Του Βασίλη Κωστόπουλου
Όλα τα προηγμένα κράτη έχουν δύο επίπεδα πολιτικής σχεδίασης: το επίπεδο των Θεματικών Στρατηγικών και το επίπεδο της εξειδικευμένης Νομοθεσίας. Το πρώτο επίπεδο των θεματικών στρατηγικών αφορά πολλούς τομείς όπως η εξωτερική πολιτική και η άμυνα, το περιβάλλον, το κλίμα και η ενέργεια, η γεωργία και η βιοποικιλότητα, το διάστημα, οι μεταφορές κλπ όπου υφίστανται δυναμικά θεσμικά κείμενα στα οποία περιγράφεται η εκάστοτε εθνική – θεματική στρατηγική που περιγράφει την στόχευση της χώρας στο κάθε τομέα, τα εργαλεία που απαιτούνται και ένα επιθυμητό χρονοδιάγραμμα ενεργειών.
Τα κείμενα αυτά των θεματικών στρατηγικών δεν προέρχονται από κάθε Υπουργείο ξεχωριστά αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων υφίστανται κοινές αρμοδιότητες μεταξύ των υπουργείων τα οποία στις άλλες χώρες συνεργάζονται μεταξύ τους αλλά και με τους αρμόδιους/ανεξάρτητους εθνικούς θεσμούς για την συγγραφή κειμένων στρατηγικής. Τα κείμενα στρατηγικής περιέχουν πάντοτε μια πολυετή όδευση που δεν εξαντλείται στη διάρκεια μιας Κυβερνητικής ή Υπουργικής θητείας. Αυτού του είδους οι στρατηγικές προφανώς λαμβάνουν την “ευλογία” των εθνικών κοινοβουλίων τα οποία έχουν και την ευθύνη στη συνέχεια για την εκπόνηση της εξειδικευμένης νομοθεσίας που καλύπτει τη λειτουργία και την εφαρμογή της κάθε θεματικής στρατηγικής στη κοινωνία, στην αγορά και στη δομή-συνλειτουργία των φορέων της γενικής κυβέρνησης.
Με εξαίρεση των τομέων εξωτερικής πολιτικής και άμυνας όπου υφίστανται κείμενα στρατηγικής για τη χώρα και θεσμοθετημένη συνεργασία μεταξύ των δύο Υπουργείων, για πλείστα όσα άλλα θέματα δεν λειτουργούν αντίστοιχες “υποχρεώσεις” των Υπουργείων να συνεργαστούν μεταξύ τους για την εκπόνηση κειμένων στρατηγικής παρόλο που ασκούν άμεσα ή δια των εποπτευόμενων φορέων επικαλυπτόμενες ή συγγενείς δραστηριότητες. Δύο σημαντικά, από τα πλείστα όσα, παραδείγματα όπου οι θεματικές στρατηγικές είναι απαραίτητες και αφορούν την ανάπτυξη της χώρας και δεν υφίστανται, είναι η στρατηγική στο διάστημα και η στρατηγική για την σύνδεση του ερευνητικού ιστού/αποτελέσματος με τις ανάγκες της χώρας στην άμυνα και στην ασφάλεια.
Στο χώρο του διαστήματος και των εφαρμογών του η χώρα δαπανούσε πριν τη κρίση περίπου 25 εκ. ΕΥΡΩ το έτος μέσω διεθνών οργανισμών που αφορούν το διάστημα (European Space Agency – ESA και Οργάνωση Μετεωρολογικών Δορυφόρων – EUMETSAT) και του διαστημικού προγράμματος του Υπουργείου Άμυνας. Η εξελισσόμενη τεχνολογία που χρησιμοποιείται στο διάστημα έχει παραδοσιακά τρία διαλειτουργικά επίπεδα κατασκευής για την Ευρώπη: device suppiers sell to equipment suppliers who sell to Prime Integrators. Ενώ οι Prime Integrators για την Ευρώπη και για όλα τα προαναφερόμενα προγράμματα μετριούνται στα δάκτυλα τους ενός χεριού, ο φυσιολογικός στόχος της χώρας να συμμετέχουν δημόσιες ή ιδιωτικές ερευνητικές μονάδες στο μόνιμο supplier list για όλες τις επενδύσεις της πολιτείας δεν φαίνεται πουθενά.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις εφαρμογές της παρατήρησης γης από το διάστημα όπως στο κλίμα, όπου η ESA και η NASA λειτουργούν σε συνέργεια με τις απαιτήσεις που τίθενται από το Παγκόσμιο Σύστημα Παρατήρησης Γης και του Κλίματος (Global Observing System – Global Climate Observing System) των Ηνωμένων Εθνών σε μια κοινή, συνεχή και παγκόσμια προσπάθεια βελτίωσης της ανθρώπινης ικανότητας στην παρατήρηση και στην πρόγνωση του κλίματος. Ούτε σε αυτό όμως το τομέα υπάρχει για το διάστημα κοινή επιστημονική-ερευνητική στρατηγική στην εκμετάλλευση της παρατήρησης της γης από το διάστημα, αφού τα συναρμόδια Υπουργεία και οι εθνικοί φορείς ουδέποτε συνεργάστηκαν μεταξύ τους για να την παράγουν.
Το δημόσιο κράτος σε εισφορές, μεγάλες υποδομές και προγράμματα για το διάστημα έχει επενδύσει πάνω από 600 εκ. ΕΥΡΩ τα τελευταία 25 χρόνια και το διάστημα είναι από τους λίγους χώρους με θεσμοθετημένες βιομηχανικές επιστροφές για τις χώρες που επενδύουν. Ας μετρήσουμε….
Η σύνδεση δράσεων έρευνας και τεχνολογίας με ορισμένες ανάγκες της ασφάλειας και της άμυνας είναι συνήθης διαδικασία για όλες τις προηγμένες χώρες που διατηρούν ισχυρές ένοπλες δυνάμεις και έχουν τεχνολογικές ανάγκες στους χώρους της ασφάλειας και της άμυνας. Ο ρόλος των ερευνητικών κέντρων και της βιομηχανίας κάθε χώρας στο χώρο της ασφάλειας και της άμυνας δεν είναι άλλος από την ανάπτυξη εφαρμογών και τεχνολογιών που θα μειώσουν το κόστος της επιχειρησιακής λειτουργίας στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας με βελτιώσεις των υφιστάμενων συστημάτων ή με τη δημιουργία νέων συστημάτων με διαβαθμισμένες-εθνικές προδιαγραφές.
Ας μας υποδείξει κάποιος από όσους κυβέρνησαν αυτό το τόπο έως σήμερα, εάν γνωρίζουν κάποιο άλλο κράτος που υφίσταται μηδενική θεσμική και παραγωγική συνεργασία του χώρου της εθνικής άμυνας και της ασφάλειας με τους αντίστοιχους εθνικούς φορείς που σχεδιάζουν τη γενικότερη ερευνητική στρατηγική της χώρας. Δεν υπάρχει από κανένα μας αμφιβολία ότι οι ερευνητικές μονάδες της χώρας, μπορούν σε ένα βαθμό να καλύψουν κρίσιμες ή/και διαβαθμισμένες ανάγκες της άμυνας και της ασφάλειας, είτε απευθείας είτε σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα της χώρας.
Είναι γεγονός ότι η σχεδίαση αναπτυξιακών μέτρων και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για επιστήμονες, ερευνητές και τεχνολόγους περνάει μέσα από μεταρρυθμίσεις που πρέπει να προκληθούν από τη παρούσα Κυβέρνηση αφού σε αρκετές προσπάθειες που έγιναν με τις προηγούμενες Κυβερνήσεις, το “βαθύ κράτος” αντιστεκόμενο τις αδρανοποίησε.
Δύο από τις πολλές μεταρρυθμίσεις οφείλουν να είναι: 1. η χάραξη διυπουργικής στρατηγικής για την συνολική εκμετάλλευση των επενδύσεων της πολιτείας στο χώρο του διαστήματος και 2. η αντίστοιχη χάραξη διυπουργικής στρατηγικής για την οργανωμένη σύνδεση του ερευνητικού ιστού με τις ανάγκες ασφάλειας και άμυνας.
Χωρίς μια τέτοια μεταρρυθμιστική δυναμική ούτε η ανεργία στους επιστήμονες, ερευνητές και τεχνολόγους θα μειωθεί ούτε και η “φυγή” τους στο εξωτερικό για μια “καλύτερη τύχη” που στη χώρα τους δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να την διεκδικήσουν.
- Ο Βασίλης Κωστόπουλος είναι μετεωρολόγος στην Μονάδα Διαστημικών Προγραμμάτων/Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», και συντελεστής του www.perivalon.gr