FRESH

Αναμνήσεις από τη Βόρεια Κορέα

Του Θανάση Μουτσόπουλου

Η Βόρεια Κορέα είναι η πιο απομονωμένη χώρα στον κόσμο. Ο χαρακτηρισμός της ως «Ερμητικό Βασίλειο», που την ακολουθεί ιστορικά, σήμερα μοιάζει πιο επίκαιρος από ποτέ. Το τελευταίο διάστημα βρίσκεται αποκλεισμένη από εμπάργκο των Ηνωμένων Εθνών, με κλειστά τα σύνορα με την Κίνα, τη μόνη χώρα με την οποία διατηρούσε επικοινωνία και οικονομικές συναλλαγές. Λες και η απομόνωση που επέβαλε το καθεστώς στους πολίτες του δεν ήταν αρκετή –η Βόρεια Κορέα είναι ίσως η μόνη χώρα στον κόσμο όπου η χρήση κινητών τηλεφώνων και του Διαδικτύου είναι απολύτως απαγορευμένη, ενώ τηλεόραση και ραδιόφωνο είναι αυστηρά συντονισμένα στους κρατικούς σταθμούς χωρίς δυνατότητα παράβασης. Και φυσικά τα καταναλωτικά προϊόντα της δύσης, όπως η Coca Cola, τα McDonalds, η Pizza Hut, η ποπ μουσική και ο κινηματογράφος του Χόλιγουντ παραμένουν απολύτως άγνωστα (ακόμη και ως ονόματα) για τους κατοίκους της. Η χώρα διοικείται τα τελευταία 61 χρόνια από έναν πρόεδρο (ο οποίος διατηρεί τον τίτλο του παρά το ότι έχει πεθάνει από το 1994), τον «Μεγάλο Ηγέτη σύντροφο Κιμ Ιλ Σουνγκ». Πρωτοφανές για κομμουνιστικό καθεστώς ήταν ότι η εξουσία πέρασε κληρονομικά στον γιο του «Αγαπημένο Ηγέτη Κιμ Γιονγκ Ιλ» και αμέσως μετά τον θάνατό του το 2011 στον εγγονό Κιμ Γιονγκ Ουν.

-Yπάρχουν οι «ετεροτοπίες», πράγματα τα οποία δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί που βρίσκονται: κοριτσάκια που κρατούν καλάσνικοφ, πλήθη μπροστά σε γιγαντοαφίσες οι οποίες δεν διαφημίζουν καταναλωτικά προϊόντα αλλά καλούν τον λαό να συντρίψει τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, οργισμένοι πολίτες οι οποίοι βγάζουν το άχτι τους χτυπώντας ομοιώματα Αμερικανών στρατιωτών (με μεγάλες κόκκινες μύτες που κάνουν τον εχθρό περισσότερο κωμικό παρά απειλητικό), μια μεγάλη μητρόπολη με ουρανοξύστες χωρίς διαφημίσεις που βυθίζεται στο σκοτάδι μετά τις δέκα το βράδυ, η μπαρόκ αίσθηση δημοσίων χώρων, όπως το μετρό της Πιονγιάνγκ, μαυροφορεμένος ασφαλίτης (;) με μαύρα γυαλιά διασκεδάζει αμέριμνος (;) σε γατόμορφο κίτρινο (καναρινί) συγκρουόμενο αυτοκινητάκι, το πορτρέτο του μεγάλου ηγέτη σε κάθε πιθανό σημείο δημόσιου ή ιδιωτικού χώρου, στρατιωτικοί σχηματισμοί και παρελάσεις για τις πιο απίθανες αφορμές, ο φανατισμός στα βλέμματα των αντιπροσώπων του καθεστώτος στα μνημεία ή τα μουσεία, η αίσθηση μίας μιλιταριστικής τελετουργίας ακόμη και στις πιο κοινότοπες στιγμές του ανθρώπινου βίου…

-Tο στοιχείο του ανθρώπινου δράματος και η βαθιά ανησυχία για τη μοίρα των πολιτών αυτού του καθεστώτος δεν καθιστά τελικά το δικό τους δράμα απαραίτητα χειρότερο από το δικό μας, των πολιτών της Δύσης που συνθλίβονται από το βάρος των μίντια, της διαφήμισης, του άγχους της καριέρας, της κατανάλωσης, μίας ζωής που εν πολλοίς σαρώνεται από τις πιο επιφανειακές και ανούσιες ανησυχίες και που γεμίζει με τα συγκλονιστικά γεγονότα των reality shows και του τελευταίου κουτσομπολιού για τη σεξουαλική ζωή των σταρ και στάρλετ. Η Βόρεια Κορέα είναι ένας άλλος κόσμος, έτη φωτός μακριά από τη δική μας πραγματικότητα. Είναι ένα παράθυρο σε έναν κόσμο στον οποίο δεν έχουμε, υπό κανονικές συνθήκες καμία πρόσβαση –όπως και οι Βορειοκορεάτες δεν έχουν καμία πρόσβαση στον δικό μας. Εκατέρωθεν άγνοια. Οι άνθρωποι εκεί έχουν ένα σώμα ιδεών πολύ πιο σαφές από το δικό μας και αναμφίβολα έχουν περισσότερες βεβαιότητες. Όμως τελικά δεν είναι και τόσο διαφορετικοί. Απέναντι στην ανεξήγητα (;) επίμονη πίστη των δυτικών ανθρώπων στη θρησκεία ή star system, αυτοί αντιτάσσουν την πίστη τους στον «Μεγάλο Ηγέτη».

-Απέναντι στη δική μας καταναλωτική μανία, αυτοί γραπώνονται σε κάθε είδους καθεστωτική τελετουργία και κομμουνιστική παραφιλολογία. Απέναντι στις εφήμερες ενδυματολογικές τάσεις της Δύσης, αυτοί επιμένουν στις κάθε τύπου στολές και τις κονκάρδες με τα πρόσωπα των ηγετών. Απέναντι στην ποπ μουσική αυτοί προτιμούν τα εμβατήρια.

-Για τους κατοίκους των δυτικών χωρών η αναφορά και μόνο στο όνομα της Βόρειας Κορέας σχετίζεται με τη συμμετοχή της στον κατά George W. Bush «άξονα του Κακού» και τις πυρηνικές δοκιμές που εκτελεί συχνά. Αξίζει παρ’ όλ’ αυτά να μελετήσει κανείς τις πολυάριθμες ιδιαιτερότητες αυτής της χώρας, ιδιαίτερα σήμερα μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η Βόρεια Κορέα ή Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας αποτελεί πλέον όχι μόνον ιδιαιτερότητα αλλά μοναδικότητα, όπου οι αρχές του μαρξισμού εφαρμόζονται με μία πίστη στη λατρεία της προσωπικότητας (personality cult) του Ηγέτη της χωρίς προηγούμενο στον κομμουνιστικό κόσμο. Αυτή η λατρεία, παρότι σαφώς έχει τις ρίζες της σε ιστορικούς ηγέτες όπως ο Στάλιν, ο Μάο, ο Τσαουσέσκου ή ο Χότζα και πιο πρόσφατα εμφανίστηκε στον Σαντάμ Χουσεϊν, στον Καντάφι και στον Τουρκμενμπάσι, οι οποίοι, εν ζωή, γνώρισαν πρωτοφανείς εκδηλώσεις πίστης, εδώ σαφώς ξεπερνιέται σε κλίμακα και ένταση. Από την άλλη, η μέχρι στιγμής απαγόρευση κάθε καπιταλιστικής δραστηριότητας ή ελεύθερης επικοινωνίας δίνουν μια άλλη, εξίσου απόκοσμη, πτυχή της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Κορέας. Πού αλλού στον κόσμο δεν θα συναντήσεις πουθενά Coca Cola, ΜcDonalds, ποπ μουσική ή διαφημίσεις; Ακόμη και τα άλλα εναπομείναντα μαρξιστικά καθεστώτα, όπως η Κούβα, το Βιετνάμ ή το Λάος, έχουν προ πολλού αποδεχτεί το αναπόφευκτο (;) της καπιταλιστικής διείσδυσης. Η Βόρεια Κορέα σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι ένα παράλληλο σύμπαν προς τον κόσμο που γνωρίζουμε, τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό κόσμο, ο οποίος καλύπτει το σύνολο του πλανήτη, έτσι ώστε να αναρωτηθεί κανείς μήπως τελικά σ’ αυτήν την τελευταία χώρα του είδους επιτεύχθηκε η Κόκκινη Ουτοπία; Συνήθως τα κείμενα που φτάνουν στα χέρια του μέσου δυτικού σχετικά με τη Βόρεια Κορέα είναι μέσω της πρόσληψής της από την αμερικάνικη πλευρά: ο «παρανοϊκός δικτάτορας», ο πυρηνικός κίνδυνος κ.ά.

-Σ’ αυτήν την προσέγγιση θα προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε μερικά σύμβολα-κλειδιά, όπως τα συναντά κανείς στην καθημερινότητα της χώρας. Και δεν μπορούμε να σκεφτούμε πιο κατάλληλο εργαλείο για την αποκωδικοποίηση αυτού του μυστηρίου από τα ίδια τα γραπτά και τις ρήσεις του «Μεγάλου Ηγέτη Συντρόφου Κιμ Ιλ Σουνγκ». Ιδού ένα λεξικό κατανόησης μίας λίγο ή πολύ ακατανόητης χώρας.

Άγαλμα

Τα αγάλματα του «Μεγάλου Ηγέτη Συντρόφου Κιμ Ιλ Σουνγκ» τα οποία συναντά κανείς διάσπαρτα σε όλη τη χώρα είναι από τα πιο αξιοπερίεργα θεάματα. Από νεανικές έως ώριμες (ποτέ υπερβολικά ώριμες) αναπαραστάσεις, από μαρμάρινες σε μπρούτζινες ή επίχρυσες, από φυσικό μέγεθος (σπάνια) σε πραγματικά κολοσσιαίες κλίμακες. Σ’ αυτήν την τελευταία κατηγορία τίποτε δεν ξεπερνά το μεγάλο άγαλμα στον λόφο Μανσουντάε το οποίο οφείλει να προσκυνήσει κάθε επισκέπτης και κάθε Βορειοκορεάτης (σε τακτά διαστήματα).

«Αγαπημένος»

Ο γιος του «Μεγάλου Ηγέτη Συντρόφου Κιμ Ιλ Σουνγκ» έχει πάρει τον τίτλο «Αγαπημένος Ηγέτης». Αποτελεί μοναδικό παράδειγμα κομμουνιστικής κληρονομικής μετάβασης της εξουσίας αφού είχε πάρει το χρίσμα από τον πατέρα του σε νεαρή ηλικία και άρχισε σταδιακά να καταλαμβάνει εξουσίες με πιο σημαντική αυτήν του Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων που του ανατέθηκε το 1991. Μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1994 η μετάβαση της εξουσίας ήταν ομαλή (;), όμως επισήμως δεν ανέλαβε τα καθήκοντά του παρά μόνον το 1997. Όταν πέθανε απροσδόκητα το 2011 πολλοί ανέμεναν ένα πραξικόπημα που, ίσως, θα άνοιγε τη χώρα προς τη Δύση. Αντ’ αυτού η μετάβαση έγινε και πάλι ομαλά (;) και κληρονομικά προς τον γιο του Κιμ Γιονγκ Ουν.

Γιγαντοαφίσα

Ελλείψει (καταναλωτικών) διαφημίσεων η πρωτεύουσα καλύπτεται από τεράστιες γιγαντοαφίσες οι οποίες είτε εξαίρουν την αγάπη για τον «Μεγάλο Ηγέτη» και το σύνολο του έθνους εν γένει, είτε προτρέπουν τον λαό να συντρίψει τους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές.

Επανάσταση

Η επανάσταση για την επικράτηση του σοσιαλισμού δεν έχει επισήμως επιτευχθεί ακόμη οπότε απαιτείται εγρήγορση και προσπάθεια όλων των πολιτών, καθώς και η ενημέρωση των αρχών για κάθε αντεπαναστατική ενέργεια η οποία πέφτει στην αντίληψή τους (βλ. Πληροφοριοδότης).

Επαρχία

Η επαρχία της χώρας, εν αντιθέσει με την πρωτεύουσα (Βλ. Πιονγιάνγκ), μαστίζεται από σοβαρά προβλήματα σίτισης, κάτι που χειροτερεύει από τις σοβαρές πλημμύρες που έχουν πλήξει τη χώρα τα τελευταία χρόνια (βλ. Πείνα).

Εργατικό κόμμα

To Κομμουνιστικό Κόμμα Κορέας μετονομάστηκε σε Εργατικό Κόμμα Κορέας, ενώ εμπλούτισε το κλασικό σφυροδρέπανο με το πινέλο (γραφής). Κατά τον «Μεγάλο Ηγέτη Σύντροφο Κιμ Ιλ Σουνγκ», το Εργατικό Κόμμα Κορέας είναι το μόνο κομμουνιστικό κόμμα στον κόσμο που δοξάζει τους διανοούμενους (βλ. Τέχνη).

Ευτυχία

Μοιάζει πολύ πιθανό ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ιδιαιτέρως αυτό που κατοικεί στην πρωτεύουσα (βλ. Πιονγιάνγκ) πιστεύει ότι ζει στην καλύτερη χώρα του κόσμου, όπου έχει επιτευχθεί η σοσιαλιστική ουτοπία και όλες οι ανάγκες των κατοίκων έχουν λυθεί αφού το κράτος παρέχει σε όλους (;) εργασία, διατροφή, δωρεάν εκπαίδευση και ιατρική περίθαλψη κάτω από την πατρική αγκαλιά του «Μεγάλου Ηγέτη Συντρόφου Κιμ Ιλ Σουνγκ». Όλα αυτά παρά το ότι η επανάσταση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί τελείως (βλ. Επανάσταση) και δεν έχει επιτευχθεί η επανένωση της χώρας. Η επίτευξη των δύο τελευταίων στόχων θα σημάνει την κατάκτηση της «απόλυτης ευτυχίας».

Ηλεκτρισμός

Η Δημοκρατία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ηλεκτρικής ενέργειας. Γύρω στις 10.00 το βράδυ η πρωτεύουσα βυθίζεται στο σκοτάδι ενώ κλείνουν ακόμη και τα φώτα των λεωφόρων. Στην επίσκεψή μας στην Πινακοθήκη ένα απόγευμα που είχε ήδη σκοτεινιάσει οι περισσότερες αίθουσες (και τα έργα) δεν φωτίζονταν.

ΗΠΑ

Η αναφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής συνοδεύεται μονότονα από το επίθετο «ιμπεριαλιστικός». Οι ΗΠΑ παραμένουν ο μείζων εχθρός της χώρας, ενώ τυπικά παραμένει σε κατάσταση πολέμου μαζί τους.

Καραόκε

Όπως και στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ασίας το καραόκε αποτελεί την πιο δημοφιλή νυχτερινή (και όχι μόνον) διασκέδαση. Είναι αξιοπερίεργο πάντως ότι εν αντιθέσει με κάθε άλλη πολιτισμική πτυχή στη Δημοκρατία, τα τραγούδια δεν έχουν εμφανώς σοσιαλιστικό χαρακτήρα, απλώς πατριωτικό. Ερωτικά τραγούδια απλώς δεν υφίστανται.

Κονκάρδα

Κάθε Βορειοκορεάτης ανεξαιρέτως (;) οφείλει να φοράει στο πέτο μια κονκάρδα με το πορτρέτο του «Μεγάλου Ηγέτη». Υπάρχουν και κονκάρδες με τους δύο ηγέτες μαζί, ενώ πιο σπάνιες είναι αυτές με τον «Αγαπημένο Ηγέτη». Σε περίπτωση που κάποιος χάσει την κονκάρδα του αυτό σημαίνει πολύχρονους ελέγχους, επιπλήξεις και γραπτή απολογία προς το κόμμα.

Κορέας, Πόλεμος

Ο πολύνεκρος (περίπου 3.000.000 στρατιώτες και άμαχοι) πόλεμος κράτησε από το 1950 έως το 1953. Ονομάζεται από τους Βορειοκορεάτες ο «Εθνικοαπελευθερωτικός Πόλεμος». Επισήμως δεν έχει λήξει ακόμη.

Κτήρια

Η πρωτεύουσα αλλά λίγο πολύ κι ολόκληρη η χώρα καλύπτεται από μονότονα μπλοκ πολυκατοικιών πολύ μεγάλης κλίμακας (περίπου είκοσι ορόφων και ανάλογης κάτοψης). Συνήθως είναι χρωματισμένα σε τόνους γκριζομπλέ. Αν και είναι γεγονός ότι αρκετά βρίσκονται σε κακή κατάσταση συντήρησης (αναρωτιέται κανείς πόσα από τα ασανσέρ για τον εικοστό όροφο λειτουργούν) άλλα μοιάζουν καινούργια και καλής κατασκευής. Φυσικά η είσοδος σε κτήριο κατοικίας, πόσω μάλλον σε διαμέρισμα, είναι απαγορευμένη για τον επισκέπτη. Λέγεται ότι οικογένειες έξι ατόμων συνυπάρχουν σε δυάρια.

Λατρεία

Η πλήρης απαγόρευση της θρησκευτικής πίστης (υφίστανται τρεις χριστιανικοί ναοί για τις ανάγκες κυρίως των ξένων διπλωματών, οι οποίοι παρακολουθούνται στενά) έχει δώσει τη θέση της στη λατρεία της οικογένειας Κιμ (του πατέρα κυρίως). Τα αγάλματα (βλ. Άγαλμα) έχουν θέση θρησκευτικών ειδώλων ενώ οι γιγαντοαφίσες (βλ. Γιγαντοαφίσες) αυτή των αγιογραφικών εικόνων. Ο θάνατος του Κιμ Ιλ Σουνγκ το 1994 προκάλεσε φαινομενικά αυθόρμητες εκδηλώσεις θρήνου σε όλη τη χώρα, ενώ πολλοί άνθρωποι σταμάτησαν να σιτίζονται και ορισμένοι αυτοκτόνησαν αφού δεν μπορούσαν να φανταστούν τη ζωή τους να συνεχίζεται χωρίς την πατρική αγκαλιά του «Μεγάλου Ηγέτη».

Μαρξισμός

Ούτε ο όρος ούτε τα σύμβολά του χρησιμοποιούνται στον βαθμό που θα περίμενε κανείς. Αντίθετα ο βορειοκορεάτικος εθνικισμός (και ο «Μεγάλος Ηγέτης» προσωπικά) έχει λίγο πολύ υποκαταστήσει τον όρο «μαρξισμό» με αυτόν του «Τσούτσε» (βλ. Τσούτσε) και το πρόσωπο του Μαρξ, του Ένγκελς ή του Λένιν με αυτό του «Μεγάλου Ηγέτη» –και σε μικρότερο βαθμό με αυτόν του «Αγαπημένου Ηγέτη». Είναι αξιοπερίεργο ότι στην πρωτεύουσα η μόνη ορατή παρουσία των Μαρξ και Ένγκελς βρίσκεται στην πλατεία Κιμ Ιλ Σουνγκ, την κεντρική πλατεία της πόλης, στην πρόσοψη του κτηρίου του Εργατικού Κόμματος.

Μαυσωλείο

Το τεράστιο σε έκταση Παλάτι-Μαυσωλείο του Κουμσουσάν περιέχει το μουμιοποιημένο σώμα του «Μεγάλου Ηγέτη», καλυμμένο με την κόκκινη σημαία (του κόμματος;). Οι ξένοι επισκέπτες σπανίως έχουν πρόσβαση σ’ αυτό, όταν έχουν όμως μπορούν να δουν τους χιλιάδες Βορειοκορεάτες που αποτίνουν φόρο τιμής σε καθημερινή βάση. Ο επισκέπτης οφείλει να υποκλιθεί τέσσερις φορές γύρω από το σώμα του Ηγέτη, ενώ η επίσημη ενδυμασία και η γραβάτα (ή στρατιωτική στολή) είναι απαραίτητη.

Κείμενο – Εικόνες Θανάσης Μουτσόπουλος*

*Ο Θανάσης Μουτσόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης και της Θεωρίας του Πολιτισμού, Πολυτεχνείο Κρήτης. Επισκέφθηκε τη Βόριο Κορέα τον Αύγουστο του 2006

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΤΟ GRAGILE MAGAZINE

Αναμνήσεις από τη Βόρεια Κορέα (μιας χώρας που σε λίγο μπορεί να μην υπάρχει). Του Θανάση Μουτσόπουλου