Του Γ. Λακόπουλου
«Το 2021, ως εορτασμός των διακοσίων χρόνων από το 1821, φοβάμαι ότι μάλλον δεν θα επιτρέψει την υπέρβαση των ελλειμμάτων μας και την επανατοποθέτησή μας στον σύγχρονο πλουραλιστικό κόσμο».
Αυτό έγραψε στην αρχή του χρόνου στη Huffingtonpost.gr ο αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Γιώργος Στείρης. Βρισκόμαστε ήδη σε πορεία προετοιμασίας του εορτασμού, αλλά κανείς δεν φάνηκε να δίνει ιδιαίτερη σημασία.
Κάποιοι ενδεχομένως θα επαναπαυθούν επειδή επικεφαλής της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» είναι η «σιδηρά» Γιάννα Αγγελοπούλου. Όπως και το 2004 θα αντιμετωπίσει με επάρκεια όποια προβλήματα ανακύψουν.
Σωστό. Αλλά η Γιάννα είναι μάνατζερ- δεν είναι ιστορικός. Μπορεί να εγγυηθεί πως ό,τι ανέλαβε να οργανώσει θα γίνει με τον καλύτερο τρόπο.
Δεν μπορεί όμως να βουτήξει δυο αιώνες πίσω και να αλλάξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ιδρυτικού γεγονότος: της Επανάστασης και όσα ακολούθησαν.
Το ελλειμματικό αφήγημα
Το ζητούμενο εν όψει της επετείου, είναι ποιος θα αναλάβει να αναδιατυπώσει τους μύθους της Επανάστασης. Να εξηγήσει π.χ. ότι η ύπαρξη του νεώτερου ελληνικού κράτους κρίθηκε στο Ναβαρίνο και όχι στην Αγία Λαύρα. Ο Λόρδος Κόδριγκτον καθάρισε, όχι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός- χωρίς να από μειώνεται η αξία της 25ης Μαρτίου.
Αυτό μπορεί να μην προσφέρεται για αφηγήματα σαν αυτά που ξέρουμε ως τώρα. Αλλά η επετειακή αναδρομή σ’ αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός της Επανάστασης -ως στιγμιαίο και διαρκές «περιστατικό»- θα είναι λειψή αν προτιμηθούν οι τεχνητοί συμβολισμοί και όχι οι ιστορικές αλήθειες- που περιέχουν αυθεντικούς συμβολισμούς. Το θέλουμε;
Να μην κρυβόμαστε: Από όσα έχουν αναδείξει επί δυο αιώνες τώρα οι εθνικές «ανάγκες» εξιστόρησης του 1921 -αλλά και οι πολιτικές σκοπιμότητες ενίοτε- με έναν συγκεκριμένο, πλην ελλειμματικό, αν όχι και παραμορφωτικό τρόπο- μόνο μια λέξη αντέχει ως προμετωπίδα του εορτασμού: η λέξη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Αυτή είναι η ιερή λέξη της Εθνεγερσίας – καμία άλλη.
Το ερώτημα είναι αν το πλαίσιο του εορτασμού θα την αναδείξει ως εθνική και ταυτόχρονα αιώνια και πανανθρώπινη αξία. Αν θα δεχθεί την στρεβλή <ολική> αφήγηση της νέας ελληνικής ιστορίας , όπως διαμορφώθηκε ως τώρα. Η αν θα καλέσει την επιστήμη της Ιστορίας να την επικαιροποιήσει για να την παραδώσει στις επόμενες γενιές απαλλαγμένη από τις υπερβολές και τις αλλοιώσεις.
Το δεύτερο χρειάζεται τόλμη και αυτοπεποίθηση, αλλά είναι προτιμότερο. Ίσως είναι πλέον και εθνικό χρέος για την Επιτροπή Αγγελοπούλου -ως του κοινής αποδοχής φορέα επι του θέματος.
Η πρόκληση της εμβάθυνσης
Αυτή καθ’ εαυτή η επαναστατική διαδικασία δεν είναι και τόσο ένδοξη. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Στείρης μας κληροδότησε ουκ ολίγα δεινά: εμφύλιοι, διαφθορά, ξενοδουλεία, εγκληματικές πράξεις, διχασμούς και παραδοξολογίες, που θεωρήθηκαν κάποτε συγκολλητική ύλη του έθνους.
Η παρατήρηση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αν έχει αντίκρυσμα μια αναφορά του -απομακρυνθέντος από την υποστήριξη της οργάνωσης του εορτασμού – Λευτέρη Κουσούλη περί «διαφωνίας βάθους για το νόημα και τη σημασία των 200 χρόνων, κάτι που ούτε η κυβέρνηση φαίνεται να το κατανοεί».
Χωρίς βάθος ο εορτασμός θα είναι πανηγύρι. Η σύνθεση της Επιτροπής « Ελλάδα 2021» όμως είναι επαρκέστατη και η προσωπικότητα της επικεφαλής της αδιαμφισβήτητη, ώστε να αντέχει την πρόκληση της εμβάθυνσης,. Ωστε ο εορτασμός να μην παγιδευτεί σ αυτό που συμβαίνει επί δυο αιώνες: τις μισές αλήθειες και τις επιλεγμένες πλευρές του επαναστατικού αφηγήματος.
Δεν ξέρουμε τι εννοεί η Γιάννα Αγγελοπουλου που ανέβασε στο Διαδικτυο : < Τα 200 χρόνια της σύγχρονης Ελλάδας, σε μια φράση του @kmitsotakis : «Μια ιστορία θάρρους, μια ιστορία ελευθερίας, μια ιστορία ενός μικρού λαού που ίδρυσε το πρώτο ανεξάρτητο κράτος στην περιοχή μας».
Σίγουρα όμως δεν είναι αυτή η ιστορία της Επανάστασης. Αν μη τι άλλο ούτε ο Μητσοτάκης είναι ιστορικός.
Θα συνιστούσε αποτυχία της ιστορικής διάστασης του εορτασμού που ανέλαβε αν επιτρέψει να αναδειχθούν για το 1821 μόνο όσα φιλοτεχνήθηκαν εκ των υστέρων και για «εθνικούς λόγους» και οι μεγαλοστομίες των πολιτικών.
Στην πρώτη συνεδρίαση της η Επιτροπή έδειξε ότι πατάει καλά στα πόδια της, ώστε να χρησιμοποιήσει το ιστορικό 1821 μόνο ως βατήρα , που θα της επιτρέπει να διαμορφώσει τροχιοδεικτικές αναφορές για την περίοδο μετά το 2021. Τα υπόλοιπα θα τα δει με σημερινά μάτια.
Αλλά ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Μια από αυτές είναι π.χ. η διατύπωση ότι ο εορτασμός θα «επανασυστήσει την Ελλάδα στον Κόσμο». Αυτό όμως αποτελεί σήμα κατατεθέν της σημερινής κυβέρνησης.
Δεν θα ωφελούσε την επέτειο αν επιχειρήσει η παράταξη που κυβερνάει – να τον εντάξει στον εκλογικό σχεδιασμό της, ίσως με τον αταβισμό του συνδρόμου του «ιδιοκτήτη» της ελληνικής ιστορίας που την διακρίνει ενίοτε. Όπως φυσικά δεν θα ωφελήσει τη χώρα, αν τα άλλα κόμματα ασκήσουν αντιπολίτευση στον εορτασμό. Έτσι όλες οι πλευρές θα επιστρέψουν στις πηγές της κακοδαιμονίας.
Με την Αγγελοπούλου στα πράγματα είναι δύσκολο. Αλλά όσοι άκουσαν με προσοχή τον κυβερνητικό βουλευτή Κ. Τασούλα -που διευθύνει σήμερα τη Βουλή- να παραλληλίζει τον αγώνα του 1821 για την ανεξαρτησία με την προσπάθεια που «ξεκινάει τώρα η σύγχρονη Ελλάδα να αναδείξει την αξία, την δημοκρατία και τον πολιτισμό της», δεν ένιωσαν και καλά. Τουλάχιστον όσοι δεν πιστεύουν ότι η νέα ελληνική Ιστορία ξεκίνησε στις 7 Ιουλίου 2019.
Ο συνεκτικός ρόλος της Επιτροπής
Η Γιάννα τονίζει ότι «ο εορτασμός της επετείου της επανάστασης θα έχει λαμπρότητα που επιβάλλει ο συμβολισμός, 200 χρόνια από την κήρυξή της», έχοντας προφανώς στο σχεδιασμό της να το αναδείξει. Αλλά ήδη πέρα από τους πολιτικούς πειρασμούς που καιροφυλακτούν εκ μέρους των κομμάτων, παρατηρείται …υπερπροσφορά διοργανωτών ,για την ίδια επέτειο: Ιδρύματα, Τράπεζες, Εκκλησιαστικοί φορείς κλπ.
Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Αλλά οι πολλές μαμές δυσκολεύουν τη γέννα. Αν αμφισβητηθεί με οποιανδήποτε τρόπο η Επιτροπή, που ενέκρινε ομόφωνα η Βουλή, ή το πλαίσιο του εορτασμού που θα διαμορφώσει, ίσως βρεθούμε μπροστά σε εκπλήξεις.
Συνιστά ασπίδα σε αυτό το ενδεχόμενο , να αναδειχθεί τώρα ο συνεκτικός και επιτελικός ρόλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021». Και να διασφαλιστεί ότι ο σκοπός των εκδηλώσεων του 2021 δεν θα είναι να <αποθεωθεί> το 1821 και ‘όλες οι φιγούρες που διαχειρισθηκαν εκ των υστέρων την εξέγερση.
Σίγουρα όχι απαραιτήτως με τις παραμέτρους που έχει διαμορφώσει η «εθνική» ιστοριογραφία. Την οποία ειρήσθω εν παρόδω θέλει να επαναφέρει η σημερινή υπουργός Παιδείας στα σχολικά βιβλία για τη διαμόρφωση συνειδήσεων.
Η παρακαταθήκη του Σολωμού
Η Ιστορία είναι επιστήμη, όχι εργαλείο διαπαιδαγώγησης. Το δίδαξε ήδη ο Εθνικός Ποιητής: “Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι Αληθές”
Αναφερόμενος σ’ αυτόν το στοχασμό του Σολωμού ο Βαγγέλης Βενιζέλος είχε γράψει σε σε ανύποπτο χρόνο στην εφημερίδα Πελοπόννησο:
“Αυτό δεν είναι μια φιλολογική ή ιστορική λεπτομέρεια. Είναι μια ένδειξη για το πόσο δύσκολο είναι να προσδιοριστεί το “αληθές”, ακόμη και αν αυτό αφορά ένα τόσο απλό ζήτημα: τι ακριβώς ειπώθηκε, από ποιον, πότε, πού και πώς»
Κατά τον Βενιζέλο η φράση του ποιητή «ακυρώνει κάθε εθνικιστική έξαρση και αναγορεύει ως εθνικό, δηλαδή ως πατριωτικό, το αληθές. Αποκρούει τα στερεότυπα, τους εύκολους μύθους, τις θεωρίες της συνωμοσίας, τις εθνικές ψευδαισθήσεις. Καθιστά στοιχείο της εθνικής ταυτότητας την ακριβή αίσθηση της πραγματικότητας, των δυσκολιών, των δυνατοτήτων, του συσχετισμού των δυνάμεων. Εθνικό συνεπώς δεν είναι το μεγαλόστομο, το ρητορικό, το “λεβέντικο”, αλλά το καλά σχεδιασμένο και προετοιμασμένο προς όφελος του τόπου. Όχι το δημοφιλές, αλλά το έντιμο και ειλικρινές».
Αν θέλει ένα οδηγό πορείας στο καυτό πεδίο της εθνικής αυτογνωσίας η Επιτροπή, τον έχει.
Η ανολοκλήρωτη επανάσταση
Στην άλλη πλευρά της αυτή η προσέγγιση είχε μια δέσμευση: ότι κατά τον εορτασμό δεν θα δοθούν ευκαιρίες επιστροφής σε νοσηρές εκδοχές αποτίμησης της εξέγερσης. Ούτε καθαγιασμού όλων των προσώπων και των γεγονότων μετά την έξαρση ηρωισμου των πρώτων χρόνων. Αλλιώς θα βάζαμε τον Κ. Πλεύρη στην Επιτροπή, όχι τον Μαζάουερ και τον Καλύβα.
Σαν ιδέα το 1821 είχε στοιχεία μεγαλοσύνης του Ελληνισμού, αλλά είχε και μεγάλες γεωγραφικές φιλοδοξίες, που εκτράπηκαν στον μεγαλοϊδεατισμό.
Είχε και κοινωνικές πλευρές που αποσιωπήθηκαν, όταν δεν τις άλεσαν οι μυλόπετρες του διχασμού -που εμφανίζεται ως παρασιτική λειτουργία της επαναστατικής διαδικασίας και παρακολουθεί εξ αρχής την νεότερη ελληνική ιστορία, ως τις μέρες μέρες.
Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους δεν μπόρεσε η Επανάσταση να ολοκληρωθεί και δυο αιώνες τώρα ψάχνουμε το νόημά της και ακόμη να το βρούμε.
Τα στοιχεία του επιβιώσαντος οθωμανισμού, που κατέγραψε ο Αμπού το 1850 στο βιβλίο «Η Ελλάδα του Οθωνα» (Μεταίχμιο), δεν έχουν εξαλειφθεί ως σήμερα.
Όπως σημείωσε κάποτε ο Αλέκος Παπαδόπουλος στο βιβλίο του «Τα βήματα του Έστερναχ» ( Εστία), οι Έλληνες δεν μπορούν να αποφασίσουν οριστικά αν ανήκουν στην καθ’ ημάς Ανατολή ή στη Δύση- στην οποία ώθησαν το ελληνικό κράτος μόνο κάποιες πρωτοπορίες και από φτωχή περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έφτασε τον πυρήνα της Ευρώπης.
Ο εορτασμός του 2021 είναι η ευκαιρία να υποστεί η ελληνική κοινωνία το σοκ της τοποθέτησης στο συγκεκριμένο δίλημμα . Αυτό θα είναι το μεγάλο επίτευγμα της Επιτροπής: να τη σπρώξει μπροστά, υπερβαίνοντας ακόμη και αυτό το γεγονός της Επανάστασης, δια της αποκατάστασης του με επιστημονικό τρόπο.
Το 1821 είναι ορόσημο θυσιας. Αλλά τα επιμέρους στοιχεία του δεν πρέπει να καταπίνονται αμάσητα, γιατί θα επηρεάσουν αρνητικά το νέο ορόσημο που είναι το 2021. Για την ακρίβεια το μετά το 2021.
Υπέρβαση προς το μέλλον
Υπέρβαση σημαίνει να παρακάμψουμε ενσυνείδητα ό,τι δεν διευκόλυνε- ή απέτρεψε- για διακόσια χρόνια τώρα το έθνος να βρει τον προσανατολισμό του. Να ανανεώνει κάθε φορά εμπροσθοβαρώς την παρουσία του στον διεθνή χώρο. Μόλις πριν από μισό αιώνα η χώρα είχε δικτατορία.
Μέριμνα της Επιτροπής “Ελλάδα 2021” είναι να περιορισθούν όσα δεν διευκολύνουν την αέναη πορεία προς το μέλλον και΄όσα εγκλώβισαν γενιές και γενιές Ελλήνων σε ομφαλοσκοπήσεις, μίση και πάθη, διαχωρισμούς, υστέρηση, προγονοπληξία, εθνικιστικές μισαλλοδοξίες, υπερβολές σύγκρισης με άλλους και εσωτερική ένταση.
Ειδικά από τη στιγμή που στο συλλογικό υποσυνείδητο η συγκυρία εκτυλίσσεται καθόλου μακριά από το κεντρικό ζητούμενο και την κεντρική κατάκτηση της Επανάστασης -την απαλλαγή από τον τουρκικό ζυγό- επιτυχία του εορτασμού θα είναι αν τα 200 χρόνια από το 1821 , σβήσουν όσα οδήγησαν στην ζοφερή κατάσταση που διαμορφώθηκε στα 100 χρόνια από το 1821.
