Toυ Μανώλη Ροζάκη
Με αφορμή την τρέχουσα επικαιρότητα, ξαναθυμήθηκα εκείνη την ευφάνταστη επιστημονική προτροπή, η οποία φαίνεται να έχει μεγαλύτερο βελινεκες και διάρκεια, από το περιορισμένο τοπίο του 3ου πανδημικού τότε κύματος. Η βεντάλια έχει ανοίξει και το θέαμα γίνεται πλέον ιδιαίτερα αποκρουστικό.
Όταν ο ήρωας του Φ. Ντοστογιέφσκι αναγνωρίζει ότι είναι ένας γελοίος, καταλήγει διαπιστώνοντας δύο βασικές αλήθειες: τη μέθεξη, ως κοινωνική αναγκαιότητα και την κοινωνική αλλαγή, ως οραματική και εν τέλει πραγματική δυνατότητα. Στη δική μας βέβαια περίπτωση, ο κυνικός αμοραλισμός αποτελεί τη μεθεκτική “συνταγή” της εξουσίας. Μία συνταγή, πού επιχειρεί την εκρίζωση κάθε θεσμικού αντίβαρου, οδηγώντας στην αντιλειτουργική, αντιπαραγωγική και εν τέλει παρανοϊκή μετάλλαξη μίας κοινωνίας, χωρίς ίχνος ηθικής και με ανύπαρκτα ψήγματα λογικής συνέπειας. Αυτός είναι και ο δρόμος της παρακμής, πού αγγίζει τον εφιάλτη τού διχασμού, διαλαλώντας το τέλος τής κριτικής αμφισβήτησης και την εξαφάνιση κάθε θεσμικού ελέγχου.
Μη μιλάτε λοιπόν.
Γιατί η κοινωνική αλλαγή προϋποθέτει την κριτική αμφισβήτηση, ως αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνο-δυτικης κυρίως παράδοσης και οφείλει να αποτελεί, κατ’ ελάχιστον, συνέχεια της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Εκτός αν κάποιοι πρεσβεύουν το αντίθετο. Είναι αδιανόητο όμως να πιστεύουν ότι τόσο η επιστήμη, όσο και η κοινωνικο-πολιτική διάσταση τής ιστορίας, παραμένουν αδρανείς στο πέρασμα τού χρόνου. Οι μεγάλες επιστημονικές επαναστάσεις (βλ. Τ. Κουν) και οι σημαντικότερες κοινωνικο-πολιτικες αλλαγές, επισυνέβησαν λόγω και χάριν της κριτικής αμφισβήτησης επί των συγκεκριμένων τότε δομών.
Η εξαφάνιση τής κριτικής είναι προφανώς ένας επικίνδυνα αφελής τρόπος κοινωνικού ελέγχου. Αλλά ακόμη και ο σκοταδισμός αδυνατεί τελικά να αντισταθεί στη δυναμική κάθε κοινωνικής αλλαγής. Μπορεί ο μεσαίωνας να φαντάζει για κάποιους ένα ειδυλλιακό τοπίο, όμως η σκοτεινή πορεία προς τα βάθη τού σπηλαίου, ενέχει τον κίνδυνο τής ανίας καί τού περιθωρίου. Είναι αστείο να νομίζει κανείς, ότι με την εφήμερη (πάντα υπό αίρεση) ισχύ και μόνον, μπορεί να αποφύγει το τέλμα της ανικανότητας και την άβυσσο τής ανυπαρξίας. Τότε να δούμε πόσοι και ποιοί θα απομείνουν να μοχθούν για την κοινωνική συνοχή.
Μη μιλάτε και μην γελάτε, λοιπόν, δυνατά…