Του Πέτρου Ευθυμίου
Αν ο ιστορικός του μέλλοντος, προσπαθώντας να κατανοήσει την πολιτική ιστορία της Ελλάδας από το 1974 ως το 2021, έβρισκε μόνον τα δημοσιεύματα και αφιερώματα, τις ανακοινώσεις των κομμάτων, τις δηλώσεις αρχηγών του Δεκεμβρίου του 2021, κτλ για τον Κάρολο Παπούλια, θα θεωρούσε ότι σ αυτή την περίοδο υπήρξε μια ευτυχισμένη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική ζωή, όπου οι αξίες αναγνωρίζονταν, υπήρχε πολιτικό ήθος μεταξύ των κομμάτων, ότι προείχε για τους πολιτικούς η αγάπη στην πατρίδα από το κομματικό συμφέρον. Και αυτός ο ιστορικός θα λυπόταν πολύ πού είχαν καταστραφεί όλα τα ενδιάμεσα ντοκουμέντα, για να παρακολουθήσει αυτό το θαύμα, μιας ιστορικής περιόδου που διέθετε τόσο υψηλό πολιτικό πολιτισμό.
Θα ήταν λοιπόν η τελευταία προσφορά του Κάρολου Παπούλια στην πατρίδα που τόσο αγάπησε, αν ο θάνατος του, που δείχνει να έχει ενώσει, σήμερα, όλα τα κόμματα και όλους τους Ελληνες, γινόταν ένα μεγάλο μάθημα εθνικής, κοινωνικής και πολιτικής αυτογνωσίας, όπως αυτό που προσπαθήσαμε να αντλήσουμε από τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 21. Γιατί, αν αυτός ο ιστορικός του μέλλοντος, ανακάλυπτε ξαφνικά, όλο το ιστορικό υλικό της περιόδου 1974-2021, θα διαπίστωνε έκπληκτος, ότι ο Κάρολος Παπούλιας, σε δύο, τουλάχιστον, περιόδους, στο περίφημο «βρώμικο 1989» και στην έκρηξη του λαϊκισμού το 2011, έγινε ο αποδέκτης του πιο άθλιου βορβόρου προσωπικών και πολιτικών χαρακτηρισμών. Που αφού έκαναν την δουλειά τους την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν, “λησμονήθηκαν” από εκείνους που τα επιστράτευσαν, που είναι οι ίδιοι που σήμερα κλίνουν ταπεινά το γόνυ στην μνήμη του ακέραιου αυτού άνδρα.
Δεν τα γράφω αυτά στην επιδίωξη μιας αποκατάστασης που ο Κάρολος Παπούλιας ούτε τότε χρειαζόταν, ούτε ποτέ θα χρειαστεί. Αλλά γιατί όλα αυτά εξηγούν και την ιδιαιτερότητα και το πραγματικό μέγεθος της προσωπικότητας του. Ο οποίος είναι ο πρώτος, που στις πιο άγριες στιγμές προσωπικού και πολιτικού ονειδισμού, αντέταξε, με ηπιότητα, σταθερότητα αλλά και αδιάλλακτη αποφασιστικότητα, την πιο μεγάλη αρετή που προκύπτει από την ακέραιη και καθαρή συνείδηση, δηλαδή την συνολική στάση ζωής, που μεταβάλλεται σε μείζον πολιτικό επιχείρημα.
Ο Κάρολος Παπούλιας υπήρξε ένα υποδειγματικό πρόσωπο της διαδρομής του νέου ελληνισμού. Αν παρακολουθήσει κανείς την ζωή του καταλαβαίνει θαυμάσια τους μηχανισμούς των ανθρώπων που διαμόρφωσαν το 1821. Διαμορφώθηκε στην Ηπειρο τις δεκαετίες του ’30 και του ’40, και πήρε το σχήμα και το ήθος της ηπειρώτικής παράδοσης. Μια παράδοση που έχει το σχήμα και την αντοχή των ηπειρώτικων βουνών.
Οποιος γνώριζε τον Κάρολο, καταλάβαινε πολύ σύντομα, ότι ένας αξιακός πυρήνας έχει μέσα του το σχήμα ενός ακλόνητου βράχου. Πήρε από τον υποστράτηγο πατέρα του και το ΕΑΜ, καθώς έγινε ανταρτοεπονίτης στα 15 του, την αρχή της στράτευσης για τις ιδέες σου με κάθε προσωπική διακινδύνευση και πιθανό κόστος. Και το τήρησε σε όλη του την ζωή. Αλλά αυτός ο τυπικά αυτόχθων Ελληνας, ο φορέας μιας βαθιάς λαϊκής παράδοσης και ταυτόχρονα λάτρης της κλασικής ελληνικής παιδείας, άνοιξε τους ορίζοντες του με τις λαμπρές σπουδές του. Πρώτα στην Ιταλία και μετά στην Γερμανία. Οπου οι προοδευτικές του ιδέες πήραν πολύ πιο συγκεκριμένη μορφή.
Τον Σεπτέμβρη του 1974, στην πρώτη, ιδρυτική Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, γνώρισα δύο τυπικούς, ολοκληρωμένους ιδεολογικά και πολιτικά σοσιαλδημοκράτες, τον Κάρολο Παπούλια και τον Κώστα Σημίτη. Αλλά ταυτόχρονα, ο Κάρολος Παπούλιας, υπήρξε και ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος. Θα πω, ολοκληρωμένος άνδρας, χωρίς να μπω στην περιπέτεια των σεξιστικών στερεοτύπων. Αλλά δεν μπορείς να καταλάβεις τον πλούτο της στάσης ζωής του Κάρολου αν δεν γνωρίζεις την δύναμη που είχε μέσα του ο έρωτας. Ερωτας για τον αθλητισμό, την καλλιέργεια, την φιλία, την συντροφικότητα, τις σχέσεις, την αναζήτηση του ωραίου και δυνατού σε κάθε έκφανση της ζωής.
Η σχέση του με τον Ανδρέα ακουμπούσε σε όλα αυτά. Αλλά ο λόγος που ο Κάρολος ήταν –πιθανόν- ο πιο στενός προσωπικός φίλος του Ανδρέα, ήταν αυτή η ρωμαλέα αγάπη στη ζωή, με την πολιτική να αποτελεί τον υψηλότερο συνδυασμό όλων των ενδιαφερόντων τους και αρετών τους. Ο Ανδρέας ακουμπούσε με εμπιστοσύνη στον Κάρολο, γιατί ήξερε ότι δεν υπάρχει στον φίλο του μια άλλη «ατζέντα», ούτε προσωπικών επιδιώξεων, ούτε επικάρπωσης της σχέσης τους. Χαιρόντουσαν τη ζωή με τον ίδιο τρόπο. Και το βαθύτερο νόημα, ο τελικός σκοπός της δράσης τους, ήταν να προχωρήσουν θετικά τα πράγματα για την πατρίδα.
Εχω προσωπική γνώση για το βάθος της πολιτικής τους επικοινωνίας στο σύνολο των θεμάτων αλλά, φυσικά και ιδιαίτερα, στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής. Το να συζητάς μαζί τους ήταν ένα «κέντημα». Μια μαθητεία απίστευτης αξίας. Γιατί ποτέ άλλοτε δεν είδα τόσο καθαρά την αντίληψη ότι αποτελεσματική άσκηση εξωτερικής πολιτικής είναι ο συνδυασμός της εθνικής ισχύος με την κατάλληλη επιλογή συμμαχιών. Και ποτέ άλλοτε όσο στην ελληνοτουρκική κρίση του 1987 δεν αποδείχθηκε η αξία του να είσαι πραγματικά ανεξάρτητος και όχι «πιασμένος», όταν προασπίζεις το εθνικό σου συμφέρον. Δεν είχε καθόλου ίχνος μεγαλαυχίας ο Κάρολος όταν υποδείκνυε ότι οι χειρισμοί του 1987 θα πρέπει να διδάσκονται στις σχολές Διεθνών Σχέσεων. Το απέδιδε αποκλειστικά στον Ανδρέα. Αλλά στην αλήθεια, είναι δύσκολο να χωρίσεις τους σιαμαίους σε τέτοια ζητήματα…
Καθώς μετά τον Μανώλη Γλέζο και τον Μίκη Θεοδωράκη, η γενιά του Κάρολου Παπούλια σβήνει βιολογικά και περνά στον χώρο της Ιστορίας, επιβάλλεται ένας αναστοχασμός για όσα κληροδοτούν και την αξία τους για όσα επέρχονται. Θα κρατήσω ένα μόνο από τον Κάρολο Παπούλια. Εναν Ελληνα, που τα πόδια του ακουμπούσαν στέρεα στα ηπειρώτικα βουνά και η καρδιά του και το μυαλό του είχε αγκαλιάσει κάθε πανανθρώπινη αξία. Που η ελληνική κλασική παιδεία του ήταν το κλειδί για να παρακολουθήσει όλα τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα. Που η γνώση του της παγκόσμιας Ιστορίας τον οδηγούσε σε ακόμα πληρέστερες προσεγγίσεις στην πολιτική του ανάλυση.
Αυτό που κρατάω από τον Κάρολο, ήταν η επιμονή του να διαχωρίζουμε αποφασιστικά τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό. Να είμαστε πατριώτες αλλά με κατανόηση και ανοχή του άλλου. Να προασπίζουμε τα συμφέροντα μας σε ένα πλέγμα δικαίου αλλά διατηρώντας την ισχύ, για να προασπίσουμε και να επιβάλουμε το δίκαιο –αν χρειαστεί. Κρατάω ακόμη ότι πίστευε στην Παιδεία και στην παιδαγωγική δύναμη του παραδείγματος. Και είχε μια απίστευτη επιμονή στην ανάγκη να δίνουμε προσοχή στην καλλιέργεια των νέων γενιών.
Θυμάμαι ένα περιστατικό. Ο Κάρολος, στην πορεία, γνώρισε και αγάπησε την αδελφή μου, την Μαρία Ευθυμίου. Εκτιμούσε ιδιαίτερα την προσπάθεια της να μεταγγίσει με τα δωρεάν μαθήματα Ιστορίας σε όλη την Ελλάδα την αξία της γνώσης και της παγκόσμιας και της ελληνικής εξέλιξης των πραγμάτων. Κάποια μέρα του 2013, η Μαρία δέχτηκε ένα προσωπικό τηλέφωνο από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. «Μαρία μου καλημέρα. Θα σε παρακαλούσα να έλθεις για ένα μάθημα στα παιδιά μου, όποτε μπορέσεις». «Φυσικά Πρόεδρε. Τιμή μου» του απάντησε η Μαρία. «Αλλά γιατί ακριβώς πρόκειται». «Τα παιδιά μου είναι οι εύζωνοι της Προεδρικής Φρουράς. Και νομίζω ότι και αυτοί και εσύ θα το χαρείτε ιδιαίτερα». Το μάθημα έγινε. Και στην πρώτη γραμμή καθόταν ο ίδιος ο Πρόεδρος. Που όταν ένιωσε ότι το κοινό διέπεται από την τυπική στρατιωτική ακαμψία, γύρισε στα παλικάρια και τους είπε:
«Τώρα είμαστε όλοι μαθητές. Χαλαρά και όλο αυτιά!» Και πρωτοστάτησε ο ίδιος μετά στον διάλογο, ώστε η Μαρία να θεωρεί ότι δεν ξανασυνάντησε ποτέ το υπόδειγμα και το παράδειγμα του πώς ένας άνθρωπος δίνει αξία στο αξίωμα, και όχι το αξίωμα στον άνθρωπο. Αυτό το δίδαγμα αφήνει για όλους μας, ο Κάρολος Παπούλιας.
* Ο Πέτρος Ευθυμίου είναι ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, πρώην υπουργός
Πηγή: Protagon.gr