Του Σωκράτη Αργύρη*
Στις 6 Δεκέμβρη 2019 ο πρώην Πρωθυπουργός μετά από μια συνάντηση που είχε με τον επίσης πρώην πρωθυπουργό και Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας στη Τύνιδα της Τυνησίας έκανε την παρακάτω ανάρτηση στο Twitter:
https://t.co/1NeEPBcvYd https://twitter.com/atsipras/status/1202958603914752005?s=20
«Συνάντηση με τον Αμπντουλάχ Γκιούλ1 στο περιθώριο της 34ης Διάσκεψης του Αραβικού Ινστιτούτου Επιχειρηματιών. Με τον πρώην πρόεδρο της Τουρκίας συζητήσαμε για τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, τις εξελίξεις στην Τουρκία και την Ελλάδα καθώς και στην Ανατολική Μεσόγειο».
Το μόνο όμως που δεν μας είπε στο tweet του πέρα από το πλαίσιο της συζήτησης τους και ποίες ήταν οι θέσεις τους, γιατί μια τέτοια συνάντηση μπορεί να κρύβει κάτι (όπως ποτέ δεν μάθαμε τι συζητήθηκε στην τετ α τετ συνάντηση του με τον νυν Πρόεδρο και απόλυτο άρχοντα της Τουρκίας πέρυσι στην Άγκυρα), καθώς έγινε με ένα όχι κάποιο τυχαίο πρόσωπο αλλά με ένα ισλαμιστή πολιτικό που για λόγους πέρα του παρόντος άρθρου βρέθηκε παραγκωνισμένος από το σύστημα Ερντογάν και ίσως ένα πρόσωπο που μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο αν «τύχει» κάτι στον νυν Πρόεδρο της Τουρκίας.
Γιατί αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης οτι επί Προεδρίας του ως υπουργός εξωτερικών ο Αχμέτ Νταβούτογλου εφάρμοσε την πολιτική που περιγράφει στο βιβλίο του «το Στρατηγικό βάθος»2 που στο οπισθόφυλλο του διαβάζουμε κάτι με ιδιαίτερη σημασία:
«Σε μια περίοδο που ένας ολόκληρος κόσμος έχει εισέλθει σε μία διαδικασία αλληλεπίδρασης, τους πυρήνες των νέων κέντρων ισχύος θα αποτελέσουν οι κοινωνίες οι οποίες θα κατορθώσουν να διατηρήσουν ακμαία την αυτοπεποίθησή τους. Αντιθέτως, εκείνες οι κοινωνίες που έχοντας χάσει την αυτοπεποίθησή τους αποδέχτηκαν να γίνουν τα περιφερειακά στοιχεία άλλων κοινωνιών, μετά από μια ψυχολογική κατάρρευση θα μείνουν αντιμέτωπες και με τον κίνδυνο της στρατηγικής τους διάλυσης.»
Αυτό το τελευταίο είναι που μας βάζει σε σκέψεις σχετικά με το τι συζητήθηκε σ’ αυτή την συνάντηση γιατί μάλλον η δική μας κοινωνία είναι αυτή που έχει χάσει την αυτοπεποίθηση της και μάλιστα ένα μεγάλο μέρος ευθύνης έχει ο τέως πρωθυπουργός, που έβαλε την τελευταία πέτρα στο οικοδόμημα των μνημονίων δηλαδή της λιτότητας και της φτωχοποίησης.
Στην Ελλάδα συνεχίζουμε να μεγαλώνουμε με μύθους και εικασίες σχετικά με την γείτονα χώρα ίσως γιατί ποτέ δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι ενώ το μέλλον, μας το έχουν προδιαγράψει εμείς πιστεύουμε ότι αυτά που έχουν στο μυαλό τους δεν θα καταφέρουν να τα πραγματοποιήσουν γιατί κάτι μεταφυσικό μπορεί να συμβεί, αν και ο Νταβούτογλου έχει περιγράψει το πλαίσιο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της μετα-Κεμαλικής Τουρκίας, αφήνοντας πίσω το δόγμα του Κεμάλ:
«Ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στον κόσμο» και εγκαθιδρύοντας το μετανεωτερικό σχήμα της αύξησης της επιρροής της Τουρκίας που πιστεύει στον εαυτό της, στις δυνάμεις της, στις ικανότητες της, ώστε για να ξαναπάρει τα ινία σε μια περιοχή που για 600 χρόνια ασκούσε την κυριαρχία της με το τρόπο όμως που έλεγε ο Ναζίμ Χικμέτ σε ένα ποίημα του:
«είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει,
είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.»
Στη χώρα μας από την άλλη, υπάρχουν πολιτικοί που χρόνια τώρα καταδικάζουν όσους μιλούν ότι δεν μπορούμε να θεωρούμε το Αιγαίο ως ελληνική λίμνη, παίζοντας κατ’ ουσίαν το παιχνίδι της Τουρκίας, αν επεκτείνουμε στα 12 ν.μ τα χωρικά μας ύδατα, ίσως εντυπωσιασμένοι από την «Λίμνη των Κύκνων» το γνωστό παραμύθι που αφηγείται τις αισθηματικές περιπέτειες ενός νέου πρίγκιπα και μιας όμορφης κοπέλας, την οποία ένας κακόβουλος μάγος μεταμορφώνει σε λευκό κύκνο.
Και ναι ίσως σήμερα η Λίμνη των Κύκνων να θεωρείται ένα από τα καλύτερα μπαλέτα όλων των εποχών, γιατί ενσαρκώνει όσο κανένα άλλο όλη τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, από την ελπίδα μέχρι την απόγνωση, από τον τρόμο μέχρι την τρυφερότητα, από τη μελαγχολία μέχρι την έκσταση, αλλά αν διαβάσουμε το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου θα δούμε ότι δεν το βλέπει με την ίδια ματιά που ο Marius Petipa χορογραφούσε την Λίμνη των κύκνων, δηλαδή με τα περίφημα «pas de deux» (δηλαδή ως ένας χορός από δύο μέρη).Ας δούμε όμως πώς αναλύει το θέμα του Αιγαίου:
«Μια πιο αποτελεσματική χρήση του Αιγαίου, που αποτελεί θάλασσα-σύνδεσμο, μπορεί να γίνει εφικτή μόνο με τη σύνδεση αυτής της θάλασσας με τις άλλες θαλάσσιες περιοχές. Η Τουρκία, για να γίνει μία πραγματική περιφερειακή δύναμη, είναι υποχρεωμένη να αυξήσει την πολιτική και οικονομική της επιρροή στις θαλάσσιες αρτηρίες που εκτείνονται από το Αιγαίο ως την Αδριατική και από το Σουέζ ως την Ερυθρά θάλασσα. Είναι αναπόφευκτο η Τουρκία να ακολουθήσει μία δραστήρια πολιτική σε κάθε σημείο που οδηγεί τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο στις ανοικτές θάλασσες.»
«Στην περίπτωση που η ελληνική θέση αποκτήσει ισχύ, η Τουρκία θα βρεθεί αντιμέτωπη με μία στρατηγική πολιορκία, αλλά θα επηρεαστεί απευθείας και στις οικονομικές της δραστηριότητες. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Το 88% του εξωτερικού εμπορίου της Τουρκίας πραγματοποιείται μέσω θαλάσσιων μεταφορών και πέραν εκείνου που προορίζεται απευθείας για τα παράλια της Μεσογείου. …Η διασπορά σε λιμάνια της Τουρκίας ικανότητας φόρτο-εκφόρτωσης 120 εκατ. τόνων αποδεικνύει την αδιαμφισβήτητη θέση του Αιγαίου στις εμπορικές δομές της Τουρκίας.»
Για το θέμα των Ιμίων διαβλέπει τον ρόλο των ΗΠΑ «Η φιλονικία περί της κυριαρχίας στο θέμα του Καρντάκ, που έλαβε χώρα μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας, κατέληξε (με την εμπέδωση) της στρατηγικής υπεροχής των ΗΠΑ στα Βαλκάνια, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Από αυτή την κρίση δεν βγήκε κερδισμένη ούτε η Τουρκία, η οποία τήρησε μία αντιφατική στάση θέτοντας στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων το θέμα της κυριαρχίας των βραχονησίδων, που ισχυριζόταν ότι της ανήκουν, ούτε και η Ελλάδα, η οποία αναγκασμένη να αποσύρει τους στρατιώτες της που είχε αποβιβάσει με μεγάλες αξιώσεις στις βραχονησίδες δίνοντας μία αυτόχρημα κωμική εικόνα για ένα ζήτημα για το οποίο η ίδια είχε προκαλέσει (μεγάλη) ένταση. Ουσιαστικός παράγοντας και κερδισμένη πλευρά από αυτή την κρίση υπήρξαν οι ΗΠΑ.
Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι οι ΗΠΑ θέλουν, εγκαθιδρύοντας μία δυναμική σχέση μεταξύ των πολιτικών της Ανατολικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, να θέσουν υπό έλεγχο τόσο την ενδοχώρα (Hinterland) της Ευρώπης όσο και να καλύψουν το πεδίο γεωπολιτικού κενού το οποίο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ εμφανίστηκε στον άξονα Βαλκανίων-Μέσης Ανατολής. Το Αιγαίο και η Κύπρος αποτελούν τα δύο σημαντικά σκέλη του άξονα Ανατολική Ευρώπη-Μέση Ανατολή από την άποψη του χερσαίου κομβικού σημείου και του άξονα Αδριατική-Ανατολική Μεσόγειος-Περσικός κόλπος από την άποψη του θαλάσσιου κομβικού σημείου. Το γεγονός ότι τα αμερικανικά αεροπλάνα που απογειώθηκαν από τη βάση Ιντζιρλίκ, που βρίσκεται στη νοτιοανατολική Τουρκία, για να εξυπηρετεί τις ανάγκες στη Μέση Ανατολή, επόπτευσαν την αποχώρηση των στρατιωτικών μονάδων από το Καρντάκ, αποτελεί μία σοβαρή ένδειξη της διαπεριφερειακής στρατηγικής αλληλεξάρτησης.»
Συνεχίζει:
«Η βασική πηγή προβλήματος στο Αιγαίο είναι η αγεφύρωτη αντίφαση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής πραγματικότητας και του ισχύοντος καθεστώτος. Το γεγονός ότι τα νησιά του Αιγαίου είναι φυσική προέκταση της γεωλογικής δομής της χερσονήσου της Μικράς Ασίας και το ότι ο πολιτικός διαχωρισμός που έχει προκύψει, σε αντίθεση με τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες, με τις διεθνείς συνθήκες έχει προσκυρωθεί υπέρ της Ελλάδας παρέχουν το κατάλληλο έδαφος, για να αναφύονται διάφορα ζητήματα, όπως η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος, η ζώνη FIR, τα πεδία διοίκησης και ελέγχου και ο εξοπλισμός των νησιών. Η εγγύτητα ενός σημαντικού μέρους των ελληνικών νησιών στη μικρασιατική ακτή σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επιχειρησιακή βάση εναντίον της Μικράς Ασίας, και η περικύκλωση των υδάτινων διαδρόμων, που εξασφαλίζουν το πέρασμα από την Προποντίδα στη Μεσόγειο, από αυτά τα νησιά, αξιολογούνται από την Τουρκία ως ένα πολύ σοβαρό κενό ασφάλειας. Αντίθετα, η Ελλάδα ακολουθεί μία στρατηγική χρησιμοποίησης του πλεονεκτήματος που της παρέχεται από την κατοχή των νησιών, για να το εφαρμόσει στο σύνολο του Αιγαίου και της υδάτινης περιοχής. Το γεγονός ότι οι δίαυλοι (ανατολικά και δυτικά της Κρήτης) αφενός της Καρπάθου και της Κάσου και αφετέρου των Κηθύρων και του ακρωτηρίου της Σπάθης αλλά και της Καρπάθου και της Μαρμαρίδας, έχουν περικυκλωθεί από αυτά τα νησιά επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη σύνδεση της Τουρκίας με τον Εύξεινο Πόντο-Προποντίδα-Μεσόγειο…»
Για το θέμα του γκριζαρίσματος, όπως επικαλούνται πολλοί στο εσωτερικό της χώρας ο Νταβούτογλου μας λέει:
«Στα ευαίσθητα θέματα, όπως το Αιγαίο, η Τουρκία είναι αναγκασμένη να επιδείξει την απαραίτητη προσοχή, ώστε να μην κάνει λάθη που θα επηρεάσουν τις μακροπρόθεσμες πολιτικές της. Κατά τη διάρκεια της κρίσης των Καρντάκ, το γεγονός ότι στους χάρτες που διανεμήθηκαν στις ευρωπαϊκές χώρες κατά τις εκεί διπλωματικές ενέργειες της Τουρκίας οι βραχονησίδες Καρντάκ εμφανίζονταν να είναι εντός των 12 ν.μ., όπως ισχυριζόταν η Ελλάδα, προξένησε ασυγχώρητη ζημία που έβλαψε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας. Η έλλειψη επικοινωνίας που εκδηλώθηκε μεταξύ των διαφορετικών μονάδων της κρατικής μηχανής επί τέτοιου είδους ευαίσθητων σημείων προκάλεσε μεγάλες διπλωματικές δυσχέρειες…»
Και όσο αφορά το Κυπριακό διαβάζουμε:
«Στο πλαίσιο αυτό το Κυπριακό δεν είναι ούτε ένα συνηθισμένο τουρκοελληνικό εθνοτικό ζήτημα ούτε απλώς μία χρονίζουσα τουρκοελληνική ένταση. Η Τουρκία, η οποία κατέχει μία θέση που επηρεάζεται άμεσα από όλες αυτές τις ισορροπίες, είναι υποχρεωμένη να αξιολογήσει την επί του Κυπριακού πολιτική της έξω από το περιορισμένο πλαίσιο των τουρκοελληνικών σχέσεων. Το Κυπριακό μετατρέπεται με μία συνεχώς αυξανόμενη ταχύτητα σε ένα ζήτημα Ευρασίας και Μέσης Ανατολής-Βαλκανίων (Δυτικής Ασίας-Ανατολικής Ευρώπης). Η πολιτική επί του Κυπριακού πρέπει να τεθεί σε ένα νέο στρατηγικό πλαίσιο, σύμφωνο προς το ήδη διαμορφωμένο νέο(διεθνές) στρατηγικό πλαίσιο…»
Και επειδή οι ίδιοι κύκλοι μιλούν ότι πρέπει να το κλείσουμε το θέμα σύμφωνα με τις υποδείξεις των μεγάλων συμμάχων μας ο Νταβούτογλου ξεκαθαρίζει:
«Ακόμη κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα Κυπριακό ζήτημα. Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη σε ένα τέτοιο νησί που βρίσκεται στην καρδιά του ζωτικού της χώρου. Όπως τα Δωδεκάνησα, όπου δεν υπάρχει πλέον ένας επαρκής τουρκικός πληθυσμός, εξακολουθούν να διατηρούν τη σημασία τους για την Τουρκία και όπως οι ΗΠΑ, παρόλο που δεν έχουν καμία πληθυσμιακή προέκταση προς την Κούβα και τα υπόλοιπα νησιά της Καραϊβικής, ενδιαφέρονται άμεσα γι’ αυτά, έτσι και η Τουρκία είναι υποχρεωμένη από στρατηγική άποψη να ενδιαφέρεται για την Κύπρο πέραν του ανθρώπινου παράγοντα…»
Όλα αυτά πρέπει να μας προβληματίσουν σοβαρά γιατί η γείτονα χώρα είναι αποφασισμένη να ακολουθήσει αυτή την πολιτική επειδή πιστεύει ότι έτσι θα γίνει ξανά η παλιά δύναμη που κυριαρχούσε σε όλη την Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή.