Του Σπύρου Δανέλλη*
Λένε πως οι οικογένειες είναι αγαπημένες, μέχρι να έρθει η ώρα του ξεκαθαρίσματος της κληρονομιάς.
Έτσι και οι Ευρωπαϊκοί λαοί ζούσαν μονιασμένοι τις τελευταίες δεκαετίες, υπό καθεστώς σχεδόν ειρηνικής άγνοιας του ενός για τον άλλον, υπερήφανοι ωστόσο για την κοινή τους πορεία που φάνηκε να αγγίζει άλλα επίπεδα με το ενιαίο νόμισμα. Μέχρι την στιγμή της οικονομικής κρίσης όταν φάνηκε ότι ο βασιλιάς ήταν γυμνός.
Τα αμείλικτα ερωτήματα, «ποιος φταίει» και «ποιος θα πληρώσει» ανέστησαν απεχθή στερεοτυπικά φαντάσματα, τα οποία οι περισσότεροι θεωρούσαμε πως είχαν ξεπεραστεί με την ήττα του φασισμού και την αποδυνάμωση του εθνικισμού.
Ο «ναζιστής» Γερμανός, ο «τεμπέλης» Έλληνας, οι «ψυχροί» Βόρειοι, οι «γυναικάδες αλκοολικοί» του Νότου, ελαφρές, αλλά συνάμα ισοπεδωτικές στερεοτυπικές απεικονίσεις, επανεμφανίζονται με ανησυχητική επαναληπτικότητα τα τελευταία χρόνια, στον ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο.
Πρωτίστως – αλλά όχι αποκλειστικά – οι λαϊκιστές πολιτικοί, γνωρίζοντας το πόσο ευεπίφορος είναι ο μέσος πολίτης σε κάθε γενικευτική προσέγγιση και απλούστευση, αξιοποιούν την «εύκολη γλώσσα» των στερεοτύπων, «ξεκλειδώνοντας» έτσι ολόκληρες κοινωνικές ομάδες προς όφελος τους. 
Τα στερεότυπα είναι εύκολα, εύπεπτα, και πολλές φορές διασκεδαστικά. Απευθύνονται στους πολλούς και για αυτό χρησιμοποιούνται για να χειραγωγήσουν τους πολλούς. Επιπλέον καλύπτουν αδυναμίες, αποπροσανατολίζουν τη συζήτηση, ερεθίζουν το θυμικό και δίνουν απλοϊκές απαντήσεις, σε αντίθεση με τον, μη εύπεπτο από τους πολλούς, ορθολογισμό, που πασχίζει με το πολύπλοκο της πραγματικότητας και τη βολή της συνήθειας.
Οι επικίνδυνες γενικεύσεις στις οποίες οδηγούν τα στερεότυπα, καταλήγουν εν τέλει στην στοχοποίηση ολόκληρων λαών. Ο αποδιοπομπαίος τράγος της όποιας κρίσης, απλουστευτικά, μπορεί να είναι πάντα ο «Άλλος», ο «Ξένος», ο «διαφορετικός» από εμάς.
Έκπληξη λοιπόν προκάλεσε, το πώς ένας πολιτικός που παραδοσιακά ανήκει στο μέτωπο του ορθολογισμού, ο σοσιαλδημοκράτης Γερούν Ντάισελμπλουμ, μετά την ήττα του στις Ολλανδικές εκλογές, δήλωσε πως ο Ευρωπαϊκός Νότος «ξόδευε τα λεφτά του σε ποτά και γυναίκες». Η προσωπική του πικρία για το δυσμενές για τον ίδιο και το κόμμα του αποτέλεσμα των εκλογών, του πιστώνεται ως ελαφρυντικό, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί μια τέτοια δήλωση.
Ο Γερούν Ντάισελμπλουμ επιβεβαιώνει, όμως, αυτό που ήδη πολιτικοί επιστήμονες και αναλυτές παρατηρούν, δηλαδή την αποδοχή και την υιοθέτηση μέρους της ρητορικής των λαϊκιστών από το ορθολογιστικό στρατόπεδο, σε μια προσπάθεια ανάκτησης του καναλιού επικοινωνίας με τους χαμένους ψηφοφόρους τους, έστω και κατόπιν εορτής.
Στην πραγματικότητα όμως, κάθε τέτοια «ατυχής» δήλωση αποτελεί μια αποδοχή τεράστιας ήττας, αφού επιβεβαιώνεται πως οι λαοί της Ευρώπης των ανοιχτών συνόρων, έχουν αποτύχει στο να γνωριστούν μεταξύ τους ουσιαστικά. Εν τέλει φαίνεται πως η έλλειψη συνοριακών ελέγχων, η κατάργηση βίζας και διαβατηρίων, οι ανταλλαγές φοιτητών και νέων εργαζομένων, τα ευρωπαϊκά φεστιβάλ και τα άλλα πολιτιστικά δρώμενα έχουν αποτύχει στο να δημιουργήσουν μια κουλτούρα συναντίληψης και ανοχής προς τον «Άλλο». Και πρόκειται για αποδοχή ήττας, γιατί όλες αυτές τις φιλόδοξες πολιτικές απέτυχαν στο να εκπαιδεύσουν τους Ευρωπαίους πολίτες στην αποδοχή των πολλαπλών ταυτοτήτων τους, με προεξάρχουσα την ευρωπαϊκή.
Η ατελής και κατά τα φαινόμενα παλινδρομούσα διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, οδηγεί και σήμερα στην αναπαραγωγή λίγο έως πολύ αυτούσιων, των υποτίθεται χιουμοριστικών, χαρτών της Ευρώπης, που τόσο διαδεδομένοι ήταν κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Χάρτες οι οποίοι γαλούχησαν γενιές ολόκληρες ευρωπαίων στα ρηχά κλισέ, στην εύκολη κρίση για τους γειτονικούς λαούς και εν τέλει σε μια σειρά ατελείωτων ευρωπαϊκών πολέμων που ταλάνισαν την ήπειρο για αιώνες, μέχρι και το 1945.
Η λύση, φυσικά, δεν είναι αυτή που δυστυχώς φαίνεται να επιλέγει ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, αλλά αντίθετα η επιμονή στο όραμα μιας Ευρώπης ανοιχτής, ικανής να αντιμετωπίσει κάθε πρόκληση. Μιας Ευρώπης που αρνείται να περιχαρακωθεί και να επιστρέψει φοβικά στην πρωθύστερη κατασκευή του Έθνους – Κράτους, που σχεδόν τίποτα δεν έχει να προσφέρει σήμερα σε μια παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα.
Ή διαφορετικά: Η πρόκληση της εποχής μας είναι η υποστήριξη μιας Ευρώπης γοητευτικής, ώριμης, σοφής και πάντα ανοιχτής σε προκλήσεις και όχι η υποστήριξη μιας εξηντάχρονης συντηρητικής, γκρινιάρας «κυρίας» που αρνείται τις αλλαγές, προσκολλάται στο παρελθόν και τις φταίνε πάντα κάποιοι «Άλλοι», ακόμη και αν αυτοί οι «Άλλοι» είναι κομμάτι του ίδιου του εαυτού της.
