Του Απόστολου Αποστόλου
Η Αμερικανή φιλόσοφος Σούζαν Μπακ-Μορς μας έχει δώσει όλους τους προβληματισμούς για την περιπέτεια του βλέμματος στον πολιτισμό της κυριαρχίας της εικόνας. Τίποτε δεν υπάρχει αν πρώτα δεν θα μπορέσει να δειχθεί σύμφωνα με την άποψη της.
Το συμβάν (event) πρώτα σε κατακτά οπτικά για να σε πολιορκήσει και να σε μουδιάσει συναισθηματικά και μετά έρχεται η αφήγηση για να σε δέσει στην κυρίαρχη αλλά αξιογέλαστη εικονική φιλαυτία.
Η εικόνα αποτελεί ένα πείραμα της εξουσίας όταν θέλει να διαμορφώσει μια εξισωτική κοινωνία και να εγκαταστήσει ένα συνταγολόγιο κανονικότητας. Και αυτό γιατί νομιμοποιεί το συμπτωματικό, το εφήμερο, την πρόθεση, την προβολή στο μέλλον, κοντολογίς την κανονικότητα.
Οι άνθρωποι πλέον έχουν ανάγκη την εικόνα ως αδιάβροχο που θα τους προστατεύσει από την ελλειμματικότητα τους και θα τους στεγανοποιήσει την επαφή τους. Βλέπετε η εικόνα καλύπτει την παγωμένη ψυχή τους, το πνιγμένο βλέμμα τους, το θορυβώδη πανικό τους.
Είναι γεγονός ότι η εικόνα ευλογεί έναν κοινωνικό «μεταβατισμό» (transition) όπου οι πολίτες γίνονται οι σύγχρονοι «πίθοι Δαναΐδων» που γεμίζουν και αδειάζουν την ίδια στιγμή από κενές πληροφορίες, από προσταγές, από συνταγολόγια πράξης και από καταναλωτικά αγαθά ευκαιρίας. Θα λέγαμε ότι η εικόνα παίζει με την πόζα των ατόμων που είναι πρόσφορα σε κάθε είδους παρότρυνση, εκείνων που γίνονται ένα «πάτσγουορκ από ποικίλες επιρροές» όπως υποστήριζε ο Ντ. Ρίσμαν.
Και για να το πούμε και αλλιώς ο πολιτισμός της εικονικότητας δεν είναι ένα σύνολο εικόνων, αλλά μια κοινωνική σχέση μεταξύ ατόμων η οποία διαμεσολαβείται από εικόνες οι οποίες με τη σειρά τους γίνονται σκέψεις για τον κόσμο. Να γιατί ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης βρέθηκε να απολογείται επειδή εγκατέλειψε για λίγο το κοινωνικό μέσο δικτύωσης των νέων TikTok, ζητώντας μάλιστα την κατανόηση των followers για την αποχή του από το συγκεκριμένο μέσο λέγοντας: «Έχουμε να τα πούμε καιρό και δεν έπρεπε. Πιστεύω ότι έπρεπε να είχα βγει και σε αυτή την πλατφόρμα να μιλήσω για τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές. Για όλα όσα κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε τους τελευταίους μήνες. Δεν το έκανα γιατί όσο καιρό είμαι στο TikTok το έχω συνδέσει και με πιο χαρούμενες στιγμές. Πιστεύω ότι τελικά αυτό ήταν λάθος. Γιατί είμαι σίγουρος ότι έχετε ακούσει πολλά, ότι έχετε πολλές απορίες, ότι αισθανθήκατε την ανάγκη να πείτε “Καλά τι γίνεται εδώ πέρα; Τι κάνουν αυτοί; Πώς τα αντιμετωπίζουν όλα αυτά τα οποία συμβαίνουν” και ταυτόχρονα είμαι σίγουρος ότι ακούγατε πράγματα που εγώ ο ίδιος ξέρω ότι δεν ισχύουν. Και δεν ήμουν εδώ πέρα να σας απαντήσω ειλικρινά για το τι είναι αλήθεια και τι δεν είναι. Γι’ αυτό επιστρέφω και θα είμαι τακτικά εδώ και να σας λέω όσο καλύτερα μπορώ, με τα δικά μου λόγια τι ακριβώς συμβαίνει...» (12/10/2023)
Όταν όμως η εικόνα γίνεται θέαμα σε απευθείας λήψη (en direct) τότε όλα εξελίσσονται σε παράσταση (performance). Οι λέξεις συνιστούν μάσκες και τα νοήματα «κνίσματα περιτμημάτων». Επιπλέον μπροστά στην οθόνη δεν απολογείσαι, προσποιείσαι, δεν επιχειρηματολογείς, φλυαρείς, ενώ η λογική εξορίζεται στη πολιτεία της σοφιστείας. Αυτή είναι η κωμωδία του εικονικού (όπως έγραφε ο Ζ. Μπωντριγιάρ). Κάποιοι όμως έχουν πείσει τον κ. Μητσοτάκη να επενδύει στην ακλόνητη ασάφεια της εικόνας.
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
