Του Μιχάλη Μπαρτσίδη*
Τα κινήματα του ’68 και ειδικά ο γαλλικός Μάης ξέσπασαν μια δεκαπενταετία μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα σε έναν επιτέλους ειρηνικό, παρότι ψυχροπολεμικό, κόσμο, με ένα διαρκώς εδραιούμενο κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη. Από τη σκοπιά των συνθηκών διαβίωσης, ο Μάης θα εκπλήσσει πάντα ως «απρόσμενο συμβάν», δεδομένου ότι φάνταζε αδικαιολόγητος όταν ξέσπασε.
Ενώ τα άτομα είχαν πλέον αρκετά, η εξέγερση ζητούσε τα πάντα. Ποια ήταν τα πάντα; Μια γενικευμένη κριτική της εξουσίας, όπως αυτή ενσαρκωνόταν στην οικογένεια, στο σχολείο, στην επιχείρηση.
Μια παγκόσμια εναντίωση στον αυταρχισμό, ένα αίτημα για ελευθερία και χειραφέτηση που ενίσχυε την ισότητα και, τέλος, η ανάδειξη του προσωπικού, με την ταυτόχρονη επέκταση του δημόσιου χώρου και του πολιτικού, όπως υποστήριζαν γυναίκες και νέοι. Η εμφάνιση της νεότητας ασκούσε καταλυτική κριτική στις ανθρωπολογικές διακρίσεις άνδρα – γυναίκας, χειρωνακτικής – διανοητικής εργασίας και σε εκείνη της διαφοράς των γενεών (νέοι – γέροι). Να, αυτό ήταν το ανθρωπολογικό βάθος του ’60. Οι νέοι κόβουν τις γέφυρες, δεν κοιτούν πίσω, στηρίζονται στην ελεύθερη φαντασία και διευρύνουν τα όρια του κόσμου. Τότε ενέπνεαν φόβο και σεβασμό μέσα στη μέθη της συλλογικής χειραφέτησης, της νικηφόρας πολιτικής της ελευθερίας. Αυτή ήταν η τάση.
Πού βρισκόμαστε πενήντα χρόνια μετά; Μεσολάβησαν πολλά. Η αντίδραση του νεοφιλελευθερισμού στα τέλη του ’70, η κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων το ’89, η νέα γενιά κινημάτων της counter-παγκοσμιοποίησης, η κρίση του 2009. Σήμερα βρισκόμαστε στο διαμετρικά αντίθετο σημείο της ιστορικής καμπύλης: στην κυριαρχία της αντίστροφης τάσης, εκείνης του αυταρχικού συντηρητισμού, της ευταξίας και της αστυνομικής πολιτικής ασφάλειας.
Η αντιδραστική πολιτική αποτελεί μεγάλη ευρωπαϊκή παράδοση. Κάνει την εμφάνισή της ήδη από την καταστατική στιγμή της πολιτικής νεωτερικότητας, ως αντίδραση στη Γαλλική Επανάσταση. Οι δύο τάσεις έκτοτε πάνε χέρι χέρι. Το ίδιο και με την εξέγερση του 1968. Την επαύριον κιόλας της εξέγερσης η αντίδραση διατυπώνει τον στιγματισμό της ως απλής διαμαρτυρίας των κακομαθημένων παιδιών «εναντίον του Πατέρα». Χωρίς αιτήματα, αιτία και σκοπό, ένα λυρικό κίνημα χωρίς συνείδηση αρνείται απλώς την πραγματικότητα, ακυρώνει τα πάντα και στην ουσία οπισθοδρομεί. Αποτελεί, λοιπόν, εν ολίγοις το αντίθετο ενός πραγματικού επαναστατικού κινήματος (Grunberger & Chasseguet-Smirgel).
Η κριτική αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο γαλλικός αυταρχικός συντηρητισμός ζητά συμβολικά «να κοπεί το κεφάλι του ’68». Ο Φουκώ ήταν ο πρώτος που προέτρεψε «να κόψουμε το κεφάλι του βασιλιά», αμφισβητώντας την πεποίθηση ότι ζούμε σε µια εποχή καταπίεσης από τα πάνω και διαπιστώνοντας ότι αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε τις νέες μορφές των σχέσεων εξουσίας. Οι σημερινοί αυταρχικοί μοιάζει να παίρνουν στα σοβαρά την προτροπή αυτή, αντιστρέφοντάς τη. Ο συμβολικός ρεβανσισμός ενοποιεί τις τάσεις περιχαράκωσης, επαναστροφής στην ιδιοκτησία πραγμάτων και εαυτού και απομόνωσης στον αυτάρκη κόσμο των προνομίων αλλά και στις απατηλές στροφές στο καταφύγιο των θεμελίων κάθε παράδοσης, στη διάχυτη βία της πατριαρχίας και των καθεστώτων «εκτάκτου ανάγκης». Στην ίδια τάση ανήκουν ο Τραμπ, ο Ερντογάν, ο Ορμπαν και ο Πούτιν. Απόδειξη, το ότι οι νέοι της εποχής μας βρίσκονται σε άμυνα, φοβούνται αντί να φοβίζουν και στρέφονται στην προστασία όχι μόνο του ιδιωτικού, αλλά και του ενδόμυχου κόσμου τους, του εσωτερικού ορίου τους, αυτής της βαθύτερης στιβάδας του προσωπικού. Εκεί, στο αγαθό αυτό καταφύγιο, μπορεί όμως να αναγεννηθεί η πολιτική.
Μπορεί ο Μάης να μην ήταν ακριβώς επανάσταση. Ηταν όμως εξέγερση εγγεγραμμένη στην επαναστατική τάση της μεγάλης εποχής της χειραφέτησης και της ισοελευθερίας. Ηταν και είναι το συμβάν αναφοράς. Οσοι τάσσονται με την πλευρά της χειραφέτησης μπορούν, λοιπόν, να ζήσουν μόνο ενεργοποιώντας το δυναμικό της ρεαλιστικής ουτοπίας του Μάη. Η φαντασία και η επινόηση του μέλλοντος θα δίνουν βραχεία έστω κεφαλή στον ιστορικό ανταγωνισμό των δύο παρατάξεων.
Για να είναι όμως υπερασπίσιμη η κληρονομιά του Μάη οφείλουμε να τη μετασχηματίσουμε:
Υπεράσπιση και εμβάθυνση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και επέκτασή τους στα «ξένα σώματα» – πρόσφυγες.
Επαναφορά της πολιτικής της σιγουριάς αντί της ασφάλειας και του φόβου.
Υπεράσπιση της ισορροπίας της δημοκρατίας αντί της κυνικής διάσωσης των προνομίων.
Δραστηριότητες θεσμικής φαντασίας και επινοητικότητας αντί των αποκλεισμών.
Ανοιγμα στον κοινό μας κόσμο μέσω της κοσμοπολιτικής.
Εν ολίγοις, να ξαναλυγίσουμε το ραβδί από την άλλη μεριά.
* Διδάσκει Φιλοσοφία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ
