Η καταστροφή στο Μάτι και τα ΜΜΕ

Γράφει ο Νίκος Σ. Παναγιώτου*

Νίκος ΠαναγιώτουΗ δημόσια επικοινωνία κατά τη διάρκεια κρίσεων είναι ένα κρίσιμο πεδίο, στο οποίο δοκιμάζονται η Πολιτεία, οι θεσμοί της και η εμπιστοσύνη των πολιτών. Τα τραγικά γεγονότα της πυρκαγιάς στο Μάτι ανέδειξαν τον ρόλο και τη σημασία των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε καταστάσεις κρίσεων και μαζικών καταστροφών. Τα ΜΜΕ συνιστούν ένα κρίσιμο βήμα ενημέρωσης και όχι απλώς πληροφόρησης, γι’ αυτό και η επιρροή τους, όπως και η αντίστοιχη ευθύνη για τον τρόπο που καλύπτουν παρόμοιες καταστάσεις, μπορεί να είναι σημαντικές.

Ενα μεγάλο ποσοστό των πολιτών που ήταν παρόντες στην περιοχή και βίωσαν τις τραγικές καταστάσεις δήλωσαν ότι προσέφυγαν στα παραδοσιακά ΜΜΕ (τηλεόραση, ραδιόφωνο) για να πληροφορηθούν για το τι συνέβαινε, την έκταση του φαινομένου κ.λπ. Δηλαδή, παρά την άμεση εικόνα/εμπειρία που είχαν, κατέφυγαν στα ΜΜΕ για να ενημερωθούν, στοιχείο δηλωτικό της βαρύτητας των τελευταίων σε τέτοιες καταστάσεις.

Παράλληλα ένα αντίστοιχο ποσοστό χρησιμοποίησε τα νέα μέσα (Facebook, Twitter) για να δημοσιοποιήσει άμεσα τα όσα συνέβαιναν ή για να πληροφορήσει ότι είναι ασφαλείς ή για την αναζήτηση προσώπων που αγνοούνταν. Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι τα ΜΜΕ στην καταστροφή αυτή πόρρω απείχαν από το να έχουν έναν περιγραφικό ρόλο, αλλά αντίθετα συμμετείχαν στην «κατασκευή» του ίδιου του γεγονότος. Πιο συγκεκριμένα:

1) Τα ΜΜΕ αποτέλεσαν μια σημαντική πηγή ενημέρωσης και πληροφόρησης για την εξέλιξη του φαινομένου για τους κατοίκους της περιοχής. Μπορούσαν και έπρεπε να αξιοποιηθούν ως δίαυλος μετάδοσης αξιόπιστης και έγκυρης πληροφόρησης, είτε π.χ. για να αποτραπούν οι οδηγοί να κατευθυνθούν προς τη φλεγόμενη περιοχή είτε για να δοθούν οδηγίες διαφυγής για τους κατοίκους. Επιπρόσθετα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αμφίδρομο μέσο για μεταφορά πληροφορίας προς τις υπηρεσίες, να συνδράμουν στην αντιμετώπιση φημών κ.λπ.

2) Τα ΜΜΕ αποτέλεσαν πηγή άντλησης/διάχυσης πληροφόρησης από τους ίδιους τους πολίτες. Μεγάλο μέρος του οπτικού υλικού που έχουμε στη διάθεσή μας έχει μεταδοθεί άμεσα ή καταγραφεί από πολίτες που ήταν παρόντες/-ούσες στον τόπο της τραγωδίας. Το υλικό αυτό και η διάδοσή του αποτελούν ένα άλλο πολύ σημαντικό θέμα με πολύπλευρες επιπτώσεις, που θα πρέπει να είναι μέρος της διαχείρισης μιας κρίσης.

3) Διαδόθηκαν ψευδείς ειδήσεις με εικόνες από άλλες χώρες και περιοχές, που καμιά σχέση δεν είχαν με τη συγκεκριμένη καταστροφή. Πέρα από τις ψευδείς ειδήσεις που αποσκοπούν στην εντυπωσιοθηρία, το μέγεθος και ο όγκος της παραπληροφόρησης είχαν συγκεκριμένη πολιτική στόχευση για να απαξιωθεί το σύνολο του πολιτικού κόσμου και να ενισχυθούν αντισυστημικές δυνάμεις και δη η Ακροδεξιά. Προσεκτική ανάλυση της ρητορικής της παραπληροφόρησης που κυριάρχησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναδεικνύει την προσπάθεια καπήλευσης της καταστροφής. Η αντιμετώπιση και διαχείριση του φαινομένου αυτού αποτελούν αδήριτη ανάγκη, καθώς φήμες και παραπληροφόρηση επιδεινώνουν μια κρίση και καθιστούν ακόμη δυσκολότερη τη διαχείρισή της.

4) Τα ΜΜΕ κάλυψαν την καταστροφή αποφεύγοντας ακρότητες σε ό,τι αφορά τις απώλειες, σε αντίθεση με όσα παρακολουθήσαμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το ότι τα ΜΜΕ αποτέλεσαν πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης και ανάπτυξης λογικών πολιτικής εκμετάλλευσης αποτελεί μέρος της λειτουργίας των ίδιων αλλά και του πολιτικού συστήματος της χώρας. Ωστόσο αυτό δεν ακυρώνει το γεγονός ότι οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ κάλυψαν ειδικά το θέμα των απωλειών με υπευθυνότητα. Η στάση αυτή, αλλά και το ζήτημα των ψευδών ειδήσεων αναδεικνύουν τη σημασία της επαγγελματικής δημοσιογραφίας και των ειδησεογραφικών οργανισμών έναντι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Το ζήτημα της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και ευθύνης, ειδικά σε τέτοια θέματα, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης για τις δημοσιογραφικές ενώσεις, προκειμένου να ενισχυθούν οι δημοσιογράφοι στο έργο τους σε τέτοιες συνθήκες και καταστάσεις αλλά και να τεθούν όρια, ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα που θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, φαινόμενα και θέματα που κυριάρχησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (απανθρακωμένα πτώματα κ.λπ.), δοκιμάζοντας την κοινή γνώμη, αναδεικνύοντας παράλληλα τα όρια και τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ της υπεύθυνης δημοσιογραφίας με τους μη επαγγελματίες.

Η επικοινωνία κατά τη διάρκεια κρίσεων είναι ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία για την αντιμετώπιση και διαχείρισή τους. Οπως αποδείχθηκε από την καταστροφή αυτή, αλλά και προγενέστερες, το κοινό χρησιμοποιεί τα ΜΜΕ, όχι απλά για πληροφόρηση αλλά για: α) άμεση και χρηστική ενημέρωση, β) ως αμφίδρομο αγωγό πληροφόρησης προς και από τις υπεύθυνες αρχές, γ) για υποστήριξη κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Με τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητο πέρα από τα τεχνολογικά εργαλεία, π.χ. μαζικές ειδοποιήσεις μέσω sms κ.λπ., να εντάξουμε και να αξιοποιήσουμε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τους δημοσιογράφους σε ένα σύγχρονο πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων. Ενα πλαίσιο που δεν θα αντιμετωπίζει τα ΜΜΕ ως απλά κανάλια πληροφόρησης για την προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων, αλλά ως ενεργούς δρώντες διάχυσης αμφίδρομης υπεύθυνης ενημέρωσης.

*Επίκουρος καθηγητής, ερευνητικός υπότροφος Google, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ