Ο Φιντέλ πολέμησε με πάθος τον παλιό σταλινισμό, για να επιβάλει τον φιντελισμό

Του Χόρχε Έντουαρντς (*)

28-11562025-11-thumb-medium-1Από τότε που μπήκε στην Αβάνα, τις πρώτες ημέρες του 1959, ο Φιντέλ Κάστρο σημάδεψε για καλό ή για κακό τη σύγχρονη ιστορία. Η άνοδός του στην εξουσία έδωσε λαβή για μια οικουμενική διαδικασία συνειδητοποίησης των Λατινοαμερικανών. Πριν από αυτό, η ισπανόφωνη, πορτογαλλόφωνη ή γαλλόφωνη Αμερική ήταν μια απόμακρη ήπειρος, μια ήπειρος μίμησης και καρικατούρας με γελοίους και πομπώδεις κυβερνήτες. Ο Πίο Μπαρόχα είχε πει ότι ήταν μια ανόητη ήπειρος και η αλήθεια είναι ότι υπήρχαν πολλοί λόγοι γι? αυτό. Από τότε που μπήκε στη σκηνή όμως ο Κάστρο, η ήπειρος άρχισε να προκαλεί πολιτικούς κατακλυσμούς. Και να αποδεικνύει ότι δεν ήταν μόνο ένας τόπος της πιο προχωρημένης κοινωνικής επανάστασης, αλλά και μιας διαφορετικής δημιουργικής φαντασίας.

Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι η φαντασία και η επανάσταση, όπως συμβαίνει πάντα, συγκρούστηκαν μετωπικά. Οι πρώτοι καιροί όμως ανήκαν στη φαντασία, στη συλλογική πίστη, στον μεταδοτικό ενθουσιασμό. Η παρατεταμένη παραμονή του Φιντέλ Κάστρο στην εξουσία, επαναστατικό φαινόμενο αρχικά, αλλά και ισπανική «ανωμαλία» της σύγχρονης ιστορίας, μετατράπηκε με τα χρόνια σε μια καθυστερημένη έκφραση μαγικού ρεαλισμού. Στο παρατεταμένο του φθινόπωρο, ο πατριάρχης επικαλούνταν τη μαγεία της Καραϊβικής η οποία βασιζόταν σε τελευταία ανάλυση στην κυριαρχία της γλώσσας.

Στην πανεπιστημιακή χρονιά του 1958-1959, στους μήνες της εκστρατείας της Σιέρα Μαέστρα και του θριάμβου του αντάρτικου, βρισκόμουν στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Ακολουθούσα τη  διπλωματία καριέρας και παρακολουθούσα μαθήματα στη γνωστή Σχολή Διεθνών σχέσεων Γούντροου Ουίλσον. Τον Απρίλιο του 1959, ο Κάστρο προσκλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από την Εθνική Ένωση Τύπου και δέχθηκε να περιλάβει στο πρόγραμμά του μια συζήτηση σε αυτό το πανεπιστήμιο. Καθόμουν στη πρώτη σειρά όταν έκανε τη θεαματική του είσοδο ο νεαρός τότε Φιντέλ Κάστρο με τη χακί του στολή, ακολουθούμενος από καμιά δωδεκαριά αντάρτες. Η σκηνή είχε έναν υπολογισμένο θεατρικό χαρακτήρα και το ίδιο συνέβη με την αποκάλυψη με την οποία ξεκίνησε τον λόγο του ο Κάστρο: ένας παραγωγός του Χόλιγουντ του είχε μόλις προσφέρει δύο εκατομμύρια δολάρια για να παίξει σε μια ταινία με θέμα τη μάχη  κατά του Μπατίστα. Η πραγματική μάχη όμως του Φιντέλ μόλις ξεκινούσε και ήταν πολύ πιο φιλόδοξη απ’ όσο φαντάζονταν τότε οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί αναλυτές και ο κόσμος στην Ουάσινγκτον.

73bf6ac4-1051-4b7d-9465-91b88bf44d58-1589x2040Δεν θα μάθουμε ποτέ αν ο Κάστρο προσπαθούσε απλώς να κερδίσει χρόνο ή αν σκεφτόταν πράγματι στην αρχή να ακολουθήσει μια μεταρρυθμιστική πολιτική. Στο Πρίνστον, πάντως, είπε ότι η αγροτική μεταρρύθμιση στην Κούβα θα δημιουργούσε ένα πλήθος ιδιοκτητών, σε μια χώρα όπου οι μικροϊδιοκτήτες ήταν κάτι άγνωστο, και θα γεννιόταν έτσι μια σημαντική αγορά για τις αμερικανικές εξαγωγές.

Όταν συνάντησα τον Κάστρο μια νύχτα του Μαρτίου του 1971, ο ποιητής Εμπέρτο Παντίγια είχε μόλις φυλακιστεί με διάφορες κατηγορίες, μία εκ των οποίων ήταν ότι είχε παρουσιάσει σε μένα, διπλωματικό εκπρόσωπο της Χιλής, μια αρνητική εικόνα για την επανάσταση. Θύμισα στον Κάστρο εκείνα τα λόγια που είχε πει στο Πρίνστον. «Εγώ δεν έχω πάει ποτέ στο Πρίνστον», μου απάντησε, και στράφηκε προς τον υπουργό Εξωτερικών Ραούλ Ρόα που ήταν επίσης στην αίθουσα. «Πού είχα πάει; Στο Γέιλ δεν ήταν;» «Όχι, πρωθυπουργέ», είπε ο Ρόα, που δεν είχε μιλήσει καθόλου εκείνη τη νύχτα, «στο Πρίνστον ήταν». Αμέσως άλλαξε ο τόνος της συζήτησης, ο Κάστρο εγκατέλειψε το αυταρχικό στιλ και απευθύνθηκε σε μένα στον ενικό: «Ώστε ήσουν εκεί!»

Ο Κάστρο ήταν δάσκαλος στις απότομες αλλαγές τόνου. Οι ομιλίες του ήταν γεμάτες από τέτοιες αλλαγές, από κλιμακώσεις και αντικλιμακώσεις που χειριζόταν με μαεστρία. Δεν τα πήγαινε καλά με τους ήρεμους και εσωστρεφείς ανθρώπους, ενώ συνεννοούνταν πολύ καλύτερα με ανθρώπους σαν κι εκείνον, ιδιαίτερα όταν έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο  και δίπλα στον Κάστρο όλοι έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, ο Χρουστσόφ ήταν ο ιδανικός για να συνομιλεί με τον Κάστρο. Με τον Στάλιν θα ήταν πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα. Με την έννοια αυτή, η στρατηγική του Κάστρο ήταν ένα προϊόν μιας εποχής, μιας στιγμής, συγκεκριμένων συνθηκών, και της ικανότητάς του να τις εκμεταλλεύεται. Ας μην ξεχνάμε ότι τα πρώτα χρόνια, με τη βοήθεια του Ζαν-Πολ Σαρτρ και πολλών ακόμη, είχε εμφανιστεί ως ο πολέμιος του σταλινισμού και ο εκφραστής ενός νέου, χαρούμενου, ελευθεριακού σοσιαλισμού, που ενώ προς τα έξω παρουσίαζε μια τόσο ελκυστική εικόνα, στο εσωτερικό του νησιού ήλεγχε με σιδηρά πυγμή όλο το πολιτικό σύστημα, χωρίς να αποκλείει το Κομμουνιστικό Κόμμα. Έτσι άλλωστε εξηγείται και η ελάχιστη συμπάθεια που έτρεφε ο Κάστρο για τον Πάμπλο Νερούδα και άλλες ιστορικές φυσιογνωμίες του κομμουνισμού. Ο Φιντέλ πολέμησε με πάθος, και χωρίς ενδοιασμούς, τον παλιό σταλινισμό, για να επιβάλει τον δικό του σταλινισμό, που λεγόταν φιντελισμός ή καστρισμός.

Στην πρώτη συζήτηση που είχα μαζί του όταν έφτασα στην Αβάνα με την ιδιότητα του αντιπροσώπου της κυβέρνησης Αλιέντε, τον Δεκέμβριο του 1970, ο Κάστρο μου είπε δυο τρία αποκαλυπτικά πράγματα που έδειχναν πόσο απαισιόδοξος ήταν για τη διαδικασία που ξεκινούσε στη Χιλή. Οι Χιλιανοί, μου είπε, έπρεπε πρώτα να εθνικοποιήσουν τα μεγάλα ορυχεία χαλκού, που ήλεγχαν αμερικανικές εταιρείες, και να αφήσουν τον σοσιαλισμό για αργότερα. Η παραγωγή σε μια σοσιαλιστική χώρα ήταν κάτι πολύπλοκο, τόνισε, ενώ η εθνικοποίηση του χαλκού, που αντιστοιχούσε στο 90% των εξαγωγών της Χιλής, μπορούσε να πραγματοποιηθεί με επιτυχία. «Αν θέλετε βοήθεια», πρόσθεσε εννοώντας στρατιωτική βοήθεια, «μη διστάσετε να μου ζητήσετε, γιατί μπορεί να δυσκολευόμαστε στην παραγωγή, αλλά στον πόλεμο είμαστε πολύ καλοί».

3000Θα ήταν χίλιες φορές καλύτερο το ανάποδο: να ήταν καλοί στην παραγωγή, ώστε να βγει η χώρα από τη φτώχεια, και κακοί στον πόλεμο. Ο Φιντέλ Κάστρο όμως, ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, ήταν ένας άνθρωπος της σύγκρουσης, της συνωμοσίας, της διαρκούς μάχης. Η συμβίωσή του με τον αδελφό του ήταν τέλεια: εκείνος προωθούσε τη μάχη στο πολιτικό επίπεδο, ενώ ο Ραούλ, ως αρχηγός του στρατού, κάλυπτε τα νώτα του. Η κουβανική επανάσταση ήταν από την αρχή μια στρατιωτική σοσιαλιστική επανάσταση. Εκεί βρισκόταν το περιεχόμενό της, η δικαιολόγησή της, αλλά και η αχίλλειος πτέρνα της.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήταν η αρχή του τέλους του καστρισμού, παρόλο που αυτό το τέλος άργησε. Για άλλη μια φορά, ο νησιωτικός χαρακτήρας της χώρας προστάτευσε τον ηγέτη και το καθεστώς του. Αλλά ο χρόνος θα επέβαλλε την αμείλικτη ετυμηγορία του. Ο ήρωας της γενιάς μου μετατράπηκε σε ένα αναχρονιστικό, ξεπερασμένο και παθητικό πρόσωπο. Και οι παθιασμένοι οπαδοί του καστρισμού δεν πέρασαν στον αντικαστρισμό, αλλά στην απόλυτη αδιαφορία. Ο πρόωρος θάνατος του κουβανικού καθεστώτος ανήγγελλε τον αναπόφευκτο, και για πολλούς απίστευτο, θάνατο του συμβόλου του και του θρύλου του.

 (Πηγή: El Pais)

 (*) Ο Χόρχε Έντουαρντς είναι χιλιανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και διπλωμάτης. Σήμερα είναι πρεσβευτής της Χιλής στη Γαλλία.

ΑΠΕ -ΜΠΕ