Του Ιωάννη Δαμίγου
Άγνωστη η έννοια της λέξης πρόνοια. Και ακόμη πιο άγνωστη αυτή της πρόληψης. Αντίθετα η εκ των υστέρων ρητορεία των “πρέπει”, ούτε καν αυτών των “έπρεπε” δήθεν, περισσεύει. Ο λόγος για το πολυγραφότερο, πάντα μεταγενέστερα, πρόβλημα της εφηβικής βίας σήμερα. Αρκετοί με δημόσιο λόγο, ως συνήθως περί πάντων, καταπιάνονται με το θέμα προσπαθώντας να πείσουν την ανεύθυνη κοινωνία πως προέκυψε αίφνης. Πως ξαφνικά οι έφηβοι επιδίδονται, έτσι χωρίς λόγο, σε βίαιες πράξεις αναμεταξύ των, επειδή ανακαλύπτουν διέξοδο εκτόνωσης. Άλλοι πάλι που χαϊδεύουν υποκριτικά αυτιά γονιών και κοινωνίας, σε προσπάθεια απόσεισης γενικής αλλά και ειδικής ευθύνης, υποστηρίζουν πως αυτές οι ενέργειες είναι απλά ένα αποτέλεσμα των καιρών και του βίαιου τρόπου συμπεριφοράς της κοινωνίας. Παραλίγο κάτι σαν φυσικό φαινόμενο, όπως τόσα άλλα.
Τα αίτια όμως είναι σαφή, σαφέστατα. Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο και πιο βασικό σχολείο, το σπίτι. Γνωστό πως από τα τρία πρώτα χρόνια, στο παιδί διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του, από τις εικόνες, τα ακούσματα και τις συμπεριφορές στον χώρο του, που αρχίζει να αναγνωρίζει μα και να συγκρατεί ακούσια, όπως το σφουγγάρι μαζεύει το νερό, πιο απλά. (Μία σχετική και σύντομη αναφορά για την ομιλά του, καθώς θα ακούσει τους γονείς να του απευθύνονται ως σε ενήλικα, θα μιλήσει πιο σύντομα και πιο σωστά, με ότι αυτό προσφέρει.) Όμως ο σύγχρονος και ο επιβαλλόμενος τρόπος ζωής, ο ξέφρενα καπιταλιστικός με σκοπό την απόκτηση χρήματος για περιττά προϊόντα κατανάλωσης τελικά, με την εκμετάλλευση να αγριεύει συνεχώς, αλλάζει μοιραία και αλλοιώνει την απαιτούμενη προσφορά γονιών, αφού έχουν επιλέξει να μεγαλώσουν ένα παιδί. Η ανάγκη να δικαιολογήσουμε την απουσία ή να μεταφέρουμε την “φύλαξη” έτσι, σε γιαγιάδες αν υπάρχουν και σε ακατάλληλους βρεφονηπιακούς σταθμούς (τι λειτουργεί εδώ σωστά), δοκιμάζει ακόμη πιο πολύ ένα νήπιο. Σε μια ημέρα, ίσως συναντά τρεις διαφορετικούς κόσμους, με ότι συνεπάγεται αυτό.
Στις ηλικίες του δημοτικού σχολείου, δυσκολεύουν λίγο οι συνθήκες διαπαιδαγώγησης καθώς η περιορισμένη παιδεία, η συντηρητική εξ αρχής με προσευχές και αυστηρούς κανόνες διδαχής και φόβου τιμωρίας, σε συνδυασμό με τις πολλές διαφορετικές ταχύτητες, προοιωνίζει το πρόβλημα. Λόγω ανικανότητας δασκάλων, που έχουν γαλουχηθεί στην μετριότητα αυτού του συστήματος, Τα προβληματικά παιδιά ξεχωρίζουν εύκολα, μα δεν υπάρχουν τόσο οι δυνατότητες, όσο και η διάθεση προσέγγισης και προσφοράς βοήθειας, με αποτέλεσμα τις γνωστές συμπεριφορές μπούλινγκ. Ήδη ο δρόμος έχει στραβώσει, για αρκετά παιδιά δυστυχώς. Η “εγκατάλειψη” από γονείς που δεν προλαβαίνουν, δεν έχουν χρόνο, δημιουργεί “προϋποθέσεις” σε άλλους που τον διαθέτουν.
Ο χώρος του γυμνασίου πια, είναι το μεταίχμιο μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας. Εδώ θα αμυνθούν τα υγιή στοιχεία επιτυχώς, με κάποιον βαθμό δυσκολίας ίσως, ενώ στην άλλη περίπτωση υπερισχύουν τα αρνητικά εύκολα. Η ομαδικότητα μετατρέπεται σε κοπάδι ελεύθερης βοσκής κυριολεκτικά. Εφαρμόζονται έτσι, όλα μα όλα τα στοιχεία που έχουν εσωτερικά τραφεί οι έφηβοι, μέχρι σήμερα. Εκδηλώνονται όπως, τα καταπνιγμένα συναισθήματα, της απομόνωσης, της εγκατάλειψης, της έλλειψης συνεννόησης και συζήτησης με τους γονείς, της έστω και καθυστερημένης. Και το χειρότερο, αποτελεί η ίδια η άγνοια των γονιών, που δεν απέχει από την παράδοση στην αδιαφορία. Έχουμε κατασκευάσει ένα πιστό και καλό αντίγραφό μας, απορώντας μάλιστα σε ποιον έμοιασε! Αφού επέλεξαν τις επιλογές μας, τα κινητά μας, τις δικαιολογίες μας, τους τρόπους μας και τα λάθη μας, υπολογίζουμε άμετρα την απειρία τους, προστρέχοντας στην δική μας εμπειρία, ανάθεμα και πάλι ανάθεμα με τις δικαιολογίες μας.
Η αναμενόμενη ήττα δεν ήρθε τυχαία. Την κατασκευάσαμε, της επιδιώξαμε, την θελήσαμε και την πετύχαμε, σε βάρος των παιδιών μας, επιρρίπτοντας οι αδαείς, τις ευθύνες στην παλιοκατάσταση και στην παλιοκοινωνία, σαν μια άλλη μια ξένη. Όλα γυρίζουν επάνω μας και μας πλακώνουν, με πολύ φυσικότητα. Φαινόμενο θα ήταν κάτι αντίθετο!
Ωραία και η λύση, η πιθανή λύση, ποια μπορεί να είναι; Μα η γνωστή, η απαγορευμένη και η επικίνδυνη για τους λίγους: Η Παιδεία του Ανθρώπου για τον Άνθρωπο! Η ελεύθερη Παιδεία για τον ελεύθερο Άνθρωπο! Τίποτα λιγότερο, μα πολλά περισσότερα! Όσο αυτό παραμένει ουτοπικό, τόσο οι ήττες θα είναι πιο επώδυνες, έως ολοκληρωτικής μιας.
Οφείλω τέλος, να σημειώσω την εξαίρεση λίγων αλλά σπουδαίων νηπιαγωγών, δασκάλων και καθηγητών, αλλά και μαθητών, που ξεπερνούν ακόμα και τον εαυτό τους, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Είχα την τύχη ,κυριολεκτικά, να συναντήσω πραγματικούς δασκάλους, πραγματικούς ανθρώπους λειτουργούς, τα πιο δύσκολα και σκοτεινά χρόνια. Πόσο ευγνώμων τους είμαι για πάντα κι ας μη πρόλαβα να το εκφράσω παρά σε έναν μόνο. Που μου είχε μιλήσει για αναμενόμενες ήττες από τότε, χωρίς να αντιλαμβάνομαι επακριβώς, κατανοώντας τον όμως σήμερα πλήρως.