Συνέντευξη στο Caller
Ο καθηγητής Εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης μίλησε στο The Caller με αφορμή την υπόθεση του θανάτου των τριών κοριτσιών της Πάτρας, αναλύοντας τις διαστάσεις που έχει λάβει το ζήτημα και τα σενάρια περί εγκληματικής ενέργειας.
Ο κ. Πανούσης αναφέρθηκε στο προφίλ του εγκληματία που εκδηλώνει αντίστοιχες συμπεριφορές και έδωσε μία πλήρη εικόνα ώστε να γίνουν κατανοητοί οι νοητικοί μηχανισμοί που οδηγούν στην τέλεση παρόμοιων εγκλημάτων.
Ο καθηγητής θέλησε, σεβόμενος το τεκμήριο της αθωότητας, να μην αναφερθεί στη Ρούλα Πισπιρίγκου, που προφυλακίστηκε κατηγορούμενη για τη δολοφονία της κόρης της Τζωρτζίνας.
Κοιτάζοντας πίσω στο 2021 _ GreenpeaceCopy video urlPlay / PauseMute / UnmuteReport a problemLanguageMox PlayerΟ κ. Πανούσης σχολίασε – μέσω της επιστημονικής του προσέγγισης – τις οργισμένες αντιδράσεις πολιτών έξω από το σπίτι της οικογένειας στην Πάτρα αλλά και στον χώρο των δικαστηρίων και μίλησε για το ζήτημα της επάρκειας του νομικού πλαισίου, ως προς την αντιμετώπιση αποτρόπαιων εγκλημάτων.
Η συνέντευξη του Γιάννη Πανούση
Πώς θα σχολιάζατε την υπόθεση των τριών κοριτσιών στην Πάτρα με βάση τη θεωρία της εικόνας του εγκληματία; Υπάρχουν εγκληματικές προδιαγραφές, σημεία που να προκαθορίζουν την εκδήλωση εγκληματικών συμπεριφορών; Εν προκειμένω από πού θεωρείτε ότι προκύπτουν οι εκδηλώσεις τυχόν αντίστοιχων συμπεριφορών στη συγκεκριμένη υπόθεση;
Κατά τη γνώμη μου το εγκληματικό προφίλ δραστών παρόμοιων πράξεων εμπίπτει στον όρο ‘ηθική παραφροσύνη’.
Ο όρος «ηθική παραφροσύνη» αποδίδεται στον J. Pritchard (1825) ο οποίος μαζί με τον H. Maudsley χαρακτήριζαν έτσι άτομα που στερούνταν ηθικού συναισθήματος, δεν διέκριναν τις διαφορές «καλού-κακού», «ηθικού-ανήθικου» κ.ο.κ. Έλλειψη ηθικού συναισθήματος και συναισθημάτων φιλαλληλίας, ηθική αναισθησία και σκληρότητα διακρίνουν αυτούς τους δράστες.
Η ηθική παραφροσύνη (moral insanity, folie morale) πρέπει να διακριθεί από την ηθική μικρόνοια. Μπορεί στην Εγκληματολογία να έχουν και οι δύο αυτές έννοιες κοινή αφετηρία τις απόψεις του Lombroso, όμως το κοινό τους χαρακτηριστικό, η αδιαφορία για τις παραδεκτές ηθικές αξίες, δεν οφείλεται στους ίδιους λόγους.
Ο ηθικά παράφρων παραπέμπει σε μια αταβιστικού τύπου και γενετικού εκφυλισμού αγριότητα ενώ ο ηθικά μικρόνους πάσχει από διανοητική ελαττωματικότητα ή μειωμένη διανοητική ικανότητα (ολιγοφρένεια). Ψυχική ανωμαλία με ριζικές διαστροφές η πρώτη περίπτωση, ανεπάρκεια πνευματικής ανάπτυξης η δεύτερη.
Ο ηθικά παράφρων δεν προβαίνει σε ανήθικες πράξεις στοχεύοντας σε κάποιο όφελος αλλά ικανοποιείται με τη διάπραξη ενός εγκλήματος που γνωρίζει καλά ότι το απαγορεύουν οι ηθικοί κανόνες. Συχνά διαθέτει «διπλό πρόσωπο» (ένα που διακηρύττει το καλό και ηθικό και ένα που παραβιάζει αυτά που επαγγελόταν) και γι’ αυτό δεν είναι πάντοτε γενικώς αντικοινωνικό στοιχείο. Δεν προσαρμόζεται στις νόρμες από επιλογή και όχι λόγω αντικειμενικών συνθηκών, διαπράττει το έγκλημά του χωρίς λογική δικαιολόγηση και διαθέτει υψηλό δείκτη ευφυΐας.
Για πολλούς είναι μια διαστροφική ψύχωση που κατά μόνιμο και βιολογικό τρόπο οδηγεί σε μια ηθική αλλοίωση.
Η σύγκριση της ηθικής των αγρίων, των φρενοβλαβών και των εγκληματιών έχει ως κοινό χαρακτηριστικό «την αναισθησία ως προς την οδύνην, το αίσθημα του ελέους και του οίκτου». Η «ηθική ανωμαλία» δεν είναι όμως κάτι σταθερό, ούτε χαρακτηριστικό μιας ειδικής κατηγορίας ανθρώπων.
Η «ηθική αλήθεια» του ηθικά παράφρονα τον οδηγεί σε τύφλωση και παραισθήσεις (του πραγματικού με το φαντασιακό). Η θαμπωμένη λογική δεν βλέπει, δεν δια-κρίνει.
Η ηθική και συγκινησιακή αναισθησία και η έλλειψη συμπάθειας προς τους άλλους, η αίσθηση της ηθικής ανωτερότητας του δράστη επί του θύματος, οι ηθικές συγκινήσεις του εγκλήματος και η ηθική αλλοίωση καταλήγουν σε εκρηκτική θυμική αντίδραση δυσανάλογη με την πρόκληση.
Η νοσηρή αυτή παρέκκλιση χαρακτηρίζεται από πράξεις χωρίς προηγούμενο συλλογισμό/ σκέψη και χωρίς σαφή ελατήρια. Μια ώθηση υποχρεώνει το δράστη να πράξει έτσι απρόοπτα, απρομελέτητα, άσκοπα, παράλογα. Πρόκειται λοιπόν για εκ καταβολής παρορμητικά άτομα κινούμενα από ιδιόρρυθμες ψυχικές λειτουργίες.
Ψυχικά στίγματα, όπως έμμονες ιδέες και παρορμήσεις, κινούν και καθοδηγούν το υποκείμενο που χαρακτηρίζεται από μια προδιάθεση σε αντικοινωνικές συμπεριφορές λόγω νευρωτικής προσωπικότητας.
Η τελική απόφαση του περάσματος στην πράξη δεν είναι (απολύτως) ενσυνείδητη.
Η ενστικτώδης μανία είναι για πολλούς μια μανία του χαρακτήρα ή μια παραφροσύνη της πράξης. Οι δράστες είναι «παράλογοι» στις πράξεις τους αλλά όχι στα λόγια τους γι’ αυτό δεν ξεχωρίζουν αμέσως. Οι αλληλεπιδράσεις των ενστίκτων προσδιορίζουν το τελικό προϊόν, την επιλογή της πράξης και όχι η λογική στάθμιση. Το έγκλημα εκλαμβάνεται από το δράστη ως αμυντικό ανακλαστικό, καθώς μια μετα-ζωϊκή δύναμη μη ελεγχόμενη καθιστά την αντίδραση οιονεί-μηχανική, εν είδει ψυχολογικού αυτοματισμού.
Μπορεί η ηθική παραφροσύνη να μην είναι χαρακτηριστικό μιας εξ ιδιοσυστασίας ανηθικότητας, εκ γενετής απουσίας ηθικής συνείδησης, όμως αυτός ο συνδυασμός βίας, ματαιοδοξίας, υπερβολής αποδεικνύει μια ηθική βλάβη που μπορεί να ερμηνεύσουν οι σύγχρονες ψυχο-ηθικές προσεγγίσεις.
Πώς τοποθετείστε σχετικά με τις εκδηλώσεις οργής που παρακολουθούμε έξω από το σπίτι της Ρούλας Πισπιρίγκου αλλά και στα δικαστήρια; Ένα σχόλιο για την αυτοδικία και τις συμπεριφορές του όχλου.
Το ανεξέλεγκτο και απρόβλεπτο του σχιζοφρενούς/ παράφρονος εγκληματία διογκώνει τους φόβους του κοινού. Η τρέλα συνδέεται με το φόνο και το θάνατο αφού η αλλοφροσύνη «διαταρράσει τα ήθη» και καλλιεργεί στο φαντασιακό του κόσμου «το φόβο του ζώου», του ζωωδικού ενστίκτου.
Αυτή η διάσταση, μαζί με τις υπερβολές των εικόνων κι αναπαραστάσεων ορισμένων ΜΜΕ, διεγείρουν τον όχλο, ο οποίος –στο όνομα του ‘περί δικαίου αισθήματος του λαού’[sic] ζητάει την εφαρμογή του νόμου του Λιντς.
Είναι επαρκές το νομικό οπλοστάσιο της Ελλάδας για αντιμετώπιση αποτρόπαιων εγκλημάτων;
Μολονότι τα εγκλήματα άμετρης κι άσκοπης βίας έχουν αυξηθεί, το ποινικό δίκαιο, ως εκφραστής του Κράτους δικαίου, δεν πρέπει να παρασύρεται από ακραίες εγκληματικές πράξεις [π.χ serial killers] και ν’αλλάζει συνεχώς το πλαίσιο ποινών επί το αυστηρότερον/δυσμενέστερον.
Ποια η άποψή σας για τη συζήτηση περί επαναφοράς της θανατικής ποινής;
Ως προς την ποινή του θανάτου, πέραν του γεγονότος ότι δεν μπορεί να επανέLθει διότι αντιτίθεται στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, με βρίσκει αντίθετο.
Όχι μόνο γιατί δεν έχει αποδειχθεί η αποτελεσματικότητά της σε ορισμένα εγκλήματα [π.χ οργανωμένου εγκλήματος, πάθους κλπ] αλλά κυρίως διότι μία σύγχρονη δημοκρατική Πολιτεία δεν διαπαιδαγωγεί με αίμα.
Θεωρείτε ότι οι έρευνες και τα μέχρι τώρα αποτελέσματά τους κινούνται στη σωστή κατεύθυνση; Υπάρχει βάση στις κατηγορίες που έχουν διατυπωθεί εναντίον της Ρούλας Πισπιρίγκου;
Προφανώς και δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τη βασιμότητα της αστυνομικής έρευνας, ούτε τις αποχρώσες ενδείξεις με βάση τις οποίες ασκήθηκε δίωξη και διετάχθη προσωρινή κράτηση.
Επίσης επειδή σέβομαι το ‘τεκμήριο αθωότητας’ δεν πρόκειται ν’αναφερθώ σε συγκεκριμένα πρόσωπα αλλά θα επικεντρωθώ στην εγκληματολογική προσέγγιση εγκληματιών με τα χαρακτηριστικά που προβάλλονται από τα ΜΜΕ για την υπόθεση της Πάτρας.
AΠΟ ΤΟ THE CALLER