Του Απόστολου Λουλουδάκη
Υπάρχουν στιγμές στην Ιστορία που ο άνθρωπος, σαν να φωτίζεται από μια μεταφυσική λάμψη, βλέπει μπροστά του το μέλλον. Κάπως έτσι φανταζόμαστε και τον Αλέξη Τσίπρα, τη στιγμή που, καθισμένος πιθανόν μπροστά σε έναν αχνιστό ελληνικό καφέ και με φόντο τη φωτογραφία του Τσε, ανακάλυψε —όπως κάποτε ο Μαρξ— τον επιστημονικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Με μια μικρή, καθόλου ασήμαντη διαφορά: ο Μαρξ έγραψε το Κεφάλαιο, ενώ ο Τσίπρας ίδρυσε… το Ίδρυμα.
Το νέο επιστημονικό συμβούλιο του Ινστιτούτου του δεν είναι απλώς μια ομάδα επιστημόνων. Είναι το είδος της ορχήστρας που θα ήθελε να διευθύνει κάθε πρώην πρωθυπουργός που ονειρεύεται να ξαναγράψει την Ιστορία, με λίγη περισσότερη θεωρία και λιγότερη εξουσία. Γιατί τι άλλο να κάνει ένας ηγέτης όταν κουράστηκε από τα Eurogroup και τις Πρέσπες; Μα φυσικά να αναζητήσει τον δρόμο προς τη θεωρητική αθανασία.
Ο Μαρξ, όταν συνέλαβε τον ιστορικό υλισμό, χρειάστηκε δεκαετίες βιβλιοθηκών, χειρόγραφα, ιδρώτα και φτώχεια. Ο Τσίπρας, πιο πρακτικός άνθρωπος, χρειάστηκε μόνο έναν ιστότοπο, ένα δελτίο Τύπου και μερικούς καθηγητές με βαρύ βιογραφικό. Η μετάβαση από το προλεταριάτο στο powerpoint έγινε αβίαστα, σχεδόν διαλεκτικά. Εκεί που ο Μαρξ έβλεπε ταξική πάλη, ο Τσίπρας βλέπει panels, συνέδρια και εισηγήσεις. Και, βέβαια, χορηγίες — γιατί ακόμη και ο σοσιαλισμός χρειάζεται ένα μικρό οικονομικό σχέδιο βιωσιμότητας.
Η ομοιότητα πάντως δεν σταματά στην αναζήτηση της αλήθειας. Όπως ο Μαρξ ήθελε να ερμηνεύσει τον κόσμο για να τον αλλάξει, έτσι κι ο Τσίπρας φιλοδοξεί να αλλάξει την ερμηνεία του κόσμου — ώστε να ταιριάζει λίγο περισσότερο σε εκείνον. Ενώ ο πρώτος πίστευε στη δύναμη των λαών, ο δεύτερος εμπιστεύεται τη δύναμη των πάνελ συζητήσεων. Εκεί που παλιά υπήρχε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, τώρα έχουμε το Δελτίο Τύπου του Ιδρύματος για την Ειρήνη, τη Δικαιοσύνη και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Το ίδιο ριζοσπαστικό, απλώς με καλύτερη σελιδοποίηση.
Ο Μαρξ είχε τον Ένγκελς. Ο Τσίπρας έχει το επιστημονικό του συμβούλιο. Και αν ο πρώτος είχε να αντιμετωπίσει τον καπιταλισμό, ο δεύτερος έχει να αντιμετωπίσει τη λήθη. Ο Μαρξ έδινε μάχες στα βιβλιοπωλεία, ο Τσίπρας στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Είναι το ίδιο ιστορικό πεδίο, απλώς σε πιο φωτισμένο στούντιο. Όμως υπάρχει και μια ουσιώδης διαφορά: ο Μαρξ έγραψε για να εμπνεύσει τους άλλους· ο Τσίπρας μιλά για να εμπνεύσει ξανά τον εαυτό του.
Αυτό βέβαια δεν είναι απαραίτητα κακό. Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, των αλγορίθμων και της υπερπληροφόρησης, ίσως ένας σοσιαλισμός με επιστημονική επιτροπή να είναι ακριβώς ό,τι χρειάζεται ο πλανήτης. Ποιος άλλος, άλλωστε, θα συνδυάσει με τόση άνεση τον Μαρξ, τον Αριστοτέλη και τη διαφάνεια των ΜΚΟ; Ποιος άλλος θα εξηγήσει τόσο γλυκά τη διαλεκτική της πράσινης ανάπτυξης, όσο ένας πρώην πρωθυπουργός που έμαθε να ισορροπεί ανάμεσα στην επανάσταση και το Eurogroup;
Κι αν ο Μαρξ ήθελε να ενώσει τους εργάτες όλου του κόσμου, ο Τσίπρας φαίνεται να ενώνει τους επιστήμονες όλης της χώρας — ή τουλάχιστον όσους μπορούν να διατυπώσουν τη λέξη “βιώσιμη” χωρίς ειρωνεία. Το νέο του Ινστιτούτο μοιάζει έτσι με ένα σύγχρονο πολιτικό think tank, όπου η σκέψη υποκαθιστά την πράξη και το όραμα γίνεται powerpoint με υπότιτλο «προς μια νέα αριστερή γνώση».
Στο κάτω κάτω, ίσως αυτό να είναι η αληθινή μετεξέλιξη του σοσιαλισμού στον 21ο αιώνα: από τα εργοστάσια στους συνεδριακούς χώρους, από το προλεταριάτο στους μεταδιδάκτορες. Η επανάσταση δεν θα μεταδοθεί από τα οδοφράγματα, αλλά από τις ζωντανές μεταδόσεις του YouTube.
Ο Μαρξ έγραψε ότι «η Ιστορία επαναλαμβάνεται, πρώτα ως τραγωδία και ύστερα ως φάρσα». Ο Τσίπρας φαίνεται να μας προτείνει μια τρίτη εκδοχή: ως επιστημονικό συνέδριο. Με εισηγήσεις, βεβαίως, και με πιστοποιητικό συμμετοχής. Ίσως, τελικά, να βρισκόμαστε πράγματι μπροστά σε μια νέα μορφή σοσιαλισμού· έναν σοσιαλισμό όπου η θεωρία δεν αλλάζει τον κόσμο, αλλά τον σχολιάζει με επιστημονική ακρίβεια — και με λίγο Wi-Fi.