Γράφει ο Απόστολος Αποστόλου
Ο Σβάρτσεμπεργκ το 1977 έγραψε ένα σπουδαίο βιβλίο με τίτλο το «Κράτος Θέαμα» (L’État spectacle) σημειώνοντας ότι η γλώσσα της πολιτικής έχει σαφέστατα δεχθεί την επιρροή από τη γλώσσα του θεάτρου. Η πολιτική πλέον έχει ενταχθεί σε αυτό που αποκαλείται (personnalisation de pouvoir) «προσωποποίηση της εξουσίας» όπου η κίνηση, ο λόγος, οι συναισθηματικές διαμορφώσεις, σκηνοθετούνται στην έκφραση της θεατρικότητας. Η πολιτική άλλοτε είχε ιδέες, και «βεριτάμπλ» πρόσωπα, έγραφε ο Σβάρτσεμπεργκ, σήμερα έχει μόνο χαρακτήρες.
Η εικόνα των πολιτικών καλύπτεται πλέον από μια επίπλαστη εκφραστικότητα. Η παρουσία τους, αποτελεί ένα αποτέλεσμα τεχνητής και επιφανειακής σύνθεσης όπως έλεγε ο Ντάριο Φο. Το παιχνίδι των εντάσεων και των χαλαρώσεων, των συναισθηματικών διαμορφώσεων, όλα σκηνοθετούνται. Ο Σβάρτσεμπεργκ αναφέρει ως παράδειγμα τον Ντε Γκολ, και την προσαρμογή της εικόνας του στα μοντέλα της ηθοποιίας. Ενώ ο κοινωνιολόγος Ρίτσαρντ Μέρελμαν το 1969 συνέδεσε το θέατρο με τη πολιτική, ταυτίζοντας τα. Ο θεατρικός συγγραφέας Όλιβερ Μάγιερ καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και καλλιτεχνικός διευθυντής των Universal Studios τόνιζε το 2016, ότι η εκπαίδευση του επαγγελματία του θεάτρου αναγκαστικά θα πρέπει να περνάει και από πολιτική εκπαίδευση και αυτό γιατί η πολιτική σήμερα αποτελεί την πιο τέλεια υποκριτική τέχνη, την διαδικασία μεταξύ δράσης-αντίδραση-απεύθυνσης-επικοινωνίας.
Ο θεατρινισμός ως θέαμα της εξουσίας διαθέτει μια μακρά πορεία. Ας θυμηθούμε τον Μάρκο Αυρήλιο ο οποίος προκαλούσε την θλίψη των ρωμαίων στρατιών όταν τον έβλεπαν μακιγιαρισμένο να επιθεωρεί τα στρατεύματα του. Το ίδιο συνέβαινε και με τον Κινέζο αυτοκράτορα Jianzi του κινεζικού κράτους Zhao. Το θεατρινισμό αγάπησαν τόσο ο Βασιλιάς της Ιταλίας Βιτόριο Εμμανουέλε, όσο και ο Χίτλερ που έκαναν επιμελημένο μακιγιάζ. Ο Μουσολίνι κάποτε δεν έκρυψε τα γέλια του, όταν σε μια συνάντηση του με τον Χίτλερ τον αντίκρισε με ένα κίτρινο αδιάβροχο και με ένα γκρίζο τσόχινο καπέλο, που έμοιαζε όπως έλεγε σε συνεργάτες του με υδραυλικό. Η εμφάνιση αποτελούσε για τους πολιτικούς το σημαίνον της προσωπικής παρουσίας και το σημαίνον της προσωπικής τους διαφοράς. Για παράδειγμα μεγάλα καπέλα φορούσαν οι πολιτικοί Τσόρτσιλ, Νίξον και οι δύο όμως αντέγραφαν τα καπέλα του Μέτερνιχ. Ο Μέτερνιχ θέλοντας να δείξει τη δύναμη του, φορούσε μεγάλα καπέλα που λειτουργούσαν ως φετίχ δύναμης.
Η πολιτική εξουσία για να διατηρήσει το κύκλωμα: Αρχή (εξουσία) – κοινωνία – ζωή, εφηύρε την ενοποιημένη πρακτική που καλείται θέαμα. Το θέαμα χρησιμοποιήθηκε ως ενοποιημένη πρακτική της ζωής. Έτσι το θέαμα ανέλαβε να συντηρήσει τον «ψυχολογισμό» των μαζών χειραγωγώντας τις επιθυμίες αλλά και τις φαντασιακές σχέσεις των πολιτών εκτονώνοντας έτσι τις όποιες αντιδράσεις τους προς την εξουσία.
Ακόμη και οι θεσμοί οι οποίοι αποτελούσαν το συμβολικό σύστημα της εξουσίας έγιναν λαϊκό θέαμα. Αρκεί να δει κανείς εκείνο που συνέβαινε στην Αγγλία. Το πολιτικό θέαμα στην Αγγλία δεν περιοριζόταν μόνο στις θεαματικές εκδηλώσεις του παλατιού, αλλά και στις δίκες που εξελίσσονταν σε λαϊκά θεάματα. Το μεγάλο πάθος των Άγγλων κατά την διάρκεια της ελισαβετιανής εποχής ήταν οι δίκες που πήραν την μορφή των λαϊκών θεαμάτων. Δίκες που έκλεβαν τη θεαματικότητα από όλα τα θεάματα της εποχής. Εκτιμάται μάλιστα ότι στο τέλος της βασιλείας της Ελισάβετ πραγματοποιήθηκαν περίπου ένα εκατομμύριο δίκες που ενέπλεκαν τέσσερα εκατομμύρια αντίδικους. Μάλιστα υπήρχαν δημόσιες δίκες θεάματα οι οποίες ασκούσαν τεράστια γοητεία στα πλήθη που συνέρρεαν για να τις παρακολουθήσουν.
Το θέαμα δεν αντανακλά απλά και μόνο το αναπαραστατικό, αλλά δομεί τα συμφέροντα και μοιράζει εξουσίες. Και όπως πολύ σωστά διατύπωνε ο Γκύ Ντεμπόρ το ενσωματωμένο θεαματικό δεν αφήνει πλέον να του διαφύγει κανένα τμήμα της κοινωνίας. Το θέαμα δημιουργεί ένα διαρκές παρόν, όπου η συνεχής επανάληψη του, εξαφανίζει κάθε ιστορική μνήμη. Στο ενσωματωμένο θεαματικό εντάσσεται και η θεαματική δημοκρατία που εμφανίζεται ειδυλλιακή, αλλά μόνο στη θεαματικότητα της και στους ρόλους των πολιτικών προσώπων. Η δημοκρατία έχει μεταβιβάσει τις αρχές της στο θέαμα και ειδικότερα στις αρχές της τηλοψίας. Σήμερα όλα παραχωρούνται στις αρχές της «μηντιακής» πραγματικότητας. Έτσι η αυτοπροσωπογραφία της εξουσίας διυλίζεται στο θέαμα. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πλέον την εξουσία και αυτό γιατί αμφισβητώντας την εξουσία ουσιαστικά αμφισβητείς το θέαμα που σε τροφοδοτεί με αναπαραστάσεις και ψευδαισθήσεις.
Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Πήτερ Φούξ έχει πει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν αποτελεί πια το «πολιτικό ζώο» του Αριστοτέλη, αλλά ένα πολλαπλάσιο διαιρούμενο θέαμα. Ευυπόληπτοι αγύρτες, ζωηροί παρασημοφορεμένοι τενεκέδες, υποχονδριακές μετριότητες θα μας εξουσιάζουν στη συσσωρευτική λογική της προσαρμογής που καλείται θέαμα. Ο κόσμος πλέον στερεοποιείται στην αποικία του θεάματος.
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας.