H αντικοινωνία της απόρριψης

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Είναι γνωστό πόσο η μια επικαιρότητα ξεχνά την προηγούμενη και το ένα γεγονός σκεπάζει το προηγούμενο. Ο μίνι ανασχηματισμός και ιδίως η υφυπουργοποίηση του Φώτη Κουβέλη (υπό τον Πάνο Καμμένο) είναι, ας πούμε, το θέμα της συζήτησης το απόγευμα που γράφονται αυτές οι γραμμές. Πικρό χιούμορ, θλίψη, διαβρωτική και σκληρή ειρωνεία – και κυρίως η αίσθηση πολλών ότι στα πολιτικά και στα προσωπικά χρονικά αυτών των καιρών τα έχουμε πια δει όλα.

Θέλω όμως εδώ να υποβάλω κάποιες σκέψεις, όχι με αφορμή το σούσουρο των αλλαγών στην κυβέρνηση, ούτε για τα όσα προηγήθηκαν και οδήγησαν σε αυτές. Με απασχολούν περισσότερο όσα φανερώθηκαν από την έρευνα της Metron Analysis και αποτυπώθηκαν στον πρωτοσέλιδο τίτλο αυτής της εφημερίδας την προηγούμενη Κυριακή: το φάντασμα της αντιπολιτικής.

Στέκομαι κυρίως σε τρία σημεία που μαρτυρούν τις διεργασίες του παρόντος στην ανησυχαστική τους συνύφανση. Πρώτον, τη δημοσκοπική εκτίναξη ή έστω τη σαφή άνοδο της εξτρεμιστικής Ακροδεξιάς, τη σχετική στασιμότητα του Κέντρου και την πλειοψηφία (57%) όσων δεν έχουν εμπιστοσύνη σε καμιά πολιτική δύναμη στα θέματα διαφθοράς και διαπλοκής.

Δεν μπορώ να αποφύγω τους συνειρμούς και τις συσχετίσεις. Αυτές τις ημέρες είχαμε, ας πούμε, τη δολοφονική επίθεση «εθνικιστικού» τάγματος εφόδου σε κατάληψη (με βαριά τραυματισμένη δικηγόρο και άλλους). Την ίδια στιγμή, αναπτύσσεται μια διάχυτη βία με υλικές καταστροφές σε καταστήματα ή σε γραφείο καθηγήτριας του Παντείου με αφορμή την απεργία πείνας του συλληφθέντος για τη φονική βομβιστική απόπειρα κατά του Λουκά Παπαδήμου.

Τέλος, τα επεισόδια ηθικής απαξίας μελών του πολιτικού προσωπικού και οι εντάσεις στον χώρο της Δικαιοσύνης (στο φόντο της υπόθεσης Novartis) συμπληρώνουν και σκοτεινιάζουν ακόμα περισσότερο την εικόνα.

Θα πει κάποιος και σωστά: μα δεν αθροίζονται τα επιμέρους γεγονότα γιατί προέρχονται από διαφορετικές προθέσεις και αιτίες. Φυσικά. Αλλά η εμπειρία και η κλονισμένη μας πίστη σε κάποια θετική διέξοδο τα σωρεύουν και τα ανακατεύουν όλα. Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να διακρίνουν, να βρουν τις διαφορές σε γεγονότα και πρόσωπα, να κάνουν υπομονή για τις λεπτομέρειες. Νιώθουν απλώς ότι όλο το πράγμα έχει ξεφύγει και ότι οι πάντες επίσης είναι ύποπτοι για συμμετοχή στην «πτώση της χώρας». Η συνείδηση ότι βρισκόμαστε σε παρακμή και ότι χρειάζονται ανορθόδοξες και εκτός κράτους δικαίου μορφές θεραπείας, αυτή η συνείδηση ενός απεγνωσμένου καταστροφισμού επεκτείνεται γύρω μας. Χτίζει, μάλιστα, καινούργιους χώρους υποδοχής και αρπάζεται από το κάθε σκάνδαλο ή την κάθε αμαύρωση της μέρας. Αυτή η κακόπιστη συνείδηση είναι το ψυχικό αποτύπωμα της αντιπολιτικής. Δεν στηρίζεται στην επιθυμία για αλήθεια όσο στην απόλυτη βεβαιότητα πως παντού επικρατεί το ψέμα. Με άλλα λόγια, μεγαλώνει η τάση που ενώ αποδέχεται μοιρολατρικά πως δημόσια ζωή σημαίνει κυρίως ψέμα και σκάνδαλο, στρέφεται συγχρόνως προς την «αντισυστημική» τερατολογία και τα δικά της fake news. Ενας κόσμος συλλέγει επιμελώς τις νοσηρές φήμες και τα ειδησεογραφικά τέρατα της μέρας φτιάχνοντας ένα κομπόδεμα κακοπιστίας. Αρνείται έτσι να πειστεί για αυτό ή εκείνο διότι πιστεύει πως ήδη γνωρίζει και ούτε έχει ανάγκη μαθημάτων.

Πολλοί φαντάζονται αυτά τα φαινόμενα σαν να εγκυμονούν, αναγκαστικά, κάτι νέο πολιτικά, το ένα ή το άλλο πολιτικό άκρο. Αμφιβάλλω. Γιατί ο πολτός δεν στερεοποιείται εύκολα και αυτή ειδικά η λάσπη δεν στεγνώνει ποτέ. Δεν είναι απαραίτητο να γεννήσει ένα νέο πολιτικό φαινόμενο, αρκεί να παρασιτεί κάτω από το σημερινό πολιτικό σύστημα. Αρκεί να απλώνεται σε καινούργιες επιφάνειες δημιουργώντας σιγά-σιγά μια πυκνή αντι-κοινωνία: μια αντι-κοινωνία όπου καταναλώνονται και αλέθονται οι κινητήριοι μύθοι των τελευταίων χρόνων. Ποιοι είναι αυτοί; Ο μύθος της διαρκούς ξένης συνωμοσίας, ο μύθος της τιμωρητικής κάθαρσης, ο μύθος της καλής βίας που μπορεί να εξαγνίζει ή ο αρχιλαϊκιστικός μύθος του κρυμμένου πλούτου που θα βγει τάχα στο φως με το ξεγύμνωμα των «παλιών ελίτ».

Ξέρουμε ότι οι παραπάνω μύθοι συνθέτουν το τελετουργικό χιλιάδων καθημερινών συνομιλιών. Μα το χειρότερο είναι ότι η ίδια η κυβέρνηση και οι ιδεολογικοί της μηχανισμοί στον Τύπο και αλλού στηρίχθηκαν σε παραλλαγές αυτών των μύθων. Τους ενεργοποιούν πάντα. Εκλεισαν και συνεχίζουν να κλείνουν το μάτι σε όλους όσοι πιστεύουν πως η σωτηρία περνάει μέσα από το ξεπέρασμα των «νομικίστικων τεχνασμάτων», μέσα δηλαδή από τη ρήξη με τους κανόνες.

Ο θεσμικός πρωτογονισμός για τον οποίο μίλησε προ ημερών ο Νίκος Αλιβιζάτος είναι η άλλη όψη της υλικής και κοινωνικής κρίσης. Δεν είναι ένα θέμα «πολυτελείας» για φιλελεύθερους κινδυνολόγους και για τις επιφυλλίδες των διανοουμένων, αλλά αυτό που θα το βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας. Και θα γεννάει καθημερινές, παραλυτικές πολιτικές κρίσεις όσο και αν στην κεντρική σκηνή θα παίζει η «καθαρή έξοδος από την επιτροπεία».

Ο κ. Νικόλας Σεβαστάκης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

AΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ