Γράφει ο Σπυρίδων Τζανής
Μπορεί ο εγκέφαλος κάθε ανθρώπου να προδιαγράφει την πολιτική του ταυτότητα; με άλλα λόγια πώς μπορεί να επηρεάζουν οι εγκεφαλικές λειτουργίες την… ψήφο; Γιατί κάποιος γίνεται προοδευτικός και κάποιος άλλος συντηρητικός; Είναι μόνο θέμα χαρακτήρα, περιβάλλοντος ή παραστάσεων και συνθηκών διαβίωσης ή μήπως η μορφολογία και η ανάπτυξη του εγκεφάλου του καθορίζει σε ένα μεγάλο βαθμό και τις πολιτικές του προτιμήσεις;
Η πολιτική είναι η πλέον σύνθετη διεργασία του εγκεφάλου και της ανθρώπινης νόησης. Μελετώντας τον ανθρώπινο εγκέφαλο γεννήθηκε το ερώτημα κατά πόσο θα μπορούσαμε να προβλέψουμε τις πολιτικές επιλογές των ανθρώπων-ψηφοφόρων. Τα τελευταία χρόνια η έρευνα του εγκεφάλου από τους νευροεπιστήμονες είναι εκτεταμένη και έχει συνδέσει τις πολιτικές πεποιθήσεις του ατόμου με την διαμόρφωση του εγκεφάλου και την νευροψυχολογική ωριμότητά του.
Οι μελέτες πραγματοποιούνται με την λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία εγκεφάλου και μελετάται το είδος της δραστηριότητας του εγκεφάλου όταν οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις και ειδικότερα αποφάσεις υψηλού ρίσκου. Μολονότι οι αποφάσεις είναι διαφορετικές παρατηρήθηκε ενεργοποίηση περιοχών του εγκεφάλου διαφορετική σε άτομα που χαρακτηρίζονταν ως συντηρητικοί και σε αυτούς που δήλωσαν δημοκρατικοί-φιλελεύθεροι. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι δεν μπορεί αυτή η διαφορετικότητα να γενικευθεί για το πως σκέφτονται οι συντηρητικοί και οι προοδευτικοί, αλλά οι μελέτες δηλώνουν την διαφορετικότητα στο πώς διαφορετικά αντιλαμβάνονται τον κόσμο.
Η έρευνα του εγκεφάλου έρχεται να ξεκλειδώσει το μυστήριο που υπάρχει γύρω από τον πολιτικό εγκέφαλο και αποκαλύπτει τις βασικές δομικές διαφορές μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών. Ενώ γενικώς είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί άμεση σύνδεση μεταξύ εγκεφαλικών διαφορών και κοινωνικοπολιτικής συμπεριφοράς, τα ευρήματα των ερευνών δίδουν απαντήσεις πως η βιολογία μπορεί να δημιουργεί την πολιτική μας ταυτότητα.
Καταρχήν θα ήθελα να μελετήσουμε του εγκέφαλο του ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ. Μελέτες βρίσκουν ότι ο εγκέφαλος του προοδευτικού πολιτικού έχει μεγάλο όγκο στην περιοχή της πρόσθιας μοίρας της έλικας του προσαγωγείου. Η περιοχή αυτή συνδέεται με πολλές λειτουργίες, όπως ο έλεγχος της σύγκρουσης, ή η ικανότητά μας να ρυθμίζουμε την συμπεριφορά μας και να προσδιορίζουμε την δυσαρμονία μεταξύ ενστικτωδών αντιδράσεων και πραγματικών προθέσεων.
Για να γίνει κατανοητός αυτός ο μηχανισμός θα ήθελα να δώσω δύο παραδείγματα που φανερώνουν την ενεργοποίηση αυτού του μηχανισμού αποφυγής σύγκρουσης. Η απόφασή μας να αποφύγουμε με ελιγμούς ένα ζώο που αιφνίδια εμφανίζεται στο δρόμο που οδηγούμε το αυτοκίνητο μας ή αποφεύγουμε την λήψη χαλασμένου φαγητού, οφείλεται σε αυτό τον καταπληκτικό μηχανισμό αποφυγής που εδράζεται στην έλικα του προσαγωγείου.
Πέρα από το μεγαλύτερο μέγεθος της έλικος του προσαγωγείου που ανευρίσκεται στον προοδευτικό πολιτικό εγκέφαλο, εμφανίζεται επίσης μεγαλύτερη ηλεκτρική δραστηριότητα στη εν λόγω περιοχή με επέκταση της δραστηριότητας και στην κογχική μοίρα του μετωπιαίου λοβού και παράλληλα ανακαλύπτει τις διαφορές μεταξύ ενστίκτου και προθέσεως μιας πράξεως. Στο πολιτικό επίπεδο (περιεχόμενο σκέψης-πολιτικό αφήγημα) αυτό καθιστά τους προοδευτικούς πολιτικούς να προσεγγίζουν τα πολιτικά θέματα με μεγαλύτερη ευαισθησία όταν αυτά απαιτούν επώδυνους χειρισμούς.
Ο ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ εγκέφαλος από την άλλη μεριά, έχει μεγαλύτερο όγκο σε μια περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται αμυγδαλοειδής πυρήνας, όπου εδράζονται τα αρχέγονα συναισθήματα του φόβου και της μάθησης που βασίζεται στον φόβο. Σε μελέτες που έχουν γίνει όταν προκαλείται έντονος αιφνίδιος κρότος η αντίδραση του φόβου που προκαλείται είναι μεγάλη και οφείλεται στην δραστηριότητα του αμυγδαλοειδούς πυρήνα. Τα εν λόγω ευρήματα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο συντηρητικός πολιτικός εγκέφαλος καθοδηγείται περισσότερο από το δίπολο φόβου-συναίσθημα-αμοιβή.
Άλλες μελέτες που ερευνούν τις συγκινησιακές διαφορές μεταξύ των δύο εγκεφάλων όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα υψηλού κινδύνου και χρειάζεται να παρθούν αποφάσεις, ο αμυγδαλοειδής πυρήνας των ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΩΝ εγκεφάλων εμφανίζει μεγαλύτερη δραστηριότητα σε σύγκριση με τον εγκέφαλο των ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΩΝ. Αυτό δείχνει ότι ο ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣ εγκέφαλος επηρεάζεται περισσότερο από συγκινησιακά-συναισθηματικά ερεθίσματα κατά την λήψη αποφάσεων. Επίσης, άλλες μελέτες φανερώνουν ότι ο συντηρητικός εγκέφαλος αφυπνίζεται όταν εμφανιστεί μπροστά του μια άσχημη εικόνα όπως π.χ. κομμένο από έκρηξη κάτω άκρο, μολυσμένο τραύμα, τετραπληγικός από ατύχημα κ.λ.π. Φαίνεται τελικά ότι ο συντηρητικός εγκέφαλος είναι περισσότερο ευαίσθητος σε ερεθίσματα που φέρουν συγκινησιακό-συναισθηματικό φορτίο.
Το ερώτημα που γεννάται από τις έρευνες αυτές είναι εάν και κατά πόσον μπορώ να αλλάξω μια ήδη δημιουργημένη πολιτική πεποίθηση;
Βεβαίως και μπορούμε να διαφοροποιήσουμε τις πολιτικές μας πεποιθήσεις, αλλά οι άνθρωποι το κάνουν σπάνια και φαίνεται ότι υπάρχουν κάποια νευρωνικά κυκλώματα που εμποδίζουν την εν λόγω διαδρομή. Στην πολιτική ιδεολογία υπάρχουν ισχυρές απόψεις και δεν είναι πάντα εφικτό να είμαστε δεκτικοί σε άλλες πολιτικές ιδεολογίες που συγκρούονται με την δική μας.
Σε μια μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ πριν από τις εκλογές του 2004, οι συμμετέχοντες στην μελέτη κλήθηκαν να κρίνουν απόψεις και δηλώσεις των δύο υποψηφίων (ΜΠΟΥΣ, ΚΕΡΥ).
Στην μελέτη χρησιμοποιήθηκαν οι τεχνικές της νευροαπεικόνησης και οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνταν περισσότερο από το συνηθισμένο όταν οι συμμετέχοντες έπαιρναν πληροφορίες-εικόνες που ήταν αντίθετες με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Οι περιοχές του εγκεφάλου που εμφάνιζαν την αυξημένη δραστηριότητα ήταν οι περιοχές που ευθύνονται για τον πόνο, τα αρνητικά συναισθήματα, την ανίχνευση των σφαλμάτων κ.λ.π., γεγονός που υποδηλώνει ότι άτομα με κομματική ιδεολογία βιώνουν γνήσια αγωνία όταν έρχονται αντιμέτωποι με αντίθετες ιδεολογίες.
Δόθηκε επίσης η ευκαιρία στους συμμετέχοντες στην μελέτη να σκεφθούν αντικρουόμενες πληροφορίες, αιτιολογώντας και δικαιολογώντας αυτές τις πληροφορίες με βάση τις δικές τους πολιτικές απόψεις. Διαπιστώθηκε αυξημένη δραστηριότητα σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα, εντός του οποίου εδράζονται και ολοκληρώνονται το κύκλωμα της επιβράβευσης, η αξία της επεξεργασίας των πληροφοριών και η ευχαρίστηση που αισθάνεται το άτομο όταν αναλύει την δική του πολιτική άποψη και προοπτική.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι αντικρουόμενες ιδεολογίες προκαλούν δυσφορία, αλλά τουλάχιστον η δικαιολόγηση με βάση την δική μας πολιτική ιδεολογία προκαλεί λύση στο πρόβλημα. Αυτό βέβαια προσφέρει κάποια συναισθηματική ανακούφιση αλλά εμποδίζει το άνοιγμά μας σε νέες ιδέες. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν επίσης ότι η πολιτική εμμονή σε απόψεις, βρίσκονται σε μερικούς νευρικούς σχηματισμούς που οδηγούν τα άτομα παραμένουν κολλημένοι σε απόψεις που δεν συμβαδίζουν με την εποχή τους.
Στην πραγματικότητα όμως αυτό ισχύει στους ανθρώπους που εμπλέκονται και συμμετέχουν σε πολιτικούς φορείς και συμμετέχουν στον πολιτικό διάλογο. Η έρευνα δείχνει ότι αυτά τα άτομα έχουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στις αντίστοιχες περιοχές του εγκεφάλου δηλαδή τον αμυγδαλοειδή πυρήνα και το ραβδωτό σώμα και λαμβάνουν την ικανοποίηση όταν υποστηρίζουν την ιδεολογία που ασπάζονται.
Τα ευρήματα επίσης υποδηλώνουν ότι όσο περισσότερο εμπλέκεται ο εγκέφαλος στις πολιτικές ιδεολογίες, τόσο περισσότερο συνδέεται με τα πολιτικά κόμματα. Πιστεύεται ότι δημιουργείται μία ανακυκλωμένη αντίδραση η οποία τροφοδοτεί την πόλωση του πολιτικού κόσμου διότι ο εγκέφαλος κινητοποιείται και αναζητά πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις προ υπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Ακόμη και αν προσπαθήσουμε να αναστείλουμε αυτό τον ανατροφοδοτούμενο κύκλο, οι έρευνες αποδεικνύουν ότι υπάρχει υποκείμενος νευρωνικός σχηματισμός που εμποδίζει την ικανότητά μας να δεχθούμε απόψεις άλλης πολιτικής ομάδας. Είναι σαν να έχει να είναι λιγότερο δεκτικός στην άλλη άποψη.
Τελειώνοντας, θα συνιστούσα σε όλους όταν μας απορροφούν οι πολιτικές συζητήσεις να θυμόμαστε ότι για να αλλάξει η άποψη του άλλου μπορεί να είναι τόσο δύσκολο όσο η αλλαγή λειτουργίας-δομής του εγκεφάλου. Ταυτόχρονα έχοντας υπόψη μας τις δικές μας πολιτικές προκαταλήψεις μπορεί να μας βοηθήσει να τις παρακάμψουμε και να υιοθετήσουμε ποιο ορθολογικές απόψεις.
