Του Γ. Λακόπουλου
Το 1982 ο Ανδρέας Παπανδρέου έστειλε στη Μυτιλήνη ως Νομάρχη Λέσβου τον αρχιτέκτονα και αντιστασιακό – μέλος της ομάδας το Αλέκου Παναγούλη- Νίκου Σηφουνάκη. Μέσα σε τέσσερα χρόνια τίναξε στον αέρα την αντίληψη που επικρατούσε ως τότε για τους διορισμένους εκπροσώπους της κεντρικής εξουσίας στους νομούς -που είχαν ως αποστολή να διοικούν τους δημοσίους υπαλλήλους και να υπογράφουν κρατικά έγγραφα τοπικού ενδιαφέροντος.
Ο Σηφουνάκης δεν ήταν νομάρχης, αλλά αναμορφωτής της Λέσβου, της Λήμνου και του Αη Στράτη που αποτελούσαν τον νομό. Απέδειξε ότι και ο διορισμένος νομάρχης μπορούσε να αποδώσει αν είχε γνώση και όρεξη για δουλειά.
Σε μια τετραετία μόλις, άλλαξε την όψη του νησιού, προστάτευσε την παράδοσή του και διατήρησε τους οικισμούς του, επέβαλε τις κεραμοσκεπές, συντήρησε τα καλντερίμια, ανέδειξε τη αρχιτεκτονική του και έκανε γνωστό τα μοναδικά μνημεία του -όπως το “Απολιθωμένο δάσος”- μετέτρεψε τα κουφάρια της ένδοξης βιομηχανικής εποχής της Λέσβου σε χώρους πολιτισμού και έκανε μουσεία τα εγκαταλειμμένα κτίρια της ελαιουργίας και της σαπωνοποιίας, πρόβαλε τη πνευματικότητα του νησιού του Μυριβήλη και της Παναγιάς Γοργόνας.
Διοίκησε τη νομαρχία ως μάνατζερ και ταυτόχρονα ως ντόπιους που αισθάνεται να τον διαπερνά η ιστορία, να τον συγκινεί η παράδοση και να τον αγγίζουν οι θρύλοι του νομού. Ένας τρόπος άγνωστος ως τότε. Γι’ αυτό δεν υπάρχει άλλο παράδειγμα- διορισμένου αξιωματούχου που να πολιτογραφηθηκε στη συνέχεια, να έγινε ο εκλεκτός των πολιτών που του εξέλεγαν διαρκώς βουλευτή- και ας κατάγεται από το Ρέθυμνο.
Πάνω απ’ όλα ο Σηφουνάκης είναι ο αφηγητής της ιστορίας και της παράδοσης της Λέσβου και των άλλων ακριτικών νησιών. Ανέδειξε την προαιώνια διαδρομής της ως τώρα με το έργο του σαν νομάρχης, βουλευτής και υπουργός αργότερα και παράλληλα με το λόγο του- για την ακρίβεια με τα βιβλία του.
Πρόκειται για παθιασμένη αφοσίωση στην ανεύρεση, τη μελέτη και την ανάδειξη του λαϊκού πλούτου της Λέσβου και της Λήμνου που αποτυπώθηκε σε σημαντικές εκδόσεις , οι οποίες ξεπέρασαν το τοπικό ενδιαφέρον και έγιναν εθνικά αναγνώσματα:
“Τα λιθόστρωτα της Λέσβου” – (Καστανιώτης), “ΛΕΣΒΟΣ, Βιομηχανικά κτίρια: Ελαιοτριβεία – Σαπωνοποιεία, 19ος & αρχές 20ου αιώνα”- (Καστανιώτης)”, “Οι Μάντρες στη Λήμνο και στα άλλα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου”-Καστανιώτης, “Τα Λιθόστρωτα: Αιγαιοπελαγίτικα και στεριανά” -Καστανιώτη), “Ναοί και Εξωκλήσια της Λήμνου. Η Αρχιτεκτονική και η Διακόσμησή τους, 18ος αρχές 20ου αιώνα”- (Λιβάνης), “Ενθύμιόν Σαπωνοποιίας Λέσβου”- (Λιβάνης).
Ο αρχιτέκτονας συνδέθηκε με τον νομάρχη και ο πολιτικός με τον άνθρωπο που βίωσε κυριολεκτικά τον τόπο που υπηρετούσε και τον έκανε πατρίδα του. Κανένας άλλος πολιτικός δεν έχει να επιδείξει τόσο βαθιά γνώση και τόσο ισχυρούς δεσμούς με τον τόπο που στάλθηκε απλώς να διοικήσει- και έκτοτε δεν εγκατέλειψε ποτέ, ως σήμερα, με ή χωρίς δημόσιο αξίωμα.
Γι’ αυτό και κανείς άλλος πολιτικός δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ για την προσωπική προσφορά του, όχι μόνο από τους ανθρώπους με τους οποίους συνυπάρχει από το1982 και την πολιτεία, αλλά και από τη διεθνή κοινότητά: το 1987 , προτού μπει στην πολιτιστική, βραβεύτηκε από την Europa Nostrum για την συνεισφορά του στη διάσωση της Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στο νομό Λέσβου.
Το Αρχείο Παπουτσιδάκι
Ωστόσο η κορύφωση της σχέσης του Σηφουνάκη με το νομό “του” είναι το βιβλίο που εκδόθηκε και επανεκδόθηκε και φωτίζει την ιστορική μοίρα του νόμου πέρα από τα σημερινά΄του όρια – συμπεριλαμβάνοντας την Ίμβρο και την Τένεδο – και έτσι παίρνει χαρακτήρα πολιτικού ντοκουμέντου εθνικών διαστάσεων.
Είναι η έκδοση “Ίμβρος -Τένεδος: Από τις Συνθήκες της Λοζάνης στη δραματική συρρίκνωση τη Ελληνισμού” (Λιβάνης) με τις μαρτυρίες , τα έγγραφα και τις σημειώσεις του τελευταίο Έλληνα Έπαρχου Ιωάννη Παπουτσάκι. Ο Σηφουνάκης εκτός από επιστήμονας, πνευματικός άνθρωπος και πολιτικός, με τη επεξεργασία του Αρχείου Παπουτσιδάκι αποδεικνύεται και δόκιμος ιστορικός ερευνητής, με πλούσια συλλογή αρχειακού υλικού.
Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1996, αφού τρία χρόνια πριν ο Λέων Καραπαναγιώτης είχε παρακινήσει τον Νίκο να παρουσιάσει στα ΝΕΑ σε συνέχειες το ημερολόγιο που του είχε εμπιστευθεί το 1989- δύο χρόνια προ εκδημήσει στα 100 του- ο Ιωάννης Παπουτσιδάκις. Μια ηρωική μορφή του μικρασιατικού ελληνισμού: Βενιζελικός, πατριώτης και αυτόπτης μάρτυρας του δράματος της παράδοσης των δυο νησιών στους Τούρκους.- μόλις είχαν πιστέψει στην ένωση τους με τη Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών. Ήταν το αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής- που αφαίρεσε εδάφη από την Ελλάδα με τη συνθήκη της Λοζάνης…
Η παρουσίαση της πρώτης έκδοσης από τους αείμνηστους σήμερα Σπύρο Μελετζή, Γρηγόρη Γιάνναρο και Γεράσιμο Αρσένη διατηρεί την επικαιρότητα της και αυτό ενθάρρυνε τον συγγραφέα να την παρουσιάσει με νέα στοιχεία, αναβαθμίζοντας αυτό το ντοκουμέντο .
Στην ομιλία του κατά την παρουσίαση της δεύτερη έκδοσης προ ημερών, συνέδεσε εκείνα το γεγονότα με τις δραματικές φάσεις που ακολουθήσαν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά κα με τη σημερινή έξαρση του τούρκικου επεκτατισμού -υπό τον αυταρχισμό του Ερντογάν.
Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα: “Στις σελίδες του βιβλίου παρατίθενται στοιχεία για την δημογραφική εξέλιξη των δυο νησιών αλλά και της Κωνσταντινούπολης. Τα στοιχεία μαρτυρούν ότι δεν υπήρξε αμοιβαίος και πλήρης σεβασμός των προβλεπόμενων στη Συνθήκη αφού στα δυο νησιά όπως και στην Κωνσταντινούπολη παραβιάσθηκαν θεμελιώδεις διατάξεις της, που οδήγησαν στην μαζική φυγή των Ελλήνων και με την ανοχή της διεθνούς κοινότητας”.
Γιος αξιωματικού μαχητή των Βαλκανικών πολέμων και προσωπικού φίλου του Πλαστήρα, βαφτισιμιός του “Μαύρου Καβαλάρη” ο Σηφουνάκης, το αντιλαμβάνεται ως χρέος για κάποιον που ευτύχησε να διοικήσει έναν ευλογημένο αλλά και μαρτυρικό τόπο, να δεθεί με τους ανθρώπους και να ανακαλύψει την ιστορία του.
Όπως είπε στην παρουσίαση της σημερινής έκδοσης ο αντιπρόεδρος της ΝΔ Κωστής Χατζηδάκης “Το βιβλίο αποτυπώνει, το πάθος του συγγραφέα για την Ελλάδα , τη Λέσβο, την Ίμβρο και την Τένεδο”- τονίζοντας τις κοινές δράσεις τους στο Ευρωκοινοβούλιο για να αναδειχτούν τα δικαιώματα των Ελλήνων της Ίμβρου και της Τενέδου.
Ντοκουμέντα- έγγραφα και τηλεγραφήματα -εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό, περιεκτικές πολιτικές αναλύσεις και η απομαγνητοφώνηση μιας εντυπωσιακής συνομιλίας του Νίκου Σηφουνάκη με κατοίκου στο χωριό Αγριάδα της Ίμβρου, συνθέτουν ένα βιβλίο που θα ενταχθεί στην ιστοριογραφία μιας περιόδου για την οποία ακόμη υπάρχουν κενά όχι μόνο στους μελετητές, αλλά και στο συλλογικό υποσυνείδητο του ελληνισμού.
Η καταστροφή στη Μικρά Ασία, η περιφέρουσα ατμόσφαιρα της μετά την εποχής, οι πολιτικοί χειρισμοί, οι δισταγμοί και οι πρωτοβουλίες που οδήγησαν στην αποκοπή των δυο νησιών από τον κορμό του ελληνικού κράτους – αλλά όχι και τη συνειδητή των Ελλήνων κατοίκων του από τον εθνικό κορμό- φωτίζονται με τρόπο που ερμηνεύει τα μεταγενέστερα γεγονότα και συμβάλει στο να κατανοηθούν οι σημερινές συμπεριφορές της γειτονικής χώρας. Εκεί άλλωστε εστίασαν οι παρουσιαστές Φώφη Γεννηματά, Κωστής Χατζηδάκης και Νίκος Κοτζιάς.
Ο υπουργός Εξωτερικών εμφανίσθηκε ενθουσιασμένος με τη έκδοση. “Από τα ντοκουμέντα που παρουσιάζει ο Ν. Σηφουνάκης αποδεικνύεται πως υπήρχε λίγα χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης, σχέδιο εκτουρκισμού των νησιών από την Άγκυρα” είπε και συνέδεσε τη αξία του βιβλίου ως στοιχείου αναφοράς στη σημερινή κατάσταση: “Χρειαζόμαστε σταθερότητα στη περιοχή και αυτό απαιτεί σεβασμό στις Συνθήκες και στο Διεθνές Δίκαιο».
Καλυτέρα από όλους ανέδειξε ίσως τη σημασία του βιβλίου ο Ίμβριος “φωτογράφος της εθνικής αντίστασης” Σπύρος Μελετζής στην πρώτη παρουσίαση: “Όσοι δεν το πήρατε πιστεύω ότι θα το πάρετε και θα το διαβάζετε για να δείτε ακριβώς τι τράβηξε αυτή η Ίμβρος”.