Του Α. Δ. Παπαγιαννίδη
Κάποια στιγμή, ο Ναπολέων όταν είχε παραγγείλει την σύνταξη του Αστικού Κώδικα στην μετεπαναστατική Γαλλία, είχε ζητήσει το κείμενό του να είναι κατανοητό στον μέσο πολίτη. Ούτε βέβαια τότε ίσχυσε αυτό, ούτε και αργότερα επαληθεύθηκε για θεμελιακά νομικά κείμενα: το αντίθετο, τα καίρια κείμενα απέκτησαν προϊόντος του χρόνου το χαρακτηριστικό της τεχνικής διατύπωσης που τα καθιστά δυσπρόσιτα, αν μη ερμητικά.
Όταν όμως από τα πιο τεχνικά νομικά κείμενα – όπως του Αστικού Δικαίου – περνάει κανείς στο πολιτικότερο, δημόσιας προσοχής Σύνταγμα, θα ανέμενε μια διατύπωση πιο προσιτή στον πολίτη. Ωστόσο, η ιστορική διαδρομή έχει κάνει συνταγματικά κείμενα, όπως το άτυχο Ελληνικό Σύνταγμα (που σε σημεία όπως π.χ. το περί Μέσων Ενημέρωσης, ή πάλι το περί ευθύνης υπουργών περιπλέκει συνειδητά την ρύθμιση που καθιερώνει, λες και αισθάνεται πόσο οι λύσεις που προκρίνονται δεν το τιμούν) να περιπλέκουν τις καταστάσεις, αγκαλιάζοντας την αδιαφάνεια λόγου. Να καταλήγουν γύμνασμα κλειστότητας.
Πλην όμως… τα νομικά διδάσκονται. Εκεί, τα διδακτικά εγχειρίδια έχουν έναν άμεσο λειτουργικό ρόλο – να καταρτίσουν τους αυριανούς νομικούς – έχουν όμως και μιαν ευκαιρία, να «μιλήσουν» σ’ ένα ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό. Αυτό το στοίχημα θέτει, και στο στοίχημα αυτό ανταποκρίνεται με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο η 5η έκδοση του Εγχειριδίου Συνταγματικού Δικαίου, στις Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, από τον (ήδη ομότιμο, μετά 40χρονη θητεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) καθηγητή Αντώνη Παντελή. Ο οποίος δεν έχει παρασυρθεί από την τάση της δημόσιας/δημοσιογραφική/πολιτικής εν τέλει παρέμβασης πολλών, σημαντικών ομοτέχνων του. πλην όμως με την δόμηση και την γραφή του Εγχειριδίου Συνταγματικού Δικαίου επιτρέπει σε όποιον θα ήθελε να εισχωρήσει στην προβληματική αυτή χωρίς να διεκδικήσει την διαδρομή μύστη. Ακολουθεί την λογική των Αγγλοσαξωνικών συγγραμμάτων, δηλαδή μια γραφή σε διαδοχικά επίπεδα – τα πιο τεχνικά σημεία είναι με μικρότερους χαρακτήρες, που επιτρέπουν στον αναγνώστη να προσπερνάει και, αν το χρειαστεί, να επανέρχεται – κυρίως όμως μια γραφή ευθεία που χρησιμοποιεί μεν την τεχνική γλώσσα αλλά δεν παύει να είναι επεξηγηματική.
Η 5η έκδοση του Συνταγματικού έχει ενσωματώσει την αναθεώρηση του 2019, με αιχμή την κατάργηση της πρακτικής της προσφυγής στις κάλπες οσάκις δεν επιτυγχάνεται η (ιδιαίτερα δύσκολη κατά το Σύνταγμα του 1975, το «Σύνταγμα Καραμανλή») ανάδειξη Προέδρου της Δημοκρατίας από μια Βουλή. Με ψύχραιμη αποστασιοποίηση από τα πολιτικά πάθη που ήγειρε κατά καιρούς η εν λόγω ρύθμιση, ο Αντ. Πανελής παρατηρεί ότι ουσιαστικά την κατάργησή της αποδέχθηκαν και τα δυο κόμματα εξουσίας, όταν πλέον «διδάχθηκαν» στην πράξη ότι δεν μπορούσαν να καθοδηγούν την έκβασή της. [Να σημειωθεί ότι ο Παντελής ήταν στην μειοψηφία εκείνων που, εξαρχής, είχε θεωρήσει ότι οι φόβοι για μιαν άλλη συνταγματική πρόνοια – εκείνη περί «υπερεξουσιών του Προέδρου» της πρώτης δεκαετίας της Μεταπολίτευσης – δεν είχε ουσιαστικό περιεχόμενο].
Έχει ενσωματωθεί όμως στην ανάλυση περί Δικαιωμάτων του Ανθρώπου/συνταγματικών ελευθεριών και η απλή νομοθετική ρύθμιση για τον περιορισμό του δικαιώματος του συνέρχεσθαι με την πρόσφατη, αστυνομικής λογικής ,περιστολή των δημοσίων συναθροίσεων. Εδώ, μολονότι ο συγγραφέας παραθέτει διεξοδικά την υπερ-τεχνική ρύθμιση, δεν τοποθετείται με ευκρίνεια απέναντί της – ούτε απέναντι στην δυνατότητα εφαρμογής της στην πράξη.
Σταματούμε εδώ την προσπάθεια παρουσίασης αυτού του βιβλίου, που θάξιζε και ο μη-ειδικός, πλην ενδιαφερόμενος αναγνώστης να έχει στο ραντάρ του. Όμως… μια ακροτελεύτια παρατήρηση.
Από τις πιο ενδιαφέρουσες – και προσγειωτικές – σελίδες του Συνταγματικού του Αντ. Παντελή, εκείνες που αναφέρονται στην ερμηνεία του Συντάγματος, καθώς σε μια πολιτική πραγματικότητα όπως η Ελληνική σε κάθε στροφή βρισκόμαστε μπροστά σε ερμηνευτικό πολιτικό λόγο. Που ξεκινά από τους κορυφαίους τενόρους του Συνταγματικού για να προσγειωθεί στην ευρύτατη βάση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. [Όποιος θεωρεί τα τελευταία «χαμηλό» είδος, ας αναστοχασθεί το πώς την διαδρομή Τραμπ, τελικώς, διέκοψε η αποβολή του από Twitter/Facebook/Instagram, πριν δρομολογηθούν καν εναντίον του οι διαδικασίες καθαίρεσης η θεσμικού φρεναρίσματος]. Επισημαίνει ο Αντ. Παντελής ότι η ερμηνεία του Συντάγματος δεν είναι μια διανοητική λειτουργία, είναι προπαντός μια έκφραση βούλησης: «Μια ερμηνεία δεν είναι αληθής ή ψευδής, αλλά ισχύει ή δεν ισχύει». Επειδή, δε τελικά τα δικαστήρια είναι που τέμνουν τα ζητήματα, «όταν η νομολογία για ένα θέμα αλλάζει συχνά, ποιος γνωρίζει τι είναι νόμιμο;».
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα μια ματιά στο φαινόμενο αλλοίωσης του Συντάγματος (όταν διατυπώνεται ως καταστρατήγησή του το φαινόμενο αυτό αποκτά ab initio αρνητικό αξιολογικό περιεχόμενο), που εντελώς νωπή περίπτωσή της ζήσαμε με την ψήφιση των πολυσέλιδων «άρθρων» νομοσχεδίων που εισήγοντο λόγω Μνημονιακών επιταγών, διακωμωδώντας την (συνταγματική) απαίτηση για κατ’ άρθρον συζήτηση/ψήφιση. Όμως, η ίδια η αλλοίωση των Συνταγμάτων – ως προσαρμογή στην πολιτική πραγματικότητα – έχει και τους τίτλους ευγενείας της: μ’ αυτήν την μέθοδο, και όχι με επαναστατικές/επαναθεσμιστικές ανατροπές έχει εισαχθεί το ίδιο το κοινοβουλευτικό σύστημα σε ουκ ολίγες χώρες.