Του Σπύρου Βλαχόπουλου

ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
Το «μετέωρο βήμα» 
της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας
εκδ. Gutenberg, σελ. 269
 
Το νέο βιβλίο του Προκόπη Παυλόπουλου αποτελεί, ουσιαστικά, ένα εγχειρίδιο συνταγματικού δικαίου. Μπορεί στον τίτλο του να αναφέρεται μόνον η προβληματική της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, μέσα όμως από την έννοια αυτή αναλύονται όλα τα κρίσιμα θέματα του σύγχρονου συνταγματικού δικαίου: η ιεραρχία των πηγών του δικαίου, οι σχέσεις μεταξύ ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κρατικού παρεμβατισμού, το κοινωνικό κράτος, τα κοινωνικά δικαιώματα και το δημόσιο συμφέρον. Περαιτέρω, εκτεταμένες αναπτύξεις αφιερώνονται σε θέματα όπως η σχέση μεταξύ ελευθερίας και δημοκρατίας, η αρχή της ισότητας στις διάφορες εκφάνσεις της, η ερμηνεία του κανόνα δικαίου και οι πολιτικές και θεσμικές εγγυήσεις για την υπεράσπιση του πυρήνα των αξιών της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Η μελέτη του Προκόπη Παυλόπουλου έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία την καθιστούν πολύτιμη. Πρώτα απ’ όλα, είναι γραμμένη με απλότητα και σαφήνεια. «Σοφόν το σαφές», όπως έλεγε ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος. Κατ’ επέκταση, δεν διαβάζεται μόνον από τους νομικούς, αλλά και από τον καθένα που θέλει να παραμείνει ενημερωμένος και υπεύθυνος πολίτης. Πολύ περισσότερο, που μέσα από τις σελίδες της μελέτης αναλύονται σύγχρονα και επίκαιρα θέματα που μας «αγγίζουν» όλους, όπως η οικονομική παγκοσμιοποίηση, η κλιματική αλλαγή, η τεχνητή νοημοσύνη και η «τεχνολογική ανεργία».

Παρότι γραμμένο από έναν νομικό, το βιβλίο αυτό «δανείζεται» στοιχεία από πολλούς άλλους επιστημονικούς κλάδους, από την αρχαία ελληνική γραμματεία, από τα κείμενα του Διαφωτισμού, ακόμη και από τα ιερά κείμενα της Εκκλησίας. Ο αναγνώστης θα συναντήσει εκτεταμένες αναφορές στα έργα προσωπικοτήτων που επηρέασαν το ανθρώπινο πνεύμα, από τον Επίκτητο και τον Τζον Λοκ μέχρι τον Σίγκμουντ Φρόιντ και τον Τζον Μέιναρντ Κέινς. Από ένα τέτοιο βιβλίο, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει ένα απόσπασμά του. Ολα τα τμήματά του αποτελούν μια ενότητα και συνδέονται με μια νοητή γραμμή, η οποία δεν είναι άλλη από την υπεράσπιση των αξιών της φιλελεύθερης δημοκρατίας με κοινωνικό πρόσημο. Εάν πάντως έπρεπε να ξεχωρίσει κανείς οπωσδήποτε ένα απόσπασμα, αυτό θα ήταν ίσως η αναφορά στον Λα Μποεσί, ο οποίος μας επισήμαινε ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ελευθερία: Ειδικότερα, ο Λα Μποεσί «αναλύει το πώς, μέσα από μια νοοτροπία “μιθριδατισμού”…, ο άνθρωπος γίνεται οιονεί δούλος, απεμπολώντας την Ελευθερία του όχι διότι υποκύπτει στον φόβο της τιμωρίας εκ μέρους των εξουσιαζόντων. Αλλά –και αυτό είναι το χειρότερο και το πιο επικίνδυνο– γιατί αποκτά τη συνήθεια να θεωρεί την περιστολή της Ελευθερίας ως κάτι το σχεδόν φυσικό για την ανθρώπινη ύπαρξη, εν ονόματι της απλής επιβίωσης». Υπάρχει, άραγε, πιο επίκαιρη αναφορά και στο πλαίσιο της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας;
 
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ. 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ