Τέτοια αναστολή, όμως, δεν προβλέπεται στο Σύνταγμά μας παρά μόνο αν ενεργοποιηθεί το άρθρο 48 του Συντάγματος («κατάσταση πολιορκίας») και μόνον για συγκεκριμένους λόγους, που δεν συντρέχουν εν προκειμένω.
Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι η κρισιμότητα της κατάστασης, ως προς την πανδημία, επιβάλλει όχι μόνον την μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση ως προς την άσκηση δικαιωμάτων που συνεπάγονται κινδύνους για την δημόσια υγεία αλλά και την επιβολή μέτρων από την Πολιτεία, που να αποτρέπουν ή να περιορίζουν μια τέτοια άσκηση.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι μια τέτοια στάση πρέπει να οδηγεί στην άκριτη αποδοχή οποιωνδήποτε μέτρων, ακόμη και αν αυτά παραβιάζουν θεμελιώδεις αρχές και ρητές διατάξεις του Συντάγματος.
Και αυτό δυστυχώς συμβαίνει με την απόφαση του Αρχηγού της Αστυνομίας να επιβάλει μια γενική τετραήμερη προληπτική απαγόρευση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, για τον εορτασμό της επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, χωρίς να συνυπολογίσει ούτε το συγκεκριμένο συνταγματικό πλαίσιο του εν λόγω δικαιώματος αλλά ούτε και την αρχή της αναλογικότητας, που επιβάλλει την αναζήτηση των προσφορότερων κάθε φορά λύσεων ως προς την εξειδίκευση και πραγμάτωση του επιδιωκόμενου περιορισμού.
Ειδικότερα:
Για να δικαιολογήσει την συγκεκριμένη απόφαση ο Αρχηγός της Αστυνομίας –σε τελευταία δε ανάλυση η Κυβέρνηση– επικαλείται το Σύνταγμα (και συγκεκριμένα την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 5 παρ. 4 και το οικείο άρθρο 11) καθώς και την σχετική Πράξη Νομοθετικού περιεχομένου της 20.3.2020 («Κατεπείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του κινδύνου διασποράς του κορονοϊού COVID-19, τη στήριξη της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας και τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και της δημόσιας διοίκησης»), η οποία κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4683/2020.
Ωστόσο, η μεν επίκληση της ερμηνευτικής δήλωσης του άρθρου 5 παρ. 4 δεν ευσταθεί –αφ’ενός διότι ι αναφέρεται σε ατομικά διοικητικά μέτρα και αφ’ετέρου διότι αφορά, σε κάθε περίπτωση, περιορισμούς της ελευθερίας της κίνησης και όχι των συναθροίσεων– η δε επίκληση του άρθρου 11 είναι τουλάχιστον ατυχής, διότι καμία από τις προϋποθέσεις του δεν συντρέχει στην συγκεκριμένη επίμαχη απόφαση, τόσο ως προς τον χώρο διεξαγωγής της συνάθροισης και το αποφασίζον την απαγόρευση όργανο όσο και ως προς τους λόγους που επιτρέπουν μια τέτοια απαγόρευση.
Συγκεκριμένα, ενώ κατά το άρθρο 11 προβλέπεται η δυνατότητα απαγόρευσης μιας συγκεκριμένης συνάθροισης, με απόφαση του επικεφαλής της αστυνομικής αρχής που έχει την σχετική τοπική αρμοδιότητα και για αυστηρά καθορισμένους λόγους («δημόσια ασφάλεια» και «σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής») αυτό που αποφασίσθηκε, κατ’ουσίαν, είναι η αναστολή του δικαιώματος του συνέρχεσθαι από τις 15 έως τις 18 Νοεμβρίου, με απόφαση του Αρχηγού της Αστυνομίας.
Μια τέτοια αναστολή, όμως, δεν προβλέπεται στο Σύνταγμά μας παρά μόνο αν ενεργοποιηθεί το άρθρο 48 του Συντάγματος («κατάσταση πολιορκίας») και μόνον για συγκεκριμένους λόγους, που δεν συντρέχουν εν προκειμένω («σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος»).
Όσο δε για την επίκληση της ως άνω Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου αυτή πράγματι παρέχει μια κάποια νομική βάση στην επίμαχη απόφαση του Αρχηγού της Αστυνομίας, η οποία όμως από μόνη της δεν αρκεί για να χαρακτηρισθεί σύμφωνη με το Σύνταγμα.
Πρώτον μεν διότι προβλέπει δυνατότητα γενικής προληπτικής απαγόρευσης των συναθροίσεων, που δεν επιτρέπεται κατά το Σύνταγμα, σύμφωνα με τα ανωτέρω (ακόμη και με την επίκληση γενικών περιορισμών των δικαιωμάτων, όπως το «δημόσιο συμφέρον» και «τα δικαιώματα των άλλων»).
Δεύτερον δε διότι, σε κάθε περίπτωση, τον Ιούλιο του 2020, δηλ. σχεδόν τέσσερις μήνες περίπου μετά την ως άνω ΠΝΠ, έχει ψηφισθεί ειδικός νόμος για τις συναθροίσεις (ο ν. 4703/2020), ο οποίος, παρότι εξειδικεύθηκε, ένα μήνα μετά, με το ΠΔ 73/2020, δεν περιέχει καμία ανάλογη πρόβλεψη, που να δείχνει ότι θεωρεί θεμιτή μια τέτοια γενική προληπτική απαγόρευση, για λόγους προστασίας της υγείας(δεομένου μάλιστα ότι είχε προηγηθεί και σχετική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας, η οποία θεώρησε υπέρμετρο, με βάση την αρχή της αναλογικότητας, έναν τέτοι απόλυτο περιορισμό).
Προς επίρρωση, μάλιστα, αυτής της νέας νομοθετικής προσέγγισης, εκδόθηκε πριν από λίγες μέρες (6/11, και τροποποιήθηκε στις 10/11) μια Κοινή Υπουργική Απόφαση, η οποία προέβλεψε μεν την απαγόρευση κάποιων συγκεντρώσεων, πλην όμως «με την επιφύλαξη των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων του άρθρου 11 του Συντάγματος και του ν. 4703/2020». Στην απόφαση δε αυτήν γίνεται ρητή αναφορά στην «από 4.11.2020 γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19», την οποία όμως παραδόξως μνημονεύει και η απόφαση του Αρχηγού της Αστυνομίας, προκειμένου να δικαιολογηθεί μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος…
Όλα αυτά, πάντως, κατά την άποψή μου ουδόλως δικαιολογούν χαρακτηρισμούς που ακούσθηκαν μετά την έκδοση της επίμαχης απόφασης. Τα περί «χούντας» και περί «πρακτικών άλλων εποχών» ηχούν αταίριαστα, όταν είναι γνωστές και εύλογες οι αγωνίες και οι πολλαπλές πιέσεις που δέχεται η σημερινή κυβέρνηση, λόγω της κρισιμότητας των στιγμών.
Ως εκ τούτου, θεωρώ ότι ναι μεν είναι θεμιτές οι προσπάθειές της να περιορίσει τις εκδηλώσεις για την επέτειο του Πολυτεχνείου στο ελάχιστο δυνατό –συμβολικό– επίπεδο πλην όμως αυτό δεν την απαλλάσσει από τις βαριές ευθύνες της για τον τρόπο με τον οποίο το επιδίωξε, αφ’ενός μεν επιλέγοντας σπασμωδικές και μάλλον προκλητικές λύσεις, με έκδηλα συνταγματικά προβλήματα, αφ’ετέρου δε υποτιμώντας –για μια ακόμη φορά– την ανάγκη ενός γνήσιου και εποικοδομητικού διαλόγου με κόμματα και φορείς, στην κατεύθυνση της αναζήτησης των τόσο αναγκαίων, σήμερα, κοινών τόπων…
(Ο Γιώργος Χ. Σωτηρέλης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)
AΠΟ ΤΟ IEIDISEIS.GR