαφιστές, οι σαλαφιστές τζιχαδιστές, οι τζιχαδιστές καμικάζι του Αλλάχ. Εδώ η ακραία βία είναι έκφραση μιας τρομερής απόκλισης ενός τρεξίματος προς την άβυσσο, όχι ένας τρόπος κοινωνικής δράσης. Πολιτισμικά και θρησκευτικά στοιχεία είναι εντελώς ανακατωμένα.
Στην μετεξέλιξη αυτή, η θρησκεία έχει πάρει το προβάδισμα έναντι του πολιτικού και ακολουθεί όχι το πρώτο κομμάτι της ζωής του Μωάμεθ, δηλαδή το προφητικό, αλλά το δεύτερο δηλαδή το καταχτητικό (βλέπε τη πρόσφατη βιογραφία του Γάλλου συγγραφέα Σινουέ. Τι λοιπόν προσφέρει αυτή η εκδοχή στους συμπαθούντες και τους τζιχαδιστές; Οι ίδιοι θεωρούν ότι ξαναβρίσκουν μία «αξιοπρέπεια», έναν τρόπο ζωής εναλλακτικό στο δυτικό μοντερνισμό και ότι η ζωή τους αποκτάει έννοια με το φόνο των απίστων και την αυτοθυσία.
Γιατί αυτή η μετάλλαξη; Οι απαντήσεις είναι πολλαπλές και δεν αφορούν αυτή τη συζήτηση. Σίγουρα υπεισέρχονται θέματα ταυτότητας, δυσκολίες προσαρμογής στη σύγχρονη εποχή, ανάγκη των νέων για κάτι το απόλυτο και ξεκάθαρο όπως π.χ. ήταν ο κομμουνισμός του περασμένου αιώνα.
Η επιστροφή του θρησκευτικού προσφέρει απλές απαντήσεις σε πολύπλοκα ερωτήματα και τον δρόμο της «ίσιας και καθοδηγούμενης ζωής». Μπροστά στον άκρατο, νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό και τις συνεχείς προσαρμογές στα αιτήματα των μειονοτήτων, οι νέοι αυτών των κοινοτήτων προσπαθούν να επαναφέρουν βεβαιότητες των παλιών πατριαρχικών κοινωνιών όπως π.χ. κανείς παντρεύεται την ξαδέρφη του και η γυναίκα διαθέτει τον εαυτό της μόνο στον άντρα της. Ο εκσυγχρονισμός για αυτούς είναι ανάθεμα. Θεωρούμε ταμπού να μιλήσουμε για την καταπίεση της σεξουαλικότητας σ’αυτούς του λαούς. Ξεχνούμε φυσικά ότι αυτό ήταν ο κανόνας λίγο πιο παλιά και στη δικιά μας κοινωνία. Οι γυναίκες, όπως και οι ομοφυλόφιλοι μπορεί σε κάποιο σημείο να στοχοποιηθούν, εάν δεν ελεγχθεί η κατάσταση, καθώς και οι δύο κατηγορίες αποτελούν υποτιμημένα προϊόντα γι’αυτή τη μορφή μουσουλμανισμού.
Όχι οι τζιχαδιστές δεν είναι ριζοστικοποιημένοι γιατί αυτό είναι μία επανάσταση που αρχίζει από τη βάση όπως έλεγε ο Μαρξ, από την κοινωνική αναλγησία, από την ανεργία, από την πτώση στο περιθώριο. Οι σημερινοί ισλαμιστές δεν προσπαθούν να αλλάξουν τις κοινωνικές συνθήκες και οδηγούν στα παραπάνω και στην αδικία. Ζητούν ένα ιερό πόλεμο απέναντι σε όλους τους άπιστους. Φυσικά αυτά τα πράγματα μπορεί να οδηγήσουν μία μικρή μειονότητα αυτών των νέων στα δίκτυα αυτών που σπέρνουν τη βία και το θάνατο. Το αίσθημα της αδικίας προκαλεί θυμό και ο θυμός συχνά γίνεται μίσος. Σε αντίθεση με το θυμό, το μίσος δεν έχει καμία σχέση με το δίκαιο και το άδικο. Είναι ένα αίσθημα που αποσκοπεί αποκλειστικά στην καταστροφή των στόχων, να εξαφανίσει αυτά τα αντικείμενα του μίσους, τρέφεται από τον εαυτό του και μόνο, από τη δική του λύσσα για καταστροφή. Το πώς κανείς οδηγείται εκεί παραμένει αινιγματικό, καθώς έχει να κάνει με βαθιά και σκοτεινά κομμάτια του εαυτού μας, με το βαθμό ελευθερίας που διαθέτουμε, με τη σχέση μας με το φαντασιακό, με το θάνατο. Έτσι ο νέος χτίζει το τερατώδες πρόσωπο ενός Απόλυτου Εχθρού που δεν αξίζει παρά μόνο το θάνατο. Ο ορίζοντας είναι ο τρόμος χωρίς όρια.
Ο Μαρξ αποκαλούσε τη θρησκεία «το όπιο του λαού». Αλλά ξεχνάμε πως συγχρόνως την χαρακτήριζε σα μία «έκφραση της δυστυχίας» και σαν μία διαμαρτυρία απέναντι σ’αυτή τη δυστυχία.
Σήμερα στην Ελλάδα, η δημοκρατία δεν προσβάλλεται μόνον από έξω αλλά τραντάζεται εξίσου κι από μέσα. Η αύξηση της δύναμης της ΄Ακρας Δεξιάς ήδη την θέτει υπό αμφισβήτηση. Η δημοκρατία μας βρίσκεται σε κρίση καθώς απαιτεί συμβιβασμούς, σεβασμό του άλλου και αποδοχή του χρόνου συζήτησης και λήψης αποφάσεων. Αυτά αρχίζουν να σπανίζουν, όπως σπάζει πια η έννοια αριστερά – δεξιά, κάτι που είχε την αξία του απόλυτου, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1970. Μετά από σαράντα χρόνια αυτή η διάκριση δεν είναι πλέον ηγεμονική. Παρόλο ότι δεν εξαφανίστηκε αραίωσε από τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας που ευνόησε σοσιαλο-δημοκρατικές δυνάμεις. Τέλος, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η νουμεροποίηση απαιτεί ένα βαθμό ανταγωνισμού. Αυτό το αίσθημα του αδιαφοροποίητου των πολιτικών επέτρεψε στο 4% του ΣΥΡΙΖΑ να φτάσει το 36%.
Η άκρα δεξιά είναι ένα πιο σύγχρονο φαινόμενο. Νομίζω πως ποτέ άλλοτε στην ιστορία της Ευρώπης η αριστερά δεν είχε πέσει τόσο χαμηλά. Αυτό δεν αντανακλά όλες τις αξίες π.χ. ο ΣΥΡΙΖΑ ψήφισε το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια που ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε η δεξιά το τόλμησε. Η Ελλάδα μένει ακόμα επιφυλακτική στην ακροδεξιά στροφή της Ευρώπης γιατί η παγκοσμιοποίηση, η οικονομία της αγοράς και η παρέμβαση του κράτους δεν έχουν τη μορφή που έχουν πάρει σε άλλες χώρες. Νομίζω πως εδώ δεν πιστεύουμεακόμη στην αξιοκρατία, στη δημιουργία και το ρίσκο. Είναι ακριβώς αυτές οι έννοιες που ξεχωρίζουν τον σοσιαλιστή Υπουργό Οικονομικών της Γαλλίας Emannuel Macron από τους συναδέλφους του.
Σε αντίθεση με το θυμό, το μίσος δεν έχει καμία σχέση με το δίκαιο και το άδικο. Είναι ένα αίσθημα που αποσκοπεί αποκλειστικά στην καταστροφή των στόχων, να εξαφανίσει αυτά τα αντικείμενα του μίσους, τρέφεται από τον εαυτό του και μόνο, από τη δική του λύσσα για καταστροφή. Έτσι ο νέος χτίζει το τερατώδες πρόσωπο ενός Απόλυτου Εχθρού που δεν αξίζει παρά μόνο το θάνατο. Ο ορίζοντας είναι ο τρόμος χωρίς όρια.
Σήμερα στην Ελλάδα οι διαφορές δεν αφορούν την ιδεολογία αλά ποιος θα διαχειριστεί τα χρήματα. Σήμερα στην Ελλάδα και όχι μόνον, ένα μέρος της αριστεράς δε θέλει να κυβερνήσει και επιπλέον δε θέλει να κυβερνήσει η σοσιαλο-δημοκρατία.
Για το Κ.Κ.Ε. είναι η αντίθεση λαού – ολιγαρχών που έχει υποκαταστήσει το διαχωρισμό αριστερά – δεξιά. Κι όταν αυτό σβηστεί επικρατεί το θέμα ταυτότητα; ΄Ετσι μπορεί να είναι η γεωγραφία που οδηγεί την ψήφο, ή η θρησκεία. Μπορεί ακόμη να είναι η τοπική κοινωνία, το φύλο ή η εθνικότητα. Σήμερα δύο θεματικές ενότητες συντρίβουν τις υπόλοιπες στην κοινή γνώμη.Από τη μια πλευρά υπάρχει η οικονομία και το κοινωνικό, από την άλλη το μεταναστευτικό και η ασφάλεια. Εδώ υπάρχει μία παγίδα.
Εάν ο ΣΥΡΙΖΑ θελήσει να ξεγλιστρήσει από την αντιμετώπισή τους, είναι σίγουρο ότι σε κάποιο σημείο, όχι αργά, θα τα βρει μπροστά του. Το διαπραγματευτικό χαρτί του Προσφυγικού, ενδέχεται να γίνει boomerang, εάν τα πράγματα ξεφύγουν και η ελληνική κοινή γνώμη αντιδράσει. Από την άλλη πλευρά, εάν η Δεξιά συνεχίζει να τα εκμεταλλεύεται με γνωστούς, επαναληπτικούς τρόπους, υπάρχει επίσης κίνδυνος. Αυτά είναι εύφλεκτα υλικά για τη δημοκρατία η οποία απαιτεί συμβιβασμούς.
Χρόνια ολόκληρα, η αριστερά στην Ευρώπη, ντρεπόταν να μιλήσει για την έννοια Πατρίδα. Αυτό άλλαξε απότομα το 1915. Σήμερα λοιπόν τίθεται εκ νέου θέμα Ελληνικής Ταυτότητας, καθώς ο κόσμος που ζούμε είναι αποδομημένος από τη μετανάστευση και την παγκοσμιοποίηση. Το θέμα λοιπόν της ταυτότητας, απαιτεί ένα καινούργιο όραμα, κάτι που δεν χρειάζεται να περιορίζεται στη θρησκεία και σε ένα χλωροφορμισμένο παρελθόν.
Ο κόσμος της Ελλάδας είναι σκεπτικός και ανήσυχος. Τι θα γίνει με τα εθνικά θέματα, τη θέση μας στην Ευρώπη, τις γεωπολιτικές αλλαγές που εκκολάπτονται, το σχολείο, τους ανέργους, την υγεία την κατοικία, τη διαφθορά; Η απάντηση μιας οικουμενικής κυβέρνησης δε με πείθει, καθώς δε θα υπάρχει πλέον εναλλαγή. ΄Ισως χρειάζεται οι ρεφορμιστές της κάθε πλευράς να προσπαθήσουν να ηγεμονεύσουν στην παράταξή τους.
Τι θα συμβεί με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες; Οι Αλβανοί ενσωματώθηκαν εν μέρει γιατί ο Χότζας τους είχε αφαιρέσει τη θρησκεία. Οι Μουσουλμάνοι είναι μία τελείως διαφορετική κατάσταση. Η Ευρώπη δεν έχει τα καλά αποτελέσματα της Αμερικής σ’ αυτό τον τομέα. Οι πληθυσμοί αυτοί παραμένουν περιθωριοποιημένοι και αποκομμένοι. Αυτοί που ξεφεύγουν λόγω των προσόντων τους, όπως οι μουσουλμανικής καταγωγής υπουργίνες στις Ευρωπαϊκές χώρες, βλ. Rachida Dati, είναι τόσο αφομοιωμένες που δεν αποτελούν πρότυπο για τη γυναίκα με τα πέντε παιδιά στη μέση ενός γκέτο.
Φοβάμαι πως αυτό που έρχεται είναι η σύγκρουση ανάμεσα στους νόμους και τα ήθη, έθιμα, συνήθειες και πίστεις που κουβαλούν οι μετανάστες. Εμείς οι δυτικοί σήμερα, πιστεύουμε στα ατομικά δικαιώματα που έρχονται σε σύγκρουση με τα παραπάνω.
Οι Μουσουλμάνοι αντίθετα, ασπάζονται την κοινοτική ηθική σε σχέση με την ατομική. Γι’αυτούς η μοντέρνα ιδέα της ελευθερίας δεν έχει ιδιαίτερο νόημα και εκνευρίζονται όταν τους δίνουμε μαθήματα. Αυτό που θα προκύψει στην Ελλάδα θα είναι η δυσκολία να βρει κανείς τρόπους να παραμείνει η ανεξαρτησία των νόμων και συγχρόνως να αναγνωριστούν τα ήθη που οι Μουσουλμάνοι θεωρούν θεμιτά. Έτσι και εμείς πρέπει να αποδεχτούμε ότι θα αλλάξουμε εν μέρει από την παρουσία του.
Οι Μουσουλμάνοι γνωρίζουν αυτό που εμείς οι Δυτικοί έχουμε ξεχάσει. Πως ισχυρά έθιμα και πίστεις ενώνουν μία κοινότητα. Αυτό δεν το επιτυγχάνουν αφηρημένες πολιτικές έννοιες που προωθούνται από άτομα που δεν έχουν σύνδεση μεταξύ τους. Φυσικά κοινωνικές καταστάσεις και ήθη δεν γίνεται από μόνα τους να ερμηνευτούν πολιτικά φαινόμενα. Αυτά τα δημιουργούν γεγονότα που συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο. Αυτά δημιουργούν, κάνουν αισθητά τα πολιτικά φαινόμενα και κατ’ αυτό τον τρόπο τροχιοδρομούν τη δράση. Οι νεαροί Μουσουλμάνοι δε θα εναντιωθούν στην ακροδεξιά αλλά θα κάνουν πορείες για το βομβαρδισμό της Γάζας.
Πολλοί αριστεροί πιστεύουν ακόμα στην απομάγευση του κόσμου και στον θρίαμβο της επιστήμης σαν απαραίτητη προϋπόθεση για πρόοδο, ένα είδος συνέχισης του Διαφωτισμού. Ωστόσο τι αντικρίζουμε σήμερα; ΄Οτι η θρησκεία πήρε ριζοσπαστικές μορφές σε όλα τα μέρη του κόσμου ακόμη και στον Ινδουισμό ή το Βουδισμό.
Οι αριστεροί πιστεύουν ότι αιτία του θρησκευτικού φανατισμού δεν είναι τόσο η θρησκεία όσο η καταπιεστικότητα του δυτικού ιμπεριαλισμού και η φτώχεια που δημιούργησε· κάτι που δεν είναι τελείως αναληθές.
Δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να καταστρέψουμε την ιδιωτική εκπαίδευση ή τα πειραματικά σχολεία. Πρέπει να ενισχύσουμε τον ανταγωνισμό και την έννοια της επιτυχίας. Η Γαλλία δεν διέλυσε τα Grand Ecoles και προικισμένοι απόφοιτοι στηρίζουν τη Γαλλική Δημοκρατία. Εάν θέλουμε κάποιου βαθμού ίσες ευκαιρίες ας βελτιώσουμε τα εν γένει άθλια δημόσια Πανεπιστήμια της χώρας μας.
Έχουμε ανάγκη από ανάγκη ατομικό φιλελεύθερο όραμα. Η αναδίπωση στον εαυτό εγκυμονεί κινδύνους. Χρειάζεται ένας πλουραλισμός και αναγνώριση του ότι οι τρομακτικές οικονομικές ανισότητες θα οδηγήσουν παντού σε κοινωνική διάλυση. Ο Ισλαμισμός χορηγεί στον εαυτό του χρόνο. Εμείς απαιτούμε Cash, αμεσότητα, επιστροφή της επένδυσης πριν από τις επόμενες εκλογές. Ο μοντερνισμός γλιστρά πάνω στα αρχαιά ερείπια, κανείς δεν μπορεί πια να αποκλείσει μία πολιτισμική αποδιάρθρωση, πλέον αγωνιζόμαστε όχι για να αλλάξουμε τον κόσμο αλλά για να αποφύγουμε την διάλυσή του σε κομμάτια.
Τι λοιπόν περιμένουμε από το πρόβλημα των παιδιών που έρχονται στην Ελλάδα; Εάν βρίσκονται με τους δικούς τους, θα υπάρξει ένας εγκλεισμός σ’αυτές τις μικρές μονάδες, που παρέχουν ασφάλεια. Τα βήματα προς τα έξω θα είναι μετρημένα και ελεγχόμενα. Τα ήθη για πολύ καιρό θα παραμείνουν ακινητοποιημένα και η παραβατικότητα περιορισμένη. Σ’αυτό το τελευταίο υπάρχουν και εθνοτικές διαφορές. Οι Μαροκινοί είναι γνωστοί για εγκληματική δράση. Το πρόβλημα, εάν υπάρξει, θα αφορά παιδιά χωρίς κοινοτική ή οικογενειακή πρόσβαση ή ασυνόδευτα.
Οι Μουσουλμάνοι γνωρίζουν αυτό που εμείς οι Δυτικοί έχουμε ξεχάσει. Πως ισχυρά έθιμα και πίστεις ενώνουν μία κοινότητα. Αυτό δεν το επιτυγχάνουν αφηρημένες πολιτικές έννοιες που προωθούνται από άτομα που δεν έχουν σύνδεση μεταξύ τους.
Το βασικό θα είναι ένα πρόβλημα ταυτότητας. Τα παιδιά αυτά θα είναι ευάλωτα σε ένα μοντέλο μικροπαραβατικότητας ή επηρεασμού τους από μη ελεγχόμενους από εμάς Ισλαμιστές ή μουφτήδες που θα τους υποσχεθούν την απόδραση σε ένα παραμυθένιο κόσμο μιας παραδοσιακής ισλαμικής κοινότητας, όπου υποτίθεται κυριαρχούν η αλληλεγγύη, η αδελφοσύνη και η συμπόνια.
Τι θα γίνει λοιπόν με τα παιδιά των ραγισμένων οικογενειών; Που μπορούν να βρουν στηρίγματα; Που θα διοχετεύσουν τις επικίνδυνες εσωτερικές ορμές τους που κάνουν όλον τον κόσμο να φαίνεται επικίνδυνος και απρόβλεπτος;
Ας μη ξεχνάμε ότι το κίνημα στον τζιχαδισμό αφορά κυρίως νέα άτομα, τρίτης γενιάς μεταναστών που ορισμένοι από αυτούς έχουν πάρει δυτική εκπαίδευση και είναι ευρωπαίοι πολίτες. Γι’αυτό μιλάω προοπτικά. Αυτά τα παιδιά θα αντιμετωπίσουν μόνωση και μοναξιά· αυτό αντικατοπτρίζει την κατακρήμνιση της τάξης των δικών τους πραγμάτων, την απουσία προσώπων κύρους και γονιών με καλές ικανότητες οριοθέτησης και στήριξης. Χωρίς αυτά, ο κόσμος γίνεται ακατανόητος μη προσβάσιμος και υποκειμενικός. Ένας κόσμος πρωτεϊνόμορφος που επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις.
Τα παιδιά αυτά θα δυσκολευτούν να εσωτερικοποιήσουν. Οι απαγορευμένες ορμές όμως υπάρχουν, αυτές θα ξεχυθούν προς τα έξω, κάνοντας τον κόσμο είδος εφιάλτη. Η κρατική εξουσία γίνεται κατανοητή σαν ανίκανη η κακόβουλη. Το παιδί μπορεί να γλιστρήσει στη βία για να αυτόπροστατευτεί ή θυματοποιείται.
Εάν δεν υπάρχουν γονείς ή είναι σκιώδεις ή το παιδί τους υποτιμά, το παιδί είναι μόνο του. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ελευθερία. Το παιδί γεμίζει από φαντασιωσικές γονεϊκές μορφές, αυστηρές, αυθαίρετες, εκδικητικές και μη ελεγχόμενες.
Ο κόσμος για το παιδί μοιράζεται ανάμεσα στους δυνατούς και τους αδύναμους· η ηθική και η δικαιοσύνη ακολουθούν το ίδιο μοντέλο. Οι φόβοι ενσωματώνονται στον ψυχισμό του παιδιού. Υποχονδριακά φαινόμενα δεν είναι σπάνια, όπως και ο φόβος καταδίωξης. Το παιδί συχνά παλινδρομεί από την αντικειμενότροπη αγάπη στο ναρκισσισμό, κάτι που εξουδετερώνει τελικά το άτομο.
Φυσικά υπάρχουν παιδιά με εσωστρεφή δύναμη και εξωτερικοί παράγοντες που μπορεί να προστατέψουν ένα παιδί. Δυστυχώς στις παραπάνω περιπτώσεις οι υποκειμενικότητες αυτών των παιδιών είτε φυλακίζονται σε μία ακινησία είτε κατακερματίζονται.
Ο ασπασμός αυτού του Ισλάμ προσφέρει συγχρόνως μία «αξιοπρέπεια» που επαναβρέθηκε, έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής στο δυτικό μοντερνισμό και μία έννοια ζωής με βάση την αυτοθυσία και το φόνο του άλλου. Υπάρχει λοιπόν από κάτω μία έλλειψη έννοιας ζωής. Εμείς που ζούμε μία «συνηθισμένη ζωή» με δουλειά και οικογένεια αυτό δε μας απασχολεί ιδιαίτερα, αλλά γι’αυτούς που βυθίζονται στην αποτυχία, η αξιοπρέπεια και η αναγνώριση περνάει μέσα από μία καινούργια μορφή μηδενισμού. Είναι παιδιά που ψάχνουν το απόλυτο, την αγνότητα. Αυτό που με φοβίζει είναι ότι όσο αυξηθεί η ξενοφοβία και ενσωματώσουμε μία ακραία εθνικιστική ταυτότητα τόσο τα φτωχά ξένα παιδιά που φιλοξενούμε θα στραφούν για να ανακουφιστούν στη ριζοστικοποίηση.
Η θρησκεία προσφέρει μία απάντηση στις αβεβαιότητες και την περιφρόνηση, είναι ο δρόμος της «ίσιας ζωής» της «καθοδηγούμενης». Ιδιαίτερα εδώ που δεν εκπαιδεύουμε και δεν ελέγχουμε τους μουφτήδες και δημιουργούμε εμπόδια για λειτουργία μουσουλμανικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Δεν έχουμε πάρει ακόμη τα μαθήματά μας από τα σφάλματα που διαπράξαμε στην Ανατολική Θράκη. Οι νέοι αυτοί θα προσπαθήσουν να βρουν τις βεβαιότητες που κουβαλούν οι πατριαρχικές κοινωνίες, όπου κανείς παντρεύεται την ξαδέρφη του και ο εκσυγχρονισμός είναι ανάθεμα.
Οι ψυχικές «δομές» είναι αποτέλεσμα ύφανσης πολλών παραγόντων· περιλαμβάνουν πολύπλοκου βαθμού ικανότητες, τρόπους διεκπεραίωσης, μεταβολή και κατακράτηση εμπειριών, εστίαση συναισθημάτων, σωματικά αποτελέσματα και μεταβλητότητα των διεργασιών σε διαφορετικά είδη γλώσσας, φαντασίας, ψευδαίσθησης, άμυνας και τρόπους συσχέτισης με τον εαυτό και τους άλλους.
Σε έναν κόσμο συνέχεια επιταχυνόμενο και υπερκινητικό, αντικαθιστούμε το θυμό, δηλαδή την ικανότητα να διακόπτουμε μία κατάσταση για να την αντικαταστήσουμε με κάποια άλλη, με τη διεγερσιμότητα και την εναντιωματικότητα που δεν γίνεται να επιφέρουν αλλαγές.
Αυτοί είναι μόνον μερικοί από τους κινδύνους που καραδοκούν ενδεχόμενα τον ψυχισμό των παιδιών των κατεστραμμένων οικογενειών που καταφεύγουν εδώ και που θα έχουν αναγκαστικά σε κάποιο σημείο αντανάκλαση σε εμάς.
Γι’αυτό επιτρέψτε μου να ανησυχώ …
Κρίτων Χριστιανόπουλος- Ψυχίατρος – Παιδοψυχίατρος