Του Στέλιου Καλογεράκη
Πριν από μερικές ημέρες, για επαγγελματικούς λόγους έψαξα να βρω την πρώτη έκδοση ενός πολύ παλιού, άγνωστου στο ευρύ κοινό βιβλίου, του Hypnerotomachia Poliphili που έγραψε ο Francesco Colonna, και κυκλοφόρησε το μακρινό 1499 στη Βενετία. Είναι ένα παράξενο βιβλίο, με εξαιρετική τυπογραφία και 168 γκραβούρες σπάνιας αισθητικής. Ψάχνοντας, διαπίστωσα ότι μπορεί κάποιος να προμηθευτεί ένα σπάνιο αντίτυπο της πρώτης έκδοσης, το οποίο υπάρχει σε πασίγνωστο λονδρέζικο οίκο δημοπρασιών, αν διαθέσει το ποσό των 300.000 ευρώ.
Επειδή φυσικά δε διαθέτω το συγκεκριμένο ποσό, αποφάσισα να ψάξω για μία πιστή ανατύπωση στα ιταλικά, με την αυθεντική τυπογραφία του πρωτότυπου. Τη βρήκα σε γνωστό διεθνές διαδικτυακό βιβλιοπωλείο με περίπου 125 ευρώ. Ψάχνοντας λίγο περισσότερο, βρήκα σε μία ψηφιακή βιβλιοθήκη το αυθεντικό, πρωτότυπο βιβλίο, εντελώς δωρεάν, σε Ebook. Σε λίγα δευτερόλεπτα το “κατέβασα” στο tablet μου για να το μελετήσω.
Με αφορμή αυτή την πρόσφατη αναζήτησή μου, αναλογίζομαι ότι ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τόσο τεράστιο απόθεμα γνώσης, άμεσα διαθέσιμο σε όποιον ενδιαφέρεται να το προσεγγίσει. Συγγράμματα, σπάνιες εκδόσεις, ειδικές πληροφορίες, που σε άλλες εποχές ήταν προσβάσιμα μόνο από μία κλειστή ελίτ προνομιούχων, τώρα πια βρίσκονται μπροστά μας και περιμένουν να απλώσουμε το χέρι για να τα αποκτήσουμε. Οποιαδήποτε ιδιαίτερη μουσική από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, έργα τέχνης και πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα βρίσκονται ένα κλικ μακριά μας. Όμως έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε όλο αυτό τον ωκεανό γνώσεων; Σίγουρα όχι.
Παράλληλα, ποτέ πια δεν υπήρχε τριγύρω τόση άχρηστη πληροφορία, η οποία μας βομβαρδίζει συστηματικά και αδιάκοπα μέσω του διαδικτύου και των social media, τα οποία πλέον μας ακολουθούν παντού αφού τα smartphones έχουν γίνει προέκταση του χεριού μας.
Η συντάκτρια Emily Dreyfuss του τεχνολογικού περιοδικού Wired, στο τεύχος Απριλίου του 2017, στο άρθρο “How to stay focused in a garbage-fire news cycle” περιγράφει γλαφυρά μία κατάσταση λήψης υπερβολικής εισβολής άχρηστων πληροφοριών στη ζωή μας, που λίγο πολύ όλοι βιώνουμε καθημερινά:
“Τίτλοι ειδήσεων φτάνουν σε εσένα από κάθε κατεύθυνση, από κάθε συσκευή. Δεν μπορείς να τους αποφύγεις και, ακόμα χειρότερα, ίσως δεν θέλεις να τους αποφύγεις. Κάθε προώθηση περιεχομένου, κάθε tweet, κάθε ειδοποίηση από το Facebook δημιουργεί μια νευροχημική αναστάτωση στον εγκέφαλό σου, που σε θέτει σε κατάσταση επιφυλακής. Αυτό δεν δυσκολεύει απλά τη συγκέντρωσή σου στη δουλειά, στο παιχνίδι με τα παιδιά σου ή στην χαλάρωσή σου μετά από μία δύσκολη εβδομάδα, αλλά δραστικά βλάπτει την υγεία σου”.
Είναι το ίδιο πράγμα που η Καθηγήτρια ψυχολογίας Glenn Wison περιγράφει ως φαινόμενο “info-mania”, όπου η υπερβολική εισβολή πληροφοριών μειώνει την οξυδέρκεια, τη νοητική διαύγεια και χαμηλώνει το IQ.
Συνεπώς, αντίθετα απ΄ ότι θα φαινόταν λογικό, η σημερινή υπερκατανάλωση πληροφορίας δεν μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, αλλά περισσότερο δυσλειτουργικούς και αποδιοργανωμένους.
Πώς να διαχωρίσεις τα πραγματικά νέα από τα fake news; Πώς να σταχυολογήσεις την χρήσιμη από την περιττή πληροφορία; Νομίζω ότι αυτό θα έπρεπε να ήταν το μέλημα του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο θα έπρεπε να προηγείται της εποχής του και να προσπαθεί να εκπαιδεύσει τη νεότερη γενιά, που αναπόφευκτα μαθαίνει να ζει μέσα από τις διαδραστικές ηλεκτρονικές συσκευές, και να καταναλώνει παθητικά εικόνες και πληροφορίες.
Και αυτό είναι το στοίχημα, να επαναπρογραμματίσεις το σύγχρονο, σκουριασμένο και μονολιθικό εκπαιδευτικό σύστημα, που σήμερα βασίζεται στην στείρα απομνημόνευση, στην παπαγαλία και στην αφόρητη πίεση. Αν προσθέσουμε την ελληνική πατέντα των φροντιστηρίων (ακόμα και από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού) και τον μηδενικό ελεύθερο χρόνο των μαθητών, τότε έχεις μία εικόνα της παιδείας που δεν θα μπορέσει σε καμία περίπτωση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις μίας νέας εποχής. Μίας εποχής που θα έπρεπε να διαμορφώνει εκπαίδευση για να προάγει την κριτική σκέψη αντί της απομνημόνευσης, την ικανότητα ιεράρχησης των πληροφοριών αντί της στείρας παπαγαλίας, την έρευνα αντί της παθητικής κατανάλωσης.
“Ξεφυλλίζοντας” την ηλεκτρονική εκδοχή του Hypnerotomachia Poliphili στο tablet μου, σκέφτομαι τις σκέψεις των αναγνωστών, που 500 χρόνια πριν, κρατούσαν στα χέρια τους τα πρώτα αντίτυπα του βιβλίου, φρεσκοτυπωμένου στο φημισμένο βενετσιάνικο τυπογραφείο του Aldus Manutius, λίγα μόλις χρόνια μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας. Πόσο τεράστιο τεχνολογικό επίτευγμα φαινόταν τότε το κάθε βιβλίο που μπορούσε να τυπωθεί σε πολλά πανομοιότυπα αντίτυπα κάνοντας τη γνώση πιο προσιτή για περισσότερους ανθρώπους.
Πόσο σημαντική πολιτιστική επανάσταση ήταν η τυπογραφία! Σήμερα ζούμε μια παρόμοια, αλλά πολύ πιο σαρωτική πολιτιστική επανάσταση, και είναι στο χέρι μας να τη διαχειριστούμε με τον καλύτερο δυνατό, και το μοναδικό μας όπλο για να το πετύχουμε είναι η εκπαίδευση.
