Η δημοκρατία στο απόσπασμα

Του Κωνσταντίνου Ν. Φουντουλάκη

 

ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗΣΤέσσερις εκλογικές διαδικασίες σε ενάμιση χρόνο. Ένα δημοψήφισμα συντριπτικό με αποτέλεσμα 60%. Κυβερνητική πλειοψηφία πάνω από 160 έδρες και σοβαρές αποφάσεις της Βουλής με πάνω από 220 ψήφους. Δημοκρατία χωρίς αδιέξοδα; Η «αριστερά» στην Ελλάδα, έχοντας πρακτικά αποξενωθεί από τον επιστημονικό Μαρξισμό και έχοντας αλωθεί από ένα ιδεοληπτικό ρομαντικό σοσιαλισμό με εθνικο-αλυτρωτικά στοιχεία ανέπτυξε το μεγαλύτερο μύθο της «αριστεράς»: Προσφυγή στο λαό.

Το «τσιτάτο» που επικρατεί στις δημόσιες αντιπαραθέσεις είναι το «η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα». Απ’ όλα όσα έχουν κατά καιρούς ειπωθεί για τη δημοκρατία επιλέγεται μια αποσπασματική ρήση του Παύλου Μπακογιάννη η οποία ανάγεται σε επίπεδο θρησκευτικού δόγματος. Η δημοκρατία λοιπόν δεν έχει αδιέξοδα. Ή έχει; Ποιά δημοκρατία; Επειδή αν κάποιος πιστεύει ότι η δημοκρατία είναι κάτι που είτε το έχεις είτε όχι κάνει λάθος. Άλλωστε η διαφορά στην ετυμολογία των δύο σύγχρονων λέξεων που την εκφράζουν δίνει και τις διαφορετικές όψεις της.

Η «republic» προέρχεται από τη λατινική φράση Res Public που περίπου μεταφράζεται ως «τα κοινά» ενώ η «δημοκρατία» έχει σαφή αναφορά στη δύναμη του λαού. Όμως η δημοκρατία είναι «θέμα συνεχούς αγώνα» όπως είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Εκτός αν πάλι κάποιος πιστεύει ότι η δημοκρατία στις ΗΠΑ, την Μ. Βρετανία, τη Γαλλία ή τη Γερμανία δουλεύει με τον ίδιο τρόπο όπως στην Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Πολωνία ή την Τουρκία. Και βέβαια στο σημερινό κόσμο όλοι δημοκρατία λένε ότι έχουν. Κανείς δεν έχει κάτι άλλο. Από Περονική και λαϊκή μέχρι ισλαμική ενώ η «στρατιωτική δημοκρατία» ευτυχώς τείνει να εξαφανιστεί. Ο Μαοϊσμός ξεκίνησε με τη «Νέα Δημοκρατία» κάτι που ακούγεται αστείο στα αυτιά μας, ενώ το χρυσό βραβείο ευρηματικότητας σίγουρα το παίρνει ο Τσαουσέσκου που είχε προσδιορίσει το καθεστώς του ως «Δημοκρατική δικτακτορία των εργατών». Το κακό είναι ότι η σύγχρονη Ελληνική δημοκρατία μοιάζει πολύ περισσότερο με την Τουρκική παρά με την Αμερικανική ή αλλες παλιές δυτικοευρωπαικές και η Ελληνική κοινωνία αυτάρεσκα μιλάει για την «καθ’ ημάς ανατολή»

Τα περί «γιορτής της Δημοκρατίας» συνοδεύουν κάθε προσπάθεια συζήτησης πάνω στο θέμα. Δηλαδή τελικά αν έχουμε κάθε μήνα εκλογές ή δημοψήφισμα έχουμε περισσότερη δημοκρατία; Ειδικά όταν τα αδιέξοδα επιβεβαιώνονται και απαιτούν καινούρια εκλογική διαδικασία παρά το συντριπιτκά καθαρό τους αποτέλεσμα των διαδικασιών; Τι δημοκρατία είναι αυτή που 160 και 220 ψήφοι στο κοινοβούλιο και 60% ψήφος του λαού χρειάζεται και άλλες εκλογές;

Το πράγμα είναι μάλλον απλό. Η δημοκρατία όπως πολύ σωστά είπε ο Παύλος Μπακογιάννης δεν έχει αδιέξοδα, επειδή έχει τις διαδικασίες εκείνες και τα εργαλεία που δίνουν τη δυνατότητα λήψης απόφασης σε κάθε περίπτωση. Η απόφαση αυτή δεν αμφισβητείται όσο δύσκολο και αν είναι το ερώτημα και όποια και αν είναι η ουσία της απόφασης.

Όμως οι διαδικασίες αυτές δεν είναι διαδικασίες ρουτίνας. Αυτό είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό της δημοκρατίας η οποία είναι ψύχραιμη και συνετή. Όσο οι διαδικασίες αυτές τείνουν να επαναλαμβάνονται με μεγάλη συχνότητα, η δημοκρατία υποστρέφει. Είναι σημάδι ότι οι δημοκρατικές διαδικασίες δυσλειτουργούν και ότι η δημοκρατία αρχίζει να φθείρεται και να χάνει τα βασικά χαρακτηριστικά της. Στο βαθμό που σιγά σιγά παύει να είναι πραγματική δημοκρατία αρχίζει σιγά σιγά να αποκτά πραγματικά αδιέξοδα. Τελικά κατά τη ρήση του Μπέρναρτ Σω, Δημοκρατία ειναι το πολίτευμα εκείνο που εξασφαλίζει ότι δε θα κυβερνηθούμε καλύτερα απ’ όσο αξίζουμε.

Με όλη την αναταραχή των τελευταίων ετών η δημοκρατία μάτωσε, λαβώθηκε αλλά άντεξε. Θα αναδυθεί δυνατότερη; Αμφίβολο. Ό,τι δε σε σκοτώνει συνήθως απλά έχει plan B.

Αν η εφαρμογή υψίστης δικαιοσύνης οδηγεί σε ακραία αδικία (Κικέρων: summum jus, summa injuria) με τον ίδιο τρόπο η κατάχρηση των δημοκρατιών διαδικασιών μάλλον οδηγεί σε αυταρχικές καταστάσεις όπως ακριβώς τις έζησε στην εποχή του ο Κικέρων. Τα διεθνή αντικειμενικά δεδομένα λένε σαφώς ότι όσο πιο δημοκρατική είναι μια χώρα τόσο λιγότερο συχνά και περισσότερο εγκαίρως προγραμματισμένα προσέρχονται στις κάλπες οι πολίτες της. Πιθανόν όμως η πλειοψηφική εθνικολαϊκή συνείδηση της χώρας να καταλαβαίνει καλύτερα τον τίτλο του βιβλίου του Ανδρέα Παπανδρέου. Τα τελευταία χρόνια η δημοκρατία δεν ξέρω αν έχει αδιέξοδα ή όχι, φαίνεται όμως ότι σε καμία περίπτωση δε βιώνουμε μια συχνή «γιορτή της δημοκρατίας» η οποία δυστυχώς βρίσκεται μπροστά σε ένα μεταμοντέρνο διαρκές εκτελεστικό απόσπασμα.

 

* Αναφορά στο ομώνυμο βιβλίο του Ανδρέα Παπανδρέου που αφορά τα γεγονότα που οδήγησαν στη Χούντα του 1967, Εκδόσεις Καρανάση, 1974

*Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

[email protected]