Tου Σήφη Βαλυράκη*
Η παγκοσμιοποίηση χαρακτηρίζεται σήμερα από έντονη πολιτική, οικονομική, πολιτισμική και τεχνολογική αλληλεξάρτηση στο διεθνές σύστημα και ταυτόχρονα από εντεινόμενο ανταγωνισμό ισχύος διαφόρων κρατών, που θυμίζει την περίοδο προ του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Οι ραγδαίοι ρυθμοί εξέλιξης της γνώσης και της τεχνολογίας δημιουργούν νέα δεδομένα και διακυμάνσεις ισχύος, που οδηγούν μοιραία σε σημαντικές ανακατατάξεις. Οι συσχετισμοί δυνάμεων αλλάζουν και οι συμμαχίες μεταβάλλονται.
Οι ΗΠΑ παραμένουν το ισχυρότερο κράτος στο πολυπολικό σύστημα. Η απουσία όμως μιας απόλυτης ηγεμονίας, αφήνει κενά και οδηγεί διάφορες χώρες σε ανταγωνισμούς ισχύος για να προωθήσουν τα συμφέροντα τους.
Η διεθνής αποκέντρωση επιτρέπει σε ανερχόμενες δυνάμεις να επιδιώκουν ηγεμονικό ρόλο επιρροής σε περιφερειακό επίπεδο. Δημιουργούνται έτσι περιφερειακά σχήματα γεωπολιτικού ανταγωνισμού.
Η Ανατολική Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή είναι περιφέρεια, όπου οι δυναμικές αυτές, προκαλούν γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Η κλιμάκωση της τουρκικής επιθετικότητας και η ψυχρότητα στις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας αλλάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή μας.
Ο κόσμος μας έχει ολοένα αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες που καλύπτονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα και κυρίως από φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην επάρκεια, την ασφάλεια τροφοδοσίας, στα αποθέματα αλλά και τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου.
Το περίφημο «peak oil» (το μέγιστο της ποσότητας άντλησης) δεν σημαίνει την εξάντληση του πετρελαίου. Επειδή όμως η διεθνής ζήτηση έχει συνεχή αυξητική τάση, σημαίνει ότι οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου θα αρχίσουν να αυξάνονται όταν το peak oil θα αρχίσει να λειτουργεί. Αυτό θα συμβεί όταν εξαντλήσουμε τα μισά οικονομικά αντλήσιμα αποθέματα του πλανήτη. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι αυτό ίσως έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει. Έτσι τα θέματα εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων μπαίνουν πολύ ψηλά στις προτεραιότητες των διαφόρων κρατών και συνεπώς τα θέματα που αφορούν τον ορισμό της υφαλοκρηπίδας, της Αποκλειστικής Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) κλπ, έρχονται πιεστικά στο διεθνές προσκήνιο.
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που μας αφορά άμεσα, φέρεται να διαθέτει σημαντικές ποσότητες υποθαλάσσιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων στο Αιγαίο, στο Ιόνιο, στην Νότια Κρήτη και κυρίως στην λεκάνη του Ηροδότου.
Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος αναμένεται λοιπόν στο μέλλον να διαδραματίσει ένα σημαντικότατο ρόλο στην ασφάλεια του εφοδιασμού των υδρογονανθράκων των κρατών όλης της περιοχής αλλά βέβαια και της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξαρτάται ενεργειακά σε πολύ μεγάλο βαθμό από την Ρωσία.
Η Αραβική Άνοιξη και η εντεινόμενη κρίση στη Μέση Ανατολή, μεταβάλλουν το οικονομικοπολιτικό σκηνικό στην ανατολική Μεσόγειο, γεγονός που επηρεάζει και την Ελλάδα, που βρίσκεται στη μέση ενός γεωπολιτικού κυκλώνα και ταλανίζεται από την κρίση χρέους και τα προβλήματα της Ευρωζώνης.
Η Τουρκία αμφισβητεί ελληνικά νησιά, ακόμα και την Γαύδο, τον ελληνικό εναέριο χώρο (10 μίλια) και τα δικαιώματα μας σε ότι αφορά την επέκταση της κυριαρχίας μας στη θάλασσα στα 12 μίλια (χωρικά ύδατα 6 μίλια) και απειλεί την Ελλάδα με πόλεμο (Casus belly). Οι Τούρκοι επιμένουν ότι η Κύπρος αποτελείται από δύο κράτη και η αποκαλούμενη «νότιος» Κύπρος έχει περιορισμένη ΑΟΖ. Αρνούνται τα δικαιώματα ΑΟΖ, στο Καστελόριζο.
Οι Τούρκοι προσπαθούν έτσι να αποκόψουν την Ελλάδα από την Κύπρο και να αποκτήσουν αυτοί κοινά οικονομικά θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο.
Μετά την ήττα στη Συρία του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), η Τουρκία μετατρέπεται σε διεθνή παίκτη, διαμορφώνει συμμαχίες με τη Ρωσία και το Ιράν και ελίσσεται διαπραγματευτικά ανάμεσα στις υπερδυνάμεις.
Με την εισβολή στο Αφρίν η Τουρκία προσπαθεί να αμυνθεί η ίδια, στους σχεδιασμούς για τον διαμελισμό της, με τη δημιουργία «Κουρδικού Κράτους» μέσα στα σύνορά της. Εξυπηρετεί τη Ρωσία και επιτίθεται στις ένοπλες ομάδες του ΠΚΚ, των Κούρδων που εξοπλίζονται και εκπαιδεύονται από τις ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ ανέχονται λόγω του ότι οι Τούρκοι οργανώνουν και εξοπλίζουν αντικαθεστωτικές δυνάμεις που αντιτίθενται στον Άσαντ και βεβαίως εισβάλουν και αντιπαρατίθενται στρατιωτικά, με τον υποστηριζόμενο από την Ρωσία εχθρό τους, την Συρία.
Αυτά όμως μας αφορούν. Ο Ερντογάν οραματίζεται την αναβίωση της «Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Στόχος του είναι η δημιουργία μιας «ζώνης περιφερειακής ασφάλειας», υπό την τουρκική ηγεμονία που από τα Βαλκάνια, το Αιγαίο, την Κύπρο, φτάνει στο Βόρειο Ιράκ («τα σύνορα της καρδιάς μας»). Ο Ερντογάν απαιτεί τον διαμοιρασμό των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων μεταξύ «Βόρειας και Νότιας Κύπρου». Είναι το ίδιο σενάριο που προωθεί έντεχνα για το Αιγαίο.
Οι μεγάλες ανακατατάξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή είναι πραγματικότητα. Τα διάφορα κράτη με συμφέροντα στην περιοχή αναζητούν νέες ισορροπίες στο νέο διεθνές περιβάλλον που διαμορφώνεται. Δεν μπορούμε λοιπόν να εφησυχάσουμε με εγγυήσεις από μια τάξη πραγμάτων που αναθεωρείται.
Από το «Δεν διεκδικούμε, Δεν παραχωρούμε», πρέπει να περάσουμε στο «Τι επιδιώκουμε στα νέα διεθνή δεδομένα». Να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας, στις όποιες διαδικασίες αφορούν το διεθνές γίγνεσθαι. Η απόσυρση των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων κατοχής από τη Βόρεια Κύπρο είναι το αυτονόητο. Η δημιουργία αποστρατικοποιημένης ζώνης υπό διεθνή έλεγχο στη Τουρκία, σε βάθος τουλάχιστον 500 χιλιομέτρων από τα Μεσογειακά παράλια, θα μπορούσε να αποτελέσει ελαχίστη εγγύηση ασφάλειας και σταθερότητας στη περιοχή μας.
Η προσήλωση μας στις διεθνείς συνθήκες και η «ευέλικτη ανταπόκριση» στις τουρκικές προκλήσεις πρέπει να είναι η βασική κατεύθυνση της πολιτικής για την εθνική μας ασφάλεια. Υπάρχει άμεση ανάγκη πιστεύω μιας επίκαιρης, ολοκληρωμένης, αποτελεσματικής, εθνικής στρατηγικής αποτροπής, απέναντι στην Τουρκική επιθετικότητα και εξασφάλισης της ειρήνης στην περιοχή μας.
*Ο Σήφης Βαλυράκης είναι πρώην υπουργός-ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ.
ΑΠΕ ΜΠΕ