Γράφει ο Νίκος Τσαγκρής
Πέρα απ’ τις θετικές ή τις αρνητικές συνέπειές της στην εξέλιξη της πανδημίας covid-19 (καθώς και στις πολιτικοοικονομικές παρενέργειές της στο τώρα και στο μετά), η ιδέα της «κοινωνικής απομάκρυνσης» είναι βούτυρο στο ψωμί της πολιτικής εξουσίας. Κάθε πολιτικής εξουσίας. Συντηρητικής ή προοδευτικής, αυταρχικής ή δημοκρατικής, δεξιάς ή αριστερής: καμιά κυβέρνηση δεν θέλει στα πόδια της κοινωνικές… συλλογικότητες – καμιά αντιπολίτευση δεν ευδοκιμεί σε κοινωνικές συνθήκες «μένουμε σπίτι».
Είναι φυσικό, λοιπόν, να εγείρονται σκέψεις αμφισβήτησης της κυβερνητικής καθαρότητας όσον αφορά τη διαχείριση της κρίσης. Αμφιβολίες ακόμα και για την εσπευσμένη λήψη μέτρων «κοινωνικής απομάκρυνσης», κυρίως για τον τρόπο, το ύφος και το ήθος που τα συνοδεύουν: ήθος και ύφος περισσότερο αστυνομικό παρά πολιτικό, περισσότερο αυταρχικό παρά δημοκρατικό…
Ήθος και ύφος που ελάχιστα διαφέρει από εκείνο του κράτους πολιτικού αυταρχισμού και αστυνομικής αυθαιρεσίας που προηγήθηκε της πανδημίας. Του αστυνομικού κράτους Χρυσοχοϊδη (αν… θυμάστε), που ασκείτο καθημερινά στην καταστολή κάθε αποκλίνουσας από τα ακραία συντηρητικά ήθη κοινωνικής –συλλογικής ή ατομικής– έκφρασης και συμπεριφοράς, παραβιάζοντας βάναυσα, στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Με στόχο να επιβάλλει (για λογαριασμό της κυβέρνησης Μητσοτάκη και του συστήματος πίσω της) το βασικό στρατηγικό όπλο του συστημικού νεοφιλελευθερισμού. Τον πολιτικό φόβο.
Ε, λοιπόν, με τη βοήθεια της φύσης (άλλοι μιλούν για κινεζικό… Τσερνομπίλ), την έλευση, δηλαδή, της πανδημίας του κορωνοϊού στη χώρα μας, ο «πολιτικός φόβος» μεταλλάχθηκε στον πλέον χειραγωγήσιμο φόβο: τον φόβο του θανάτου…
*******
Και να η ευκαιρία: βάζουμε αντ’ Αυτού (στη θέση του κεντρικού διαχειριστή της πανδημίας) τον Θεούλη Τσιόδρα, στη θέση του αιρετικού μπάτσου Χρυσοχοϊδη τον ορθόδοξο μπάτσο Χαρδαλιά και, με τον φόβο του θανάτου για σημαία, πουλάμε πολιτική προστασία, χειραγωγούμε τους πολίτες στην «κοινωνική απομάκρυνση».
Που σημαίνει και συρρίκνωση των πολιτικών και γεωγραφικών οριζόντων, συσπείρωση γύρω απ’ τους χειραγωγούς, τους συγκυριακούς ποιμένες – προστάτες. Με συνέπεια την αύξηση της δημοτικότητάς τους, όποιοι κι αν είναι αυτοί, ανεξάρτητα αν νομάζονται Τράμπ ή Μακρόν ή Ορμπάν ή Κόντε ή Μέρκελ ή Μητσοτάκης…
«Ακόμα και η δημοτικότητα του ποιμένα της αγγλικής… αγέλης Μπόρις Τζόνσον αυξήθηκε», σκεφτόμουν περιδιαβάζοντας σχετικές δημοσκοπήσεις στο διαδίκτυο. Αποδίδοντας το ψιλοπαράδοξο αυτό φαινόμενο στην αποτυχία της Ευρώπης να αναχαιτίσει έγκαιρα τον κορωνοϊό.
Ο φόβος του θανάτου και η συρρίκνωση των πολιτικών και γεωγραφικών οριζόντων λόγω της καραντίνας προκαλούν συγκυριακές συσπειρώσεις γύρω από τους εθνικούς «ποιμένες – προστάτες».
«Καθώς η απαραίτητη διαχείριση κρίσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η ισχυρή αμοιβαία συνδρομή μεταξύ των κρατών μελών αργεί να φτάσει, οι πολίτες στρέφονται ανεπιφύλακτα σε αυτό που τους είναι στενότερα και οικείο, τα εθνικά κράτη και τους εθνικούς ηγέτες, αφήνοντας την ΕΕ στο περιθώριο», συμφωνεί – κατόπιν εορτής – ο εμπειρογνώμων του Carnegie Europe, Στέφαν Λέϊκ.
Ακολούθως, ο… εμπειρογνώμων παρατηρεί ό,τι ακριβώς κι εμείς, τις ώρες, τις μέρες, τους μήνες που «μένουμε σπίτι»: Η κρίση Covid-19 σηματοδοτεί την επιστροφή της πολιτικής που βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία. Κορυφαίοι επιδημιολόγοι έχουν γίνει αστέρια των μέσων ενημέρωσης. Οι συμβουλές τους μεταφράζονται σε «πολιτικά μέτρα» από κυβερνητικούς ηγέτες οι οποίοι τώρα απολαμβάνουν ευρείας υποστήριξης από τον κόσμο.
*******
Υπό την σκιά του νέου φόβου, βέβαια, (του «φόβου του θανάτου» από τον κορωνοϊό) που, στο ελληνικό παράδειγμα τουλάχιστον, αντικατέστησε τον πρωθύστερο της πανδημίας και της «κοινωνικής απομάκρυνσης» φόβο, τον «πολιτικό φόβο».
Ο Πολωνός κοινωνιολόγος Ζίγκμουντ Μπάουμαν είναι ακαταμάχητος καθώς αναλύει την ανθρωπολογία του φόβου στο περίφημο βιβλίο του «Ρευστός Φόβος»: «Φόβος» είναι το όνομα που δίνουμε στην αβεβαιότητά μας∙ στην άγνοιά μας για την απειλή και για ό,τι πρέπει να κάνουμε – ό,τι μπορούμε και ό,τι δεν μπορούμε να κάνουμε – προκειμένου να τη σταματήσουμε καθ’ οδόν – ή να της αντισταθούμε, αν η αναχαίτισή της ξεπερνά τις δυνάμεις μας».
Εν κατακλείδι, οφείλω να σημειώσω την καταλυτική επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και των social media στη δόμηση της «κοινωνίας του Φόβου»: οι πολιτικοί στη Δύση αξιοποιούν τον φόβο ως πολιτικό εργαλείο, δήλωνε απερίφραστα ο Μπάουμαν σε παλαιότερη συνέντευξη του (το 2016) στην ιταλική «La Repubblica:
«Ο πυρήνας της σύγχρονης στρατηγικής της κυριαρχίας έγκειται στο να ανάβεις και να κρατάς αναμμένο το φιτίλι της ανασφάλειας », τόνιζε∙ χωρίς να γνωρίζει βέβαια, ότι τέσσερα χρόνια αργότερα, το «φυτίλι της ανασφάλειας θα το κρατούσε αναμμένο για λογαριασμό των επίδοξων κυρίαρχων των ημερών ο… κορωνοϊός – covid-19!
Όπως και νά ‘χει, ο φόβος είναι ένα μέσο πολύ ελκυστικό προκειμένου η δημαγωγία να αντικαταστήσει την έλλογη επιχειρηματολογία και η αυταρχική πολιτική τη δημοκρατία…
