Του Σταύρου Λυγερού
Η Γεννηματά έχει κηρύξει αμυντικό πόλεμο στον ΣΥΡΙΖΑ για να αποκρούσει τις εξόφθαλμες προσπάθειες του Τσίπρα να αλώσει πολιτικά-εκλογικά τον χώρο της Κεντροαριστεράς. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως το ΚΙΝΑΛ θυμίζει Ιανό. Η μία πτέρυγά τους κοιτάζει προς τη ΝΔ και η άλλη προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Η αντίφαση αυτή προϋπήρχε, αλλά έχει οξυνθεί, λόγω της διαπίστωσης πως το άλλοτε κραταιό Κίνημα χάνει τη μάχη της Κεντροαριστεράς, με αποτέλεσμα να τροφοδοτούνται οι φυγόκεντρες τάσεις.
Η Γεννηματά έχει κηρύξει αμυντικό πόλεμο στον ΣΥΡΙΖΑ για να αποκρούσει τις εξόφθαλμες προσπάθειες του Τσίπρα να αλώσει πολιτικά-εκλογικά τον χώρο της Κεντροαριστεράς. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως το ΚΙΝΑΛ θυμίζει Ιανό. Η μία πτέρυγά τους κοιτάζει προς τη ΝΔ και η άλλη προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Η αντίφαση αυτή προϋπήρχε, αλλά έχει οξυνθεί, λόγω της διαπίστωσης πως το άλλοτε κραταιό Κίνημα χάνει τη μάχη της Κεντροαριστεράς, με αποτέλεσμα να τροφοδοτούνται οι φυγόκεντρες τάσεις.Η προσπάθεια του ΠΑΣΟΚ να συγκροτήσει ένα μέτωπο, συνασπιζόμενο με τα υπολείμματα της ΔΗΜΑΡ, με το Ποτάμι και με προσωπικότητες του χώρου είχε τη γνωστή άδοξη κατάληξη. Το πλήθος επίδοξων αρχηγών και η εκπομπή διαφορετικών ιδεολογικών-πολιτικών στιγμάτων από τις διαφορετικές συνιστώσες δεν ήταν και η καλύτερη συνταγή για να διεκδικήσει την πολιτική-εκλογική ηγεμονία στην Κεντροαριστερά.
Ταυτιζόμενος με το Μνημόνιο, ο Γιώργος Παπανδρέου οδήγησε το κόμμα του στην πολιτική-εκλογική κατάρρευση. Τα κεντροαριστερά μικρομεσαία στρώματα που είχε συσπειρώσει ο Ανδρέας Παπανδρέου εγκατέλειψαν το ΠΑΣΟΚ, επειδή το μνημόνιο τα φτωχοποίησε ή τα έφερε στα όρια της φτωχοποίησης. Είναι αλήθεια ότι η διαδικασία ιδεολογικοπολιτικής μετάλλαξης του Κινήματος είχε αρχίσει από την εποχή Σημίτη, αλλά η διάρρηξη των εκλογικών δεσμών του με τα λαϊκά στρώματα άρχισε το 2010, όταν μπήκε στη ζωή των Ελλήνων η Τρόικα. Συσσωρεύοντας οικονομικά και κοινωνικά ερείπια, το Μνημόνιο προκάλεσε και κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης.
Η εναλλακτική στέγη
Η Κεντροαριστερά δεν έπαψε να είναι ο ένας από τους δύο μεγάλους ιδεολογικοπολιτικούς χώρους. Το ΠΑΣΟΚ, όμως, έπαψε να είναι ο προνομιακός πολιτικός εκφραστής της. Η πλειονότητα των κεντροαριστερών ψηφοφόρων κατέφυγε στον ΣΥΡΙΖΑ όχι επειδή υιοθέτησε τα ιδεολογήματά του, αλλά ελπίζοντας ότι θα έκανε πράξη την επαγγελία του να τερματίσει τις μνημονιακές πολιτικές. Αντίθετα, τα κεντροαριστερής προέλευσης εύπορα μεσοστρώματα κατά κανόνα στράφηκαν προς τη ΝΔ για να αναχαιτίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Στο ΠΑΣΟΚ παρέμειναν κυρίως οι κομματικά στρατευμένοι και οι μεγάλης ηλικίας, οι οποίοι δεν αλλάζουν εύκολα εκλογική συμπεριφορά.
Οι εκλογές τον Μάιο 2012 κατέδειξαν την ανατροπή του πολιτικού συστήματος της μεταπολίτευσης. Το δικομματικό σχήμα ΝΔ-ΠΑΣΟΚ αντικαταστάθηκε από το σχήμα ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ με το ΠΑΣΟΚ να υποβαθμίζεται από αυτοδύναμος πόλος σε μικρομεσαίο κόμμα. Η πόλωση που επικράτησε στις εκλογές του Ιουνίου 2012 ενίσχυσε και εδραίωσε το νέο δίπολο. Αυτό επιβεβαιώθηκε και στις εκλογές του 2015. Το άθροισμα των ποσοστών των δύο μεγάλων κομμάτων, όμως, ήταν λίγο πάνω από το 60%, όταν στις καλές μέρες του δικομματισμού ξεπερνούσε το 80%.
Ως αρχηγός, ο Βενιζέλος προσπάθησε να ξεπεράσει την πολιτική απαξίωση του κόμματός του, φορώντας τον μανδύα της «Ελιάς». Απέτυχε, επειδή ήταν αδύνατον να επανασυσπειρώσει τους κεντροαριστερούς μικρομεσαίους ψηφοφόρους, σερβίροντάς τους την πολιτική που τους έδιωξε. Το ίδιο επιχείρησε σε άλλη συγκυρία και με άλλη μορφή η Γεννηματά.
Δεν επιστρέφουν στο ΚΙΝΑΛ
Μετά την υπογραφή και την εφαρμογή του 3ου Μνημονίου, οι περισσότεροι κεντροαριστεροί που είχαν καταφύγει στον ΣΥΡΙΖΑ έχουν απογοητευθεί και αρκετοί εξ αυτών έχουν εξοργισθεί με την κυβέρνηση Τσίπρα. Αυτός, όμως, δεν είναι λόγος να επιστρέψουν στο ΚΙΝΑΛ. Σε όσους, μάλιστα, έχει κυριαρχήσει το κριτήριο της αρνητικής ψήφου θα πάνε κατευθείαν στη ΝΔ με σκοπό να εκδιώξουν τους συριζαίους από την εξουσία.
Η αλήθεια είναι ότι το εγχείρημα ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς, έτσι όπως έλαβε χώρα και από τον Βενιζέλο και από τη Γεννηματά, αφορούσε μόνο τη μνημονιακή πτέρυγά της. Με κοινωνικούς όρους θα λέγαμε ότι αφορούσε κεντροαριστερού προσανατολισμού εύπορα μεσοστρώματα. Αυτά, όμως, είναι μειονότητα στον χώρο. Εκτός αυτού, όπως προανέφερα, λόγω της εχθρότητάς τους προς τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα μεγάλο μέρος τους ψηφίζει πλέον τη ΝΔ. Το γεγονός, μάλιστα, ότι στο τιμόνι της βρίσκεται ο κεντροδεξιός φιλελεύθερος Κυριάκος Μητσοτάκης διευκόλυνε αυτή την τάση.
Οι μικρομεσαίοι κεντροαριστεροί που ψήφισαν το 2015 τον ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία χρόνια πληρώνουν τον επίσης βαρύ λογαριασμό του 3ου Μνημονίου, με αποτέλεσμα να δυσφορούν. Το γεγονός, όμως, ότι λόγω της συγκυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου κατά κανόνα τείνουν να θεωρούν πως το ΚΙΝΑΛ έχει μετατραπεί σε συμπλήρωμα της ΝΔ, κατά κανόνα εμποδίζει την εκλογική επιστροφή στην κοιτίδα τους. Τουλάχιστον οι δεδηλωμένοι αντιδεξιοί προτιμούν τον -έστω και μνημονιακό- ΣΥΡΙΖΑ από το κόμμα της Γεννηματά, επειδή τον θεωρούν αντίπαλο δέος στη ΝΔ.
Το «αντιδεξιό μέτωπο»
Ακόμα και όσοι αντιδεξιοί κεντροαριστεροί ψηφοφόροι βρίσκονται σε κατάσταση εκλογικού μετεωρισμού, πιθανότατα σε σημαντικό ποσοστό να επανακάμψουν εκλογικά στον ΣΥΡΙΖΑ, δεδομένου ότι δεν θεωρούν πως έχουν εναλλακτική πολιτική έκφραση. Ένα άλλο ποσοστό θα προτιμήσει την αποχή. Ο Τσίπρας, πάντως, επιχειρεί να τους επαναπροσελκύσει εκλογικά με πολιτικά ανοίγματα και με τη ρητορική περί «προοδευτικών δυνάμεων» και «αντιδεξιού μετώπου».
Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσονται μία σειρά κινήσεων του Τσίπρα. Η υπουργοποίηση των Μωραΐτη και Τόλκα στον πρόσφατο ανασχηματισμό είναι η ορατή κορυφή του παγόβουνου. Είχε προηγηθεί, άλλωστε, η υπουργοποίηση όχι μόνο της Ξενογιαννακοπούλου, αλλά και της σημιτικής Ζορμπά. Είναι κοινό μυστικό ότι το ΚΙΝΑΛ -όπως προανέφερα- έχει καταντήσει ένας πολιτικός Ιανός.
Η μία πτέρυγά του κοιτάζει προς τη ΝΔ και η άλλη προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Η μία πτέρυγά του θεωρεί πως ιδεολογικά-πολιτικά έχεις κοινούς παρονομαστές με τη ΝΔ και ως εκ τούτου μπορεί να συνεργασθεί μαζί της σε κυβέρνηση συνασπισμού. Η άλλη πτέρυγά της υψώνει την αντιδεξιά σημαία, υποστηρίζοντας το «ποτέ πια με τη Δεξιά». Αυτή θεωρεί αναγκαίο έναν διάλογο με τον ΣΥΡΙΖΑ στη λογική του αντιδεξιού μετώπου των προοδευτικών δυνάμεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το ΚΙΝΑΛ να μην μπορεί, ως μικρομεσαίο ενδιάμεσο κόμμα, να παίξει συντεταγμένα ούτε τον ρόλο του μπαλαντέρ-ρυθμιστή, όπως τον έπαιζε για πολλά χρόνια το κόμμα του Γκένσερ στη Γερμανία.
Σε συνθήκες όξυνσης της εσωτερικής αντίφασης του κόμματός της, η Γεννηματά προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτική αυτονομία του. Στην πραγματικότητα, όμως, πατάει σε δύο βάρκες, με ό,τι αυτό σημαίνει και για τη δική της αρχηγική ευστάθεια και για την ενότητα. Είναι ενδεικτικό του κλίματος πως κατόπιν πιέσεων και ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Κώστας Λαλιώτης, ο καθένας με τον τρόπο του, προσπάθησαν να διασκεδάσουν την εντύπωση πως προσανατολίζονται προς τον ΣΥΡΙΖΑ.
Οι Πρέσπες σε ρόλο καταλύτη
Ο Τσίπρας πιέζει έντονα τη Γεννηματά, ουσιαστικά θέτοντάς της το δίλημμα: «ή συμμετέχεις στο αντιδεξιό μέτωπο των προοδευτικών δυνάμεων, ή γίνεσαι συμπλήρωμα της ΝΔ». Εξωθώντας την κατ’ αυτόν τον τρόπο προς τα δεξιά, θεωρεί ότι ελευθερώνει πολιτικό χώρο για τη διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ. Έχει ήδη, άλλωστε, δρομολογήσει κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
Η πρωτοβουλία κυρίως σημιτικών στελεχών, με το δηλωτικό όνομα «Γέφυρα», έχει σκοπό να δώσει το στίγμα της πολιτικής διεύρυνσης του ΣΥΡΙΖΑ προς την Κεντροαριστερά. Σ’ αυτή την πρωτοβουλία πρωτοστατούν στελέχη, τα οποία ναι μεν ανήκαν στον κύκλο του Σημίτη, αλλά πάντα διατηρούσαν εκλεκτικές συγγένειες και δεσμούς με τους δικαιωματιστές της Κουμουνδούρου, κυρίως λόγω του «αντιεθνικιστικού» (ουσιαστικά εθνομηδενιστικού) κοινού παρονομαστή τους (Λιάκος, Μουζέλης, Ρεπούση, Νίκος Μπίστης κ.α.).
Η Συμφωνία των Πρεσπών και η συνακόλουθη διάλυση της συμμαχίας με τους ΑΝΕΛ λειτούργησε σαν καταλύτης για τον επικείμενο πολιτικό αρραβώνα και σύντομα γάμο τους με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ας σημειωθεί ότι το άνοιγμα που επιχειρεί το Μαξίμου προς την Κεντροαριστερά υποστηρίζεται ενθέρμως από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, η οποία, άλλωστε, είχε μετά την υπογραφή του 3ου Μνημονίου σπεύσει να ρυμουλκήσει τον Τσίπρα και το κόμμα του προς τη δική της όχθη.