Ένα δοκίμιο του Χάρη Παμπούκη
Η θεσµική οργάνωση του σχεδιασµού του µέλλοντος είναι ένα δεύτερο µήνυµα του παρόντος δοκιµίου.
Σήµερα βρισκόµαστε στη φρενίτιδα της κρίσεως, αντιµέτωποι µε πολλά και δύσκολα προβλήµατα και σοβαρές προκλήσεις. Κυρίως όµως είµαστε αντιµέτωποι µε αβεβαιότητες που στηρίζονται, εν πολλοίς, στη τυχαιότητα. Είναι επίσης γεγονός, ότι µας έπιασε στον “ύπνο”. Καµία ετοιµασία ή σχεδιασµός. Και είναι ευεξήγητο.
Η πολιτική εξουσία λειτουργεί µε το σήµερα κυρίως, µε το εφήµερο. Η έλλειψη ηγεσίας είναι εµφανής. Και η απουσία ηγεσίας είναι εµφανής. Ο λόγος είναι ότι έχουµε ηγέτες που δεν έχουν χαλυβδωθεί στα δεινά του πολέµου, όπως παλαιότερα της γενιάς των Ντε Γκολ, Μιτεράν, Σµιτ, Μπραντ, Κολ για παράδειγµα. Ο εν ευρεία εννοία ηρακλείτειος πόλεµος γεννά ηγεσίες και οράµατα στη προσπάθεια να αποφύγουµε στο µέλλον τα δεινά του.
Ο κορωνοϊός µας θέτει δύσκολα προβλήµατα, που για να µειώσουµε τις οδυνηρές ανθρωπιστικές και οικονοµικές συνέπειες, πρέπει µάλιστα να τα αντιµετωπίσουµε γρήγορα, µε πιεστικό χρόνο. Μερικά από αυτά:
Επιστηµονικά καταρχήν. Αποκρυπτογράφηση συµπεριφοράς (µεταλλάξεων και εξέλιξη της νοσηρότητας) και θεραπεία του ιού, καθυπόταξη του επιστηµονικού χρόνου, και του χρόνου γενικότερα, κυρίως τακτικά. Δεν γνωρίζουµε επίσης, επί του παρόντος, εάν µεταλλάσσεται, µε τι ταχύτητα, τι προκαλεί.
Δεν γνωρίζουµε εάν και σε ποιο στάδιο αντιδρούν υπάρχοντα φάρµακα. Καταλαβαίνουµε ότι η επιστήµη µαθαίνει γρήγορα, αλλά έχει πολύ δρόµο. Δεν ξέρουµε εάν επανέρχεται, και σε ποιους, και γιατί. Δεν ξέρουµε τι κατάλοιπα αφήνει σε πνεύµονες και σε καρδιά, και κυρίως σε ποιους και γιατί. Δεν ξέρουµε εάν θα βρούµε εµβόλιο, πότε κυρίως, εάν και σε ποιο βαθµό θα είναι αποτελεσµατικό και ίσως τι κινδύνους θα κρύβει.
Δεν ξέρουµε καν το σχήµα της πορείας της κρίσης, εάν θα έχει σχήµα V ή U ή W. Ακόµη ανακαλύπτουµε συµπτώµατα ενός ιού που µεταδίδεται εύκολα και είναι σιωπηρός, γιατί κολλάει και από τους φαινοµενικά “ασυµπτωµατικούς”.
Μεγάλη επιστηµονική πρόκληση υπό το ασφυκτικό βάρος του χρόνου. Μεγάλες αβεβαιότητες, των οποίων η διαχείριση δεν είναι εύκολη. Και απαιτεί δύσκολες αποφάσεις. Για τους λόγους αυτούς δεν θα είναι εύκολο το τέλος της υγειονοµικής κρίσης. Γιατί η λογική του αποκλεισµού είναι λύση για να κερδίσεις χρόνο χωρίς µόνιµα χαρακτηριστικά. Και από την άλλη ο οικονοµικός χρόνος πιέζει. Η καταστροφή είναι τεράστια. Και οι συνέπειες της ίσως ξεπεράσουν και αυτές της υγειονοµικής κρίσεως.
Η κρίση θα έχει τελικά ξεπεραστεί µόνο µε το εµβόλιο, το οποίο, εάν βρεθεί, θέλει ενάµιση χρόνο, ή µε αποτελεσµατική θεραπεία, κυρίως µε τεστ σε πρόωρο στάδιο (που για ορισµένους ήδη υπάρχει και αναµένεται σοβαρή βελτίωση στο επόµενο διάστηµα). Έτσι είναι πιθανή µία λύση ανάµεικτη που θα εκθέσει τον πληθυσµό σταδιακά µε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες (µε σχετικές προφυλάξεις µάσκες, γάντια, κλπ., και προστασία της τρίτης ηλικίας) και εάν χρειαστεί ως ακορντεόν θα υπάρξει εκ νέου εγκλεισµός του πληθυσµού κλπ. Όµως ο κόσµος είναι φοβισµένος και η οικονοµική επανεκκίνηση θα είναι πιθανά δειλή χωρίς να επανέλθει στα ίδια επίπεδα που ήταν πιο πριν άµεσα.
Και βέβαια, δεν µπορώ να αντισταθώ στην παρατήρηση, ότι περιµένουµε από τους απαξιωµένους (µισθολογικά τουλάχιστον, σε µία κοινωνία µε κυρίαρχη αξία το χρήµα) επιστήµονες, από την ουσία δηλαδή, τη διάσωσή µας, και όχι από τους ακριβοπληρωµένους αστέρες του θεάµατος. Αυτό έχει σχέση και µε τη ποιότητα της δηµοκρατίας µας. Θα επανέλθω.
Οργανωτικά – Τι µέτρα; Πώς ταχύρρυθµα ενισχύεται το δηµόσιο σύστηµα υγείας και µε ποια διάρκεια; Πώς εκτελούνται; Τι παραγωγή έχουµε ή πρέπει να αποκτήσουµε;
Και, δυστυχώς, έχουµε πολλές µεταβλητές σε αυτά. Ο πρώτος και κύριος είναι ο χρόνος. Δεν ξέρουµε πότε θα έχουµε εµβόλιο. Δεν ξέρουµε πότε
θα έχουµε αποτελεσµατική θεραπεία. Δεν έχουµε τεστ σε αφθονία, ώστε να είναι δυνατός ο µαζικός συνολικός έλεγχος.
Και βέβαια, δεν µπορώ να αντισταθώ στην παρατήρηση, ότι περιµένουµε από τους απαξιωµένους (µισθολογικά τουλάχιστον, σε µία κοινωνία µε κυρίαρχη αξία το χρήµα) επιστήµονες, από την ουσία δηλαδή, τη διάσωσή µας, και όχι από τους ακριβοπληρωµένους αστέρες του θεάµατος. Αυτό έχει σχέση και µε τη ποιότητα της δηµοκρατίας µας. Θα επανέλθω.
Οργανωτικά – Τι µέτρα; Πώς ταχύρρυθµα ενισχύεται το δηµόσιο σύστηµα υγείας και µε ποια διάρκεια; Πώς εκτελούνται; Τι παραγωγή έχουµε ή πρέπει να αποκτήσουµε;
Και, δυστυχώς, έχουµε πολλές µεταβλητές σε αυτά. Ο πρώτος και κύριος είναι ο χρόνος. Δεν ξέρουµε πότε θα έχουµε εµβόλιο. Δεν ξέρουµε πότε
θα έχουµε αποτελεσµατική θεραπεία. Δεν έχουµε τεστ σε αφθονία, ώστε να είναι δυνατός ο µαζικός συνολικός έλεγχος.
Πολιτικά – Πώς οργανώνονται τα µέτρα; Πώς επικοινωνούνται; πως συµπαριστάµεθα στον πολίτη; Πώς αντιµετωπίζουµε ζητήµατα οικονοµίας που θα βρεθεί σε τραγική κατάσταση; Η µαζική ψυχολογία της απόγνωσης, κλπ.…
Κυρίως στο διεθνές, γιατί είµαστε αλληλοσυνδεδεµένοι, πώς συντονίζουµε ένα σχέδιο, όταν έχεις κράτη µε διαφορετική προσέγγιση, πράγµα που εγκυµονεί τον διπλό κίνδυνο να ανακυκλώνουν τον ιό και να δηµιουργούν ηγεµονικό ανταγωνισµό για το αύριο, αντί να επιχειρήσουν να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα µε κοινό σχεδιασµό. Δείχνει τα όρια του ουτοπικού διεθνισµού. Αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν πρέπει να επιχειρούµε το σωστό µε σύµµαχο την τεχνολογία και τη λαϊκή πίεση.
Απέναντι σε αυτά τα προβλήµατα που έθιξα επιλεκτικά κυρίαρχο µέγεθος είναι ο χρόνος. Και εφόσον η επιστηµονική προσέγγιση απαιτεί χρόνο, που δεν υπάρχει, κατ΄ανάγκη η στρατηγική θα πρέπει να είναι η ταχύτητα (fast track), για να συντοµεύσουµε το χρόνο, και ο εµπειρισµός (what ever it works). Και στις διάφορες δυνατές στρατηγικές που περιέγραψε µία µελέτη του Imperial στην οποία είχα πρόσβαση, όχι αναντίρρητη, µάλλον ρεαλιστικά προκρίνεται ένα µείγµα έγκαιρο, κατά βάση κυκλικό, µεταξύ της αποµόνωσης, του σταδιακού ελέγχου της επιλεκτικής καραντίνας και της χωρικής στεγανοποίησης.
Μπορεί να έχει δηλαδή πολλά peaks φοβούνται ορισµένοι επιστήµονες. Και είναι βέβαιο (από τις λίγες βεβαιότητες), ότι αυτός ο “κορωνοεφιάλτης” θα λήξει µόνο µε τον καθολικό εµβολιασµό και, ενδιάµεσα, µε τον συστηµατικό έλεγχο όλου του πληθυσµού και την επιλεκτική αποµόνωση. Όταν υπάρξουν τα µέσα (κατ’οίκον rapid test που να δείχνει εάν έχουµε τον ιό ή έχουµε δηµιουργήσει αντισώµατα, και επίσης κατ’ οίκον νοσηλεία). Καληµέρα e-ιατρική.
Το µεγάλο πρόβληµα προέρχεται από δύο παραµέτρους: πρώτον δεν έχουν πάρει όλες οι χώρες τα ίδια µέτρα, ούτε στον ίδιο χρόνο, µε αποτέλεσµα να µπορεί ο ιός να επανακάµψει και δεύτερον, δεν γνωρίζουµε τον χρόνο που θα απαιτηθεί µέχρι τον εµβολιασµό. Επιπλέον, δεν γνωρίζουµε την κοινωνική αντοχή ούτε τις παρενέργειες από τον συνδυασµό του περιορισµού, της ανέχειας και της γενικευµένης αίσθησης αδιεξόδου. Χρόνος, αυτή είναι η κύρια άγνωστη παράµετρος στη σύνθετη εξίσωση.
Όµως, και αυτό δεν πρέπει να παραγνωρισθεί, γι’ αυτό η ανάγκη να αλλάξουµε αδήριτη. Ο αιώνας µας, εάν δεν αλλάξουµε, θα είναι ο αιώνας και των ιών ως παγκόσµια απειλή κατά του ανθρώπου (µαζί φυσικά µε την καταστροφή του οικοσυστήµατος, τη σχέση δηµογραφίας και τροφής, της πυρηνικής καταστροφής, της τροµοκρατίας και δυστυχώς πάντα των πολέµων για να σταχυολογήσω τα κύρια), όπως διέγνωσε ο Bill Gates στη περίφηµη, πλέον “κασσανδρική”, οµιλία του στο TedEx.
Εάν δεν αλλάξουµε, ίσως η επόµενη φορά να είναι µοιραία για την ανθρωπότητα, η οποία κάποια στιγµή, παρά την τεράστια δύναµη ευφυίας, µπορεί απλά να νικηθεί. Πρέπει να αλλάξουµε. Και αυτό σηµαίνει παγκόσµιο σύστηµα πρόληψης παγκόσµιων κρίσεων και οργάνωσης αντιµετώπισής τους. Μία νέα αποστολή προκύπτει ως αδήριτη ανάγκη. Γιατί οι κρίσεις του χθες, που ήταν χωρικά περιχαρακωµένες, είναι σήµερα παγκόσµιες. Και η παγκοσµιοποίηση της επικοινωνίας, της τεχνολογίας, της γνώσης και της οικονοµίας απαιτούν την ισορροπία της παγκοσµιοποίησης της αλληλεγγύης.
Φυσικά και αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να είναι συλλογική.
Έτσι έχω ταξινοµήσει τις σκέψεις κατά τη λογική του πορεία: προηγείται ο αναστοχασµός του χθες και σήµερα (Ι), ακολουθούν τα µαθήµατα από την κρίση (ΙΙ), το µέλλον ως πρόταση (ΙΙΙ) και η οργάνωσή του
I- ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ
Καταρχάς, ας συνειδητοποιήσουµε κριτικά ως Ανθρωπότητα, τις ρηχές επιλογές, για όσα κακά απερίσκεπτα έχουµε επιφέρει στον πλανήτη, στη φύση γενικότερα και στο αξιακό µας περιβάλλον. Η φύση έχει τη δική της σοφία και ισορροπία και µπορεί να επιβιώσει χωρίς τον άνθρωπο. Αυτό µας επιβάλλει ένα καθήκον σεβασµού και ισοτιµίας. Είναι βασικό να γίνει κοινή αντίληψη και να επιβληθεί στις κυβερνήσεις, ώστε να καταλήξουµε σε µία παγκόσµια συµφωνία.
Οι σύγχρονες απειλές δεν είναι φυσικά φαινόµενα κατά κανόνα, (υπάρχουν και οι σεισµοί βέβαια) αλλά το αποτέλεσµα παράλογης ανθρώπινης δράσης. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου, οι ιώσεις που ολοένα θα γίνονται ανθεκτικότερες και θα κρύβουν δυσάρεστες εκπλήξεις, είναι χαρακτηριστικά παραδείγµατα. Να συνειδητοποιήσουµε, ότι η ενότητα της ανθρώπινης φύσης επιβάλλει λογικά ενότητα παγκόσµιας διακυβέρνησης για τα θέµατα αυτά πλανητικής κλίµακας. Και οι παγκόσµιοι κίνδυνοι χρήζουν παγκόσµιων απαντήσεων.
Δεν υπάρχει αµφιβολία, ότι ο κορωνοϊός είναι η µεγαλύτερη διόρθωση που επιβάλλεται στη παγκοσµιοποίηση, πολύ ισχυρότερη από τα κινήµατα των περασµένων δεκαετιών. Γιατί ακριβώς, επιβάλλει – τουλάχιστον εν µέρει και σε πρώτη φάση- φυσική αποµόνωση. Την ουσία της αντι-παγκοσµιοποίησης. Και αυτό είναι δυσάρεστο, γιατί έρχεται απέναντι στην κοινωνική φύση του ανθρώπου (αυτή είναι και η βαθιά σηµασία της φυλακής). Ευτυχώς υπάρχει και η τεχνολογία. Με µια κουβέντα είναι σαν να παγώνει ο χώρος και ο χρόνος.
Αυτό οικονοµικά θα σηµαίνει αιµατηρή διόρθωση. Θα γκρεµιστούν αξίες. Και θα τιµωρηθεί η λογική του σπρωξίµατος του αδιεξόδου της φούσκας στο µέλλον, µεταφέροντας την ευθύνη στις µελλοντικές γενιές, της λογικής της µόχλευσης αξιών, και αξιακά της απληστίας, στην οποία η συγκέντρωση αξιών παραπέµπει.
Η οικονοµία, παραδόξως για µη οικονοµικό λόγο, τον κορωνοϊό, θα κάνει µία τεράστια διόρθωση και µία επανεκκίνηση µετά την αποτοξίνωση. Με κινδύνους µεταξύ µοιραίας χρονικά περιορισµένης ύφεσης και µόνιµης βαθιάς ύφεσης. Βραχυπρόθεσµα οδυνηρή, µακροπρόθεσµα ίσως ευεργετική.
Η επανεκκίνηση θα γίνει αργά και επώδυνα και θα είναι η ευκαιρία των ικανών που αδίκησε η τυχαιότητα µαζί µε αυτήν των ισχυρών. Γιατί ένα σηµείο των καιρών είναι ότι έχει προκύψει ανάγλυφα η µεγάλη αντίφαση µεταξύ της ύφεσης στη πραγµατική οικονοµία και της ανάγκης διατήρησης των αξιών, όπως τα οµόλογα, οι µετοχές και το
χρήµα. Δεν είναι δυνατό να ανεβαίνουν χρηµατιστήρια και να µηδενίζεται η παραγωγή (όπως φαίνεται από το πετρέλαιο). Το σάπιο που κρυβόταν φαίνεται. Και η προσπάθεια να συγκρατηθούν πλασµατικά µε εµβολιασµούς τρισεκατοµµυρίων, αυτές οι αξίες εγκυµονούν κινδύνους παγίδευσης της ανάπτυξης.
Αξιακά µας υποχρεώνει να σκεφθούµε τη δύναµη των µη υλικών αγαθών, την οποία περιέγραψε ο Ordine Nuccio σε ένα εµπνευσµένο δοκίµιο. Μοιάζει σαν να επιβάλλεται εν δυνάµει η δηµοκρατία της αξίας έναντι της ολιγαρχίας της πλουτοκρατίας.
Αυτά όµως ακριβώς εµπεριέχουν και την ελπίδα του καλύτερου. Μπορούµε να υιοθετήσουµε άλλη αξιακή ιεράρχηση στη ζωή µας. Μπορούµε να ανακαλύψουµε την εξ αποστάσεως εργασία (που οικονοµικά θα µειώνει το κόστος και ατοµικά θα δηµιουργεί περισσότερο χρόνο), την e- παιδεία, την e- ιατρική, την e- διακυβέρνηση, µπορούµε να φρενάρουµε την ατοµικιστική αντίληψη που είναι φορέας και δεινών έναντι της αλληλεγγύης και της συνείδησης του µέρους συλλογικότητας. Νέα συνείδηση πολίτη και µάλιστα παγκόσµιου. Να σταµατήσουµε τη βλάβη της Φύσεως στην καθηµερινότητα µας, να σκεφτόµαστε τον δίπλα, να ουσιώσουµε την αλληλεγγύη και την αγάπη του πλησίον.
ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
