Του Νίκου Λακόπουλου
“Τα νησιά αυτά ήταν δικά μας, έχουν τα μνημεία μας, τα τζαμιά μας” είπε πάλι ο Σουλτάνος, ο Ρατζίπ Ερντογάν. Ονειρεύεται μια οθωμανική αυτοκρατορία, αμφισβητεί την Συνθήκη της Λωζάνης και κατηγορεί τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον Πατέρα των Τούρκων. Ο 54χρονος “προεδρο-σουλτάνος” γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη- στο Κασίμπασα- αλλά έχει γεωργιανές ρίζες. Η γυναίκα του η Εμινέ φορά μαντήλα κι ο σουλτάνος μάλλον απευθύνεται στο λαό του παρά αμφισβητεί τα σύνορα. Λίγα νησιά θέλει. Όλα αυτά άρχισαν όταν ο Ρωμανός ο Διογένης με ικανό στρατό από Αρμένιους, Σλάβους, Τουρκομάνους, Αλανούς, Γότθους, Χαζάρους ακόμα και Φράγκους, Πετσενέγους και Νορμανδούς έφτασε στο Ματζικέρτ. Ο Διογένης βρέθηκε περικυκλωμένος και αιχμάλωτος στα χέρια του σουλτάνου Αλπ Αρσλάν την Παρασκευή 27 Αυγούστου 1071.
Ήταν η μεγαλύτερη ήττα των βυζαντινών στην Ανατολή που επέτρεψε στους Σελτζούκους να εγκατασταθούν μόνιμα στην Μικρά Ασία. Η τραγική ειρωνεία δεν είναι πως ο Διογένης είχε απορρίψει προτάσεις συνθηκολόγησης. Το 1299- εκατόν είκοσι χρονιά μετά από τώρα ο Γαζής- Νικητής, ηγεμόνας της Βιθυνίας έπιασε αιχμάλωτο τον διοικητή του φρουρίου, τον Μιχαήλ Κόσσυφο, αντί να τον σκοτώσει, όπως κι ο Ασλάν τον Διογένη, του χάρισε τη ζωή και τον έπεισε να αλλαξοπιστήσει με το όνομα Κέσσε. Μαζί σχεδίασαν την οθωμανική αυτοκρατορία και σαράντα χρόνια μετά ο διάδοχος του ο Οχράν στις ακτές που Βοσπόρου παντρεύτηκε την κόρη του αυτοκράτορα Κατακουζηνού, την δεκατριάχρονη Θεοδώρα και κατέλαβε το Διδυμότειχο.
Ο διάδοχος του ο Μουράτ, παντρεύτηκε κι αυτός μια Ελληνίδα πριγκίπισσα κι οργάνωσε το σώμα των Γενιτσάρων. Ο Βαγιαζήτ, ο επόμενος σουλτάνος, θα βρεθεί κλεισμένος σε ένα κλουβί, αιχμάλωτος από τους Μογγόλους. Αυτοκτόνησε μη αντέχοντας οχτώ μήνες τους χλευασμούς, αλλά ο δρόμος για την Κωνσταντινούπολη είχε διάπλατα ανοίξει.
Οι Σελτζούκοι ξανασυνέτριψαν εκατό χρόνια μετά στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας τους Βυζαντινούς, αλλά δεν θα φτάσουν ποτέ στην Πόλη. Θα προλάβουν οι Δυτικοί δυο αιώνες μετά το Μεγάλο Σχίσμα. Ο Αλέξιος ο Τέταρτος είχε πουλήσει την Πόλη για τον εξαγοράσει με τα χρήματα που θα έβρισκε στο ταμείο που όμως ήταν άδειο. Τα αργύρια της προδοσίας ήταν εκατό χιλιάδες αργυρά μάρκα στους Βενετούς και άλλα εκατό στους σταυροφόρους. Ο Αλέξιος άνοιξε τους τάφους των αυτοκρατόρων, αλλά τα πολύτιμα κοσμήματα και πάλι δεν έφταναν. Οι σταυροφόροι δεν τουδωσαν αναβολή.
Στις 25 Αυγούστου μέσα στην Αγιά Σοφιά ο πατριάρχης Ιωάννης Καματηρός υποχρεώθηκε να ανακηρύξει τον πάπα Πρώτο Επίτροπο επί της Γης, αλλά αυτό δεν έφτανε. Μια λαϊκή επανάσταση στις 28 Ιανουαρίου ανακηρύσσει αυτοκράτορα τον νεαρό Νικόλαο Καναβό, από τα Κλεπά Ναυπάκτου, που φάνηκε στο πλήθος «ικανός την γνώμη», όταν ένας άλλος, ο Ραδεινός, που είχαν επιλέξει, εξαφανίστηκε και η γυναίκα του αρνούνταν να αποκαλύψει που κρύφτηκε. Η ανακήρυξη έγινε μες την Αγιά Σοφιά, που κατέλαβε το πλήθος και μετέτρεψε σε οχυρό της εξέγερσης. Σε μια άλλη εκκλησία της πόλης ο Δούκας στεφόταν από τον πατριάρχη νέος αυτοκράτορας ως Αλέξιος ο Πέμπτος.
Μια βδομάδα μετά, ο Αλέξιος Δούκας κυκλώνει την Αγια Σοφιά- με τον πατριάρχη και τον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό. Μια συνθήκη, τον Μάρτιο, επιτρέπει να εγκατασταθεί κυβέρνηση Λατίνων, που θα έχει τον οικονομικό έλεγχο της Πόλης και θα επιλέγει τον αυτοκράτορα. Κάπου εδώ τελειώνει η βυζαντινή αυτοκρατορία- αν και πολλοί θέλουν να συνεχίζει την ζωή και μετά, ως το 1453 που η Πόλη έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ του Πορθητή. Μια περιπολία συνάντησε τον Μούρτζουφλο, που είχε συμμαχήσει μαζί τους για να γίνει έστω και λίγο αυτοκράτορας να περιφέρεται τυφλός στην Μοσουνούπολη, την αρχαία πόλη Παισούλα, που ο ρωμαίος αυτοκράτορας Γαλέριος Μαξιμιανός, ονόμασε Μαξιμιανούπολη και οι Τούρκοι αργότερα θα ονομάσουν Μεσινέ – Καλέ. Οι σταυροφόροι συνέλαβαν τον αλήτη που έλεγε πως είναι αυτοκράτορας και τον έστειλαν δεμένο στην Κωνσταντινούπολη, όπου τον ανέκριναν, τον βασάνισαν, τον καταδίκασαν σε θάνατο και τον πέταξαν από τον Κίονα του Θεοδοσίου, αφήνοντας τον να πεθάνει σα σκυλί.
Η Λατινική Αυτοκρατορία με πρώτο αυτοκράτορα τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας περιελάμβανε και το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το Δουκάτο των Αθηνών και το Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Η μοιρασιά ήταν 3/8 οι Βενετοί, ¼ ο Βαλδουίνος και 5/8 η Πόλη. Ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος, στρατηγός της Νίκαιας, τον Ιούλιο του 1261 έμαθε από ένα βοσκό που έβοσκε εκεί τα πρόβατά του ότι η Πόλη ήταν αφύλακτη. Ο στρατηγός μπήκε με λίγους στρατιώτες και την κατέλαβε για λογαριασμό του αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ του Όγδοου του Παλαιολόγου, ο οποίος ως κηδεμόνας του εντεκάχρονου διαδόχου Ιωάννη Λάσκαρη, τον τύφλωσε και του πήρε τον θρόνο.
Ο Παλαιολόγος τον Δεκαπενταύγουστο μπήκε με μια πομπή στην Αγιά Σοφιά και στέφτηκε Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων ενώ ακούγονταν οι Δεκατρείς Προσευχές. Μετά την αιφνιδιαστική κατάληψη της Πόλης ο αιχμάλωτος Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος παραδίδει τα κάστρα της Μονεμβασιάς, του Γερακιού και του Μιστρά κι ο Μιχαήλ παίρνει τα Γιάννενα από τον Μιχαήλ τον Δεύτερο Κομνηνό Δούκα νόθο γιο του Μιχαήλ Άγγελου Κομνηνού Δούκα. Το 1288 ο Οθμάν ή Οσμάν γίνεται σουλτάνος των Τούρκων, ενώ ο διάδοχος Ανδρόνικος Κομνηνός είναι στο έλεος των Βενετών και των Γενουατών, χωρίς ναυτικό. Μια συμμορία Ισπανών μισθοφόρων που προσέλαβε, η Καταλανική Εταιρεία, εξελίχτηκαν σε πειρατές με κρατική προστασία που έσφαζαν και λεηλατούσαν, όσο η Ελλάδα πεινούσε, η Θράκη είχε ερημωθεί και η Μικρά Ασία είχε περάσει στους Τούρκους.
Ο επόμενος Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο Ένατος- γιος της Ουγγαρέζας Άννας επιχείρησε να παντρευτεί την εγγονή του Βαλδουίνου, την Αικατερίνη Κουτερναί, αλλά τελικά παντρεύτηκε την Ρίτα της Αρμενίας. Οι Οθωμανοί επωφελούμενοι από τον πόλεμο Κατακουζηνών και Παλαιολόγων έχουν κάνει ήδη έδρα τους την Αδριανούπολη, το 1363 και όσο επόμενος Ανδρόνικος Παλαιολόγος ικετεύει βοήθεια από την Δύση και την Ουγγαρία. Η Θεσσαλονίκη είχε ήδη καταληφθεί, όταν ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος ζητούσε για να σφετερισθεί το θρόνο με την βοήθεια των Γενουατών και των Οθωμανών. Η εξαθλίωση της πάλαι πότε αυτοκρατορίας ήταν τέτοια που όταν ο Ιωάννης Παλαιολόγος ζητιανεύει βοήθεια στη Ρώμη- με αντάλλαγμα την Τένεδο και αυτοκρατορικά κοσμήματα- δεν έχει χρήματα να γυρίσει πίσω. Ο αυτοκράτορας που θα ξεκινούσε εκστρατεία εναντίον των Οθωμανών αναγκάζεται με τον γιο του πολλές φορές όμηρο στα χέρια τους να δηλώσει υποτέλεια και να πληρώνει φόρο.
Μετά τον Βαγιαζήτ που αυτοκτόνησε αιχμάλωτος των Μογγόλων σε ένα κλουβί οι Οθωμανοί προελαύνουν ως την Βάρνα της Βουλγαρίας με αντιπάλους του τους Ούγγρους και τους Πολωνούς και πολύ συχνά συμμαχούν με τους Βυζαντινούς όπως ο Ιωάννης Παλαιολόγος που είχε δώσει καταφύγιο στον σφετεριστή του οθωμανικού θρόνου τον Μουσταφά, αδελφό του Μουράτ του Δεύτερου. Ο Ιωάννης Παλαιολόγος, ο Όγδοος, αναγκάστηκε το 1424 να υπογράψει συνθήκη με αντάλλαγμα πολλά χρήματα που δεν είχε. Παραχώρησε την Θεσσαλονίκη στους Βενετούς, αλλά αυτοί την εγκατέλειψαν στα χέρια των Τούρκων που έσφαξαν το 1430 τον πληθυσμό.
Εφτακόσιοι αντιπρόσωποι φτάνουν στην Φεράρα το 1438 για να προσφέρουν την ένωση των δυο εκκλησιών, δηλαδή την υποταγή στη Δύση. Οι παπικοί τους αφήνουν να πεινάσουν μέσα σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης, ώσπου να αποδεχθούν τις θέσεις της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Ο Ιωάννης είχε παντρευτεί μια ρωσίδα. Πέθανε μέσα στην θλίψη καθώς το οριστικό τέλος ερχόταν. Ο τελευταίος αυτοκράτορας είναι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, γιος του Μανουήλ και της Σέρβας Έλενας Ντράγκατς. Ζητά βοήθεια από τον πάπα Νικόλαο, όταν πεθαίνει ο σουλτάνος Μουράτ Β΄ και τον διαδέχεται στο θρόνο ο Μωάμεθ Β΄ που το 1452 οι Τούρκοι χτίζει στην ακτή του Βοσπόρου το φρούριο Ρουμελί Χισάρ. Ο Κωνσταντίνος έχει αποφασίσει να πεθάνει.
Ο αυτοκράτορας ανέλαβε το μεσαίο τείχος όπου είχε στήσει ο Μωάμεθ ο Πορθητής το μεγάλο κανόνι. Αριστερά ο Κατενάο, ο Γενουάτης, ο Θεόφιλος Παλαιολόγος και ο Φίλιππος Κονταρίνι. Πιο κει ο Γενοβέζος Μουήλ και ο Δημήτριος Κατακουζηνός. Δεξιά προς τον Κεράτιο ο Ιουστινιάνης, ο Γενοβέζος που μετακινήθηκε την κρίσιμη ώρα στο κέντρο. Δίπλα οι Αδελφοί Μποκιάρντι, ο Βενετός Μινόττο και ο συμπατριώτης του Καρίστο, ο αρχιεπίσκοπος Λεονάρδος και ο καρδινάλιος Ισίδωρος με διακόσιους τοξότες.
Η πρόταση για παράδοση απορρίφτηκε και η πολιορκία άρχισε στις 6 Απριλίου με κανονιοβολισμό, που κατέστρεψε ένα τείχος, που επισκευάστηκε αμέσως. Τρία γενουατικά πλοία κι ένα βυζαντινό στις 20 Απριλίου έσπασαν τον κλοιό και ήρθαν για ενίσχυση. Ο Μωάμεθ πήγε έφιππος να δει τι συμβαίνει. Ο βομβαρδισμός δεν σταμάτησε πενήντα μέρες. Ο Μωάμεθ στις 21 Μαίου πρότεινε στον Παλαιολόγο να τον κάνει διοικητή Πελοπονήσου και να σεβαστεί τους αιχμαλώτους. Ο Μωάμεθ μίλησε και είπε πως θέλει μόνο τα τείχη. Όλα τα άλλα, θησαυροί και γυναίκες ανήκουν στους στρατιώτες. 29 Μαϊου, έγινε θεία λειτουργία στην Αγιά Σοφιά.
Ο Ιουστινιάνης τραυματίζεται. Οι Τούρκοι μπαίνουν κι αρχίζουν τις σφαγές. Ο Μωάμεθ μπαίνει στην Αγιά Σοφιά και προσκυνά. Ο Παλαιολόγος αναγνωρίζεται νεκρός από τα πορφυρά πέδιλα. Η Πόλις εάλω.
