Της Λούκας Κατσέλη
Οι επιπτώσεις στην οικονομία από την πανδημία θα είναι δραματικές αν δεν ληφθούν εγκαίρως εμπροσθοβαρή μέτρα συγκράτησης της επερχόμενης ύφεσης. Οι επιπτώσεις θα έχουν διάρκεια χρόνου καθώς πολλές επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να κλείσουν, με τραγικές συνέπειες στο σύνολο της κοινωνίας.
Θα επηρεαστούν όλοι οι κλάδοι και οι δραστηριότητες τόσο άμεσα από επιχειρήσεις που αναστέλλουν τη λειτουργία τους όσο και έμμεσα, μέσω οικονομικής διάδρασης και πολλαπλασιαστών. Η μείωση των πωλήσεων και της ζήτησης θα επιφέρει γενικευμένη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος μεγάλου τμήματος του πληθυσμού και αριθμού εργαζομένων.
Η μείωση της κατανάλωσης, σε συνδυασμό με τη μείωση των εξαγωγών προϊόντων και υπηρεσιών, δεδομένου ότι πλήττονται όλες σχεδόν οι χώρες με τις οποίες έχουμε συναλλαγές, αλλά και τη μείωση των επενδύσεων λόγω αβεβαιότητας και αρνητικών προσδοκιών, στερούν από την οικονομία τις υπάρχουσες ατμομηχανές πιθανής ανάκαμψης.
Επομένως, αν δεν ληφθούν επειγόντως μέτρα, θα υπάρξει βαθιά ύφεση και υπερχρέωση, ενώ θα δοκιμαστεί, για άλλη μια φορά, η ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος.
Η μεγάλη διαφορά από τις επιπτώσεις των πολιτικών λιτότητας της προηγούμενης δεκαετίας είναι ότι με την κρίση αυτή θα πληγούν και εύρωστες, μεγάλες επιχειρήσεις, όπως αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχεία, μεταποιητικές επιχειρήσεις κ.ά. που βλέπουν τις παραγγελίες από το εξωτερικό να σταματούν, αλλά και μικρότερες και πιο δυναμικές που είχαν αναπτύξει εξωστρεφείς στρατηγικές ως αποτέλεσμα της κρίσης.
Επομένως η κρίση αναμένεται να είναι πιο γενικευμένη από αυτήν της χρηματοπιστωτικής κρίσης και να επηρεάσει αρνητικά τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα της μεσαίας τάξης, τα επαγγελματικά στελέχη, κατώτερα εισοδηματικά στρώματα και φυσικά τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Οπως συμβαίνει και με την υγειονομική κρίση, η άμβλυνση του πανικού και η έγκαιρη προώθηση επαρκών αντισταθμιστικών μέτρων αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για τον μετριασμό των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων μιας οικονομικής κρίσης. Το βάρος πέφτει για άλλη μια φορά στον δημόσιο τομέα να αναλάβει πρωτοβουλίες και να επωμισθεί την ευθύνη ανάταξης της οικονομίας.
Οι εξαγγελίες της κυβέρνησης
Δεδομένης της γενικευμένης κρίσης, η επιλογή «λίστας επιχειρήσεων που πλήττονται», την οποία δημοσιοποίησε το οικονομικό επιτελείο, είναι προβληματική. Αξίζει να τονιστεί το γεγονός ότι στην παρούσα κρίση δεν πλήττονται μόνο ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά και άλλα νομικά πρόσωπα που αναγκάστηκαν να κλείσουν, όπως αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες π.χ. στον χώρο του θεάματος, αλλά και φορείς παροχής υπηρεσιών. Δεδομένης δε της έκτασης της παραοικονομίας, που διογκώθηκε ακόμα περισσότερο τα περασμένα δέκα χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός επαγγελματιών αδυνατεί να κάνει χρήση των μέτρων ελάφρυνσης που ανακοινώθηκαν.
Εξίσου προβληματική είναι η εφαρμογή των μέτρων που εξαγγέλθηκαν για τους εργαζομένους. Η κυβέρνηση επέλεξε να δοθεί αποζημίωση 800 ευρώ σε όσους εργάζονται σε επιχειρήσεις που έχουν κλείσει με κρατική εντολή, σε εργαζομένους η σύμβαση των οποίων έχει ανασταλεί καθώς και σε «ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενους»… Οταν όλη σχεδόν η οικονομία επηρεάζεται αρνητικά, με ποια κριτήρια θα γίνει η επιλογή των δικαιούχων;
H αναστολή της εργασιακής σύμβασης για έναν μήνα, με δικαίωμα παράτασης -κατά τη διάρκεια της οποίας οι εργαζόμενοι λαμβάνουν το επίδομα των 800 ευρώ, καλύπτονται οι ασφαλιστικές τους εισφορές από το κράτος και απαγορεύεται η καταγγελία της σύμβασης- εμπεδώνει προσδοκίες ότι μετά την περίοδο αναστολής θα ακολουθήσουν πιο ευέλικτες εργασιακές σχέσεις ή απολύσεις, ιδιαίτερα σε περίοδο αναμενόμενης παρατεταμένης ύφεσης. Η προσδοκία μείωσης του εισοδήματος ή και απόλυσης θα ενισχύσει την αβεβαιότητα και την επιλογή μη εξυπηρέτησης οφειλών.
Οι τράπεζες, τέλος, σύμφωνα με δημοσιεύματα, καλούνται να παρέχουν σε εθελοντική βάση ρυθμίσεις και διευκολύνσεις για όσους βρίσκονται αναγκαστικά εκτός εργασίας και για όσες εταιρείες αναγκαστικά έκλεισαν. Η επιλογή αυτή αφήνει έξω μια μεγάλη κατηγορία υγιών επιχειρήσεων που κινδυνεύουν να γίνουν προβληματικές λόγω μείωσης παραγγελιών και τζίρου.
Τέλος, τα διαθέσιμα ποσά για τη στήριξη της οικονομίας ύψους 8 δισ. ευρώ είναι πολύ περιορισμένα, ενώ υπάρχει η δυνατότητα χρήσης του αποθεματικού (περίπου 20 δισ. ευρώ αν και το ακριβές διαθέσιμο ποσό σήμερα δεν είναι γνωστό) που είχε δημιουργηθεί μετά την έξοδό μας από το μνημόνιο για τη διασφάλιση της ομαλής εξόδου της χώρας στις αγορές.
Ευρωπαϊκή πολιτική
Οι πρόσφατες αποφάσεις της ΕΚΤ, για αγορά κρατικών και περιουσιακών στοιχείων 750 δισ. ευρώ, καθώς και η δυνατότητα αγοράς ομολόγων από πιο ευάλωτες χώρες, όπως η Ελλάδα (περίπου 12 δισ. ευρώ), αποτελούν σωστή ενέργεια διεύρυνσης του οπλοστασίου που διαθέτει η Κεντρική Τράπεζα της Ευρώπης για στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος στα κράτη-μέλη αλλά και του ευρώ.
Θα πρέπει όμως να υπογραμμιστεί ότι, σε συνθήκες ύφεσης και πολύ χαμηλών επιτοκίων, η νομισματική πολιτική είναι αναποτελεσματική ως προς την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας (liquidity trap). Απαιτείται η άσκηση συντονισμένης επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής από όλα τα κράτη-μέλη.
Παρά την ευελιξία που αποφασίστηκε στο Σύμφωνο Σταθερότητας για δαπάνες σχετικές με την κρίση, τη διάθεση 1% του ΑΕΠ σε δημοσιονομικά μέτρα από τους εθνικούς προϋπολογισμούς και 10% σε εγγυήσεις για παροχή ρευστότητας, τα ποσά τα οποία δεσμεύτηκαν από κονδύλια της Ε.Ε. είναι πολύ περιορισμένα (μόνο 37 δισ. από πόρους του Ταμείου Συνοχής).
Γρήγορα ή αργά, η Ε.Ε. θα αναγκαστεί να κάνει χρήση των περίπου 450 δισ. ευρώ που διαθέτει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης, αλλά και να εκδώσει ευρωομόλογο. Οσο πιο γρήγορα ληφθούν αυτές οι αποφάσεις τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η παρέμβαση και τόσο πιο μικρό το συνολικό κόστος που θα έχουν επωμισθεί οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι στο τέλος της κρίσης.
Η έκδοση ενός ευρωομόλογου για τη στήριξη των δημόσιων συστημάτων υγείας ή και την προστασία του περιβάλλοντος από τη μόλυνση θα τύγχανε μεγάλης κοινωνικής αποδοχής και θα είχε τεράστια οικονομική και πολιτική σημασία.
Πρόταση για μέτρα
Η γενικευμένη φύση της κρίσης είναι τέτοια που απαιτεί τη χρήση όσο το δυνατόν άμεσων, οριζόντιων μέτρων που θα στηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα, το διαθέσιμο εισόδημα καταναλωτών, τη διατήρηση ή/και δημιουργία θέσεων εργασίας, την παροχή ρευστότητας στην αγορά και μια τολμηρή αναδιάρθρωση και στοχευμένη αναστολή δανειακών υποχρεώσεων.
Μέτρα άμεσης απόδοσης προς αυτή την κατεύθυνση περιλαμβάνουν:
■ Αύξηση των λειτουργικών δαπανών και των δαπανών δημόσιων επενδύσεων προς το Εθνικό Σύστημα Δημόσιας Υγείας.
■ Αύξηση των δημόσιων επενδύσεων για υποδομές στην ελληνική περιφέρεια.
■ Μείωση των συντελεστών ΦΠΑ με μετάταξη στον χαμηλότατο συντελεστή όλων ανεξαιρέτως των αγαθών υγειονομικής προστασίας και θεραπείας (συσκευές, φάρμακα, αναλώσιμα).
■ Αναστολή πληρωμής των φόρων για 4 μήνες και των ασφαλιστικών εισφορών για 3 μήνες (σύμφωνα με την κυβερνητική πρόταση) ή επιλογή αδιάκοπης πληρωμής τους με ευνοϊκούς όμως όρους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (πρέπει να προβλεφθεί το πώς θα πληρωθούν οι υποχρεώσεις που αναστέλλονται).
■ Για τις υποχρεώσεις που αφορούν ρυθμισμένες οφειλές να προβλεφθεί τετράμηνη παράταση της διάρκειας των ρυθμίσεων όπου για τους επόμενους 4 μήνες η καταβολή θα είναι μηδενική (όσοι έχουν υπαχθεί στις 100 ή 120 δόσεις κατά το παρελθόν εφόσον είναι συνεπείς να κληθούν να αποπληρώσουν σε 104 και 124). Η κατηγορία αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί αφορά τις ευάλωτες επιχειρήσεις από την προηγούμενη βαθιά οικονομική κρίση έτσι ώστε να μη χαθούν οι ρυθμίσεις αυτές.
■ Για τις τρέχουσες υποχρεώσεις που υπάρχει πρόβλεψη ρύθμισης έως 24 ή έως 48 δόσεις, να αυξηθεί η διάρκεια κατά 2 μήνες με μηδενική καταβολή για τις δύο πρώτες. Κατά την περίοδο της παράτασης οι τόκοι να πληρώνονται ανά μήνα (κατά τη διάρκειά της) ή να κεφαλαιοποιούνται.
■ Μείωση της τιμής παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού.
■ Παροχή ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, βάσει κλίμακας, συγκεκριμένων κριτηρίων και αποδεικτικών στοιχείων, μέχρι τέλος Δεκεμβρίου 2020, σε δικαιούχους των οποίων το εισόδημα μειώθηκε ή ανεστάλη λόγω κρίσης από 1/3/2020 και μετά.
■ Αναστολή των δανειακών υποχρεώσεων για τις επιχειρήσεις, για 6 μήνες, ή επιλογή μόνιμης ελάφρυνσης δανειακών υποχρεώσεων, με παροχή κινήτρων για έγκαιρη αποπληρωμή.
■ Επέκταση της προστασίας της πρώτης κατοικίας μετά το τέλος του Απριλίου 2020 και απαγόρευση πλειστηριασμών έως το τέλος του έτους.
Οπως και για την αντιμετώπιση της πανδημίας, η έγκαιρη λήψη αποτελεσματικών μέτρων θα μειώσει τον κίνδυνο μιας παρατεταμένης βαθιάς ύφεσης που θα είναι καταστροφική για μια οικονομία που πασχίζει να βγει από μια προηγούμενη κρίση και εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτη.
*Oμότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ, πρώην υπουργός
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ