Του Διογένη Λόππα
Όταν αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο από την ταχύτατη εξάπλωση της πανδημίας στην Δύση, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε τον πραγματικό κίνδυνο που έρχεται από πίσω της. Ένα βουνό χρεών που μοιάζει με έναν τεράστιο μετεωρίτη που ετοιμάζεται να συγκρουστεί με τον πλανήτη με τη μορφή μιας γενικευμένης στάσης πληρωμών όλων προς όλους.
Δυστυχώς τώρα αντιλαμβανόμαστε σιγά σιγά ακόμα μια απειλή που έρχεται να προστεθεί στις προηγούμενες και που δεν της είχαμε δώσει πολύ μεγάλη αξία, όπως δεν είχαμε δώσει αξία στην κρυφή οικονομική απειλή που κρυβόταν πίσω από την αρχική εξάπλωση του COVID-19.
Πριν μόλις λίγο καιρό, αναλύαμε (μετά βεβαιότητας) γιατί, ενώ τα media ανά τον κόσμο διατυμπάνιζαν έναν επικείμενο πόλεμο ΗΠΑ – Ιράν, ένας τέτοιος πόλεμος ήταν απίθανο να προκύψει. Πράγματι η λογική επικράτησε και σε μερικές εβδομάδες το θέμα ξεχάστηκε. Λοιπόν, αν σήμερα επρόκειτο να αναλύσουμε το ίδιο ζήτημα, το συμπέρασμα θα ήταν διαφορετικό: Μετά την επιδημία οι λόγοι που θα απέτρεπαν μετά βεβαιότητας μια αμερικανική επέμβαση στο Ιράν, έχουν στην πλειονότητά τους εκλείψει!
Η υγειονομική κρίση που δίνει βασανιστικά αργά τη θέση της σε μια άνευ προηγουμένου οικονομική καταστροφή ανατρέπει δεδομένα δεκαετιών και στρώνει το δρόμο σε μια γεωπολιτική ανατροπή που ενώ επωάζονταν δειλά, ιδιαίτερα μετά το 2008 και τα νέα οικονομικά δεδομένα που δημιούργησε η κατάρρευση της Lehman Brothers και ο συθέμελος κλονισμός που αυτή επέφερε, εντούτοις είχε μια μορφή σχεδιασμού επί χάρτου και ελάχιστες πιθανότητες να γίνει πράξη.
Μπορούσαμε δηλαδή να αναλύουμε με σχετική ασφάλεια τη διαφαινόμενη διένεξη στη σινική θάλασσα, ένα προληπτικό χτύπημα των Ισραηλινών στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, κάποια πιθανή Βορειοκορεαατική προβοκάτσια στη χερσόνησο ή τον Οθωμανικό επεκτατισμό του καθεστώτος Erdogan, ωστόσο η συζήτηση αυτή παρέμενε θεωρητική και ως στόχο είχε απλώς να τονίσει τις διαπλανητικές διεργασίες σε μια νέα μετα-ψυχροπολεμική εποχή ενός κόσμου που ξημέρωνε πολυ-πολικός.
Οι τρομακτικές συνέπειες όμως της πανδημίας και κυρίως το οικονομικό σκέλος αυτών, δίνει στις αναλύσεις αυτές μια εντελώς νέα δυναμική. Λέγαμε για παράδειγμα ότι η δυνατότητα του Ιράν να σαμποτάρει τις εξαγωγές πετρελαίου από τον περσικό κόλπο λειτουργούσε απολύτως αποτρεπτικά στην όποια διάθεση είχε κάποιος να επέμβει στρατιωτικά στην περιοχή, καθώς θα έστελνε τις τιμές του πετρελαίου στη στρατόσφαιρα. Σήμερα όμως, με τις τιμές του πετρελαίου στα τάρταρα, ο ίδιος αποτρεπτικός παράγοντας μετατρέπεται σε πλεονέκτημα: Μια ενδεχόμενη επίθεση στο Ιράν θα διόρθωνε τις τιμές του πετρελαίου και θα έδινε το φιλί της ζωής σε οικονομίες όπως της Ρωσίας, της Βενεζουέλας ή της Σαουδικής Αραβίας που σήμερα κινδυνεύουν με αφανισμό.
Ομοίως σχετικά με τη Βόρειο Κορέα, περάσαμε μια κολασμένη εβδομάδα περιμένοντας νέα από την υγεία του υπέρτατου Κίμ. Μιλούσα με Αμερικανούς αναλυτές και, πιστέψτε με, ήταν κυριολεκτικά απελπισμένοι στη σκέψη ότι κάποιος παράφρων εθνικιστής στρατηγός μπορεί να γινόταν κάτοχος των κωδικών των Κορεατικών πυρηνικών όπλων. Μια τέτοια εξέλιξη θα πυροδοτούσε ασύμμετρες αντιδράσεις σε ολόκληρο τον Ειρηνικό και θα λειτουργούσε ως καταλύτης σε μια ήδη τεταμένη σχέση. Μάλιστα η ήδη κλονισμένη εμπιστοσύνη μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας και η πιθανή χρεοκοπία της υπερδύναμης που ήδη κυκλοφορεί ως ενδεχόμενο στα emails των αναλυτών ως λογικό παράγωγο της τέλειας οικονομικής καταιγίδας, βγάζουν από τη μέση τον μοναδικό ίσως αποτρεπτικό παράγοντα μιας ήπιας ή λιγότερο ήπιας Σινο-Αμερικανικής διένεξης.
Στις ταραγμένες τώρα ελληνοτουρκικές σχέσεις επικρατεί καταιγίδα. Από την ήδη δύσκολη εξίσωση, απουσιάζουν τώρα τρεις πολύ δυνατές σταθερές που έδιναν πάντα σοβαρά επιχειρήματα στις φωνές της λογικής εκατέρωθεν:
- Τουριστική περίοδος- Καθώς οι Τούρκοι στηρίζονται σχεδόν καθολικά στην τουριστική βιομηχανία τους κυρίως για την εισροή υπερπολίτιμου συναλλάγματος (το οποίο στη συνέχεια διορθώνει τη διολίσθηση της λίρας σε μια διαρκή αλληλουχία de facto πτωχεύσεων), πάντοτε ο μύχιος πόθος τους για ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών στο Αιγαίο προσέκρουε στον τοίχο της λογικής. Μια ενδεχόμενη κατάργηση της τουριστικής σαιζόν θα οδηγούσε την οικονομίας τους σε πολλαπλά αδιέξοδα. Σήμερα εξαιτίας της πανδημίας αυτός ο τοίχος της λογικής έχει ήδη κατεδαφιστεί. Καθώς η τουριστική περίοδος είναι ήδη νεκρή, το πολεμοχαρές καθεστώς δεν έχει τίποτε περισσότερο να χάσει.
- ΝΑΤΟ-Μια επίθεση σε χώρα μέλος του ΝΑΤΟ δεν είναι εύκολη υπόθεση, ακόμα και για ένα μέλος του ΝΑΤΟ. Απαιτούνται εξαιρετικοί διπλωματικοί ελιγμοί, σοβαρότατες προφάσεις και βέβαια εξαιρετικός υπολογισμός ως προς τις πιθανές αντιδράσεις. Πριν λίγο καιρό θα ήταν μεγάλο ρίσκο για την Τουρκία να υποεκτιμήσει τις αντιδράσεις των Γάλλων (που περιμένουν στη γωνία) και των Αμερικανών (που είναι ήδη εξοργισμένοι με την υπόθεση των S-400 και όχι μόνο) ή να προεξοφλήσει την ουδετερότητα του συμβουλίου ασφαλείας. Σήμερα το ΝΑΤΟ θεωρείται διπλωματικά νεκρό και η αναμενόμενη (από όλους) αντίδρασή του σε ενδεχόμενη ελληνοτουρκική σύρραξη θα είναι ”καθίστε γρήγορα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων”. Οι Αμερικανοί είναι εγκλωβισμένοι στο αναδυόμενο πεδίο του ειρηνικού και οι Γάλλοι ήδη γλύφουν τις πληγές τους από το χτύπημα της πανδημίας και ετοιμάζονται για μια περίοδο εσωστρέφειας που θα προκύψει από το ξέσπασμα της οικονομικής καταστροφής σε μια χώρα όπου η κοινωνική συνοχή είναι ανέκδοτο.
- Ασαφές στρατηγικό πλεονέκτημα-Μέχρι πρότινος ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος των Τούρκων επιτελών ήταν ο δυνητικός εγκλωβισμός τους σε μια μακροχρόνια σύρραξη, καθώς παρά το ότι διαθέτουν μια σχετική υπεροπλία στα χαρτιά, στην πραγματικότητα η αμυντική τους διάταξη έχει πολλά κενά, ιδιαίτερα στη δυνατότητα της αεροπορίας τους να επιτηρήσει επαρκώς τις διάσπαρτες στρατηγικές υποδομές της χώρας και κυρίως στον τομέα της αεράμυνας, που θεωρείται επιεικώς απαρχαιωμένη. Έτσι έπρεπε να σχεδιάσουν επιχειρήσεις με τον υπαρκτό φόβο ότι η ελληνική πολεμική αεροπορία θα κέρδιζε καθεστώς αεροπορικής υπεροχής (τουλάχιστον πάνω από το Αιγαίο) και την ίδια ώρα τα ελληνικά Mirage εξοπλισμένα με πυραύλους πλεύσης SCALP, θα έκαναν πάρτυ πάνω από την τουρκική ενδοχώρα, χτυπώντας στόχους υψηλής στρατηγικής αξίας (ναυστάθμους, γέφυρες, επικοινωνίες, εργοστάσια κλπ) κατά το δοκούν. Μέχρι πρότινος, ήταν παγκοίνως γνωστό ότι η τουρκική αεράμυνα ήταν ανίκανη να αντιμετωπίσει το επιθετικό ελληνικό οπλοστάσιο και το γεγονός αυτό έσωσε σε αρκετές περιπτώσεις τη χώρα μας από τα χειρότερα, τουλάχιστον όποτε είχε την τύχη να διαθέτει αποφασισμένη ηγεσία. Σήμερα με την έλευση των S-400, αυτός ο αποτρεπτικός παράγοντας είναι κλινικά νεκρός. Τα υπερσύγχρονα Ρωσικά συστήματα, ότι τελειότερο στον τομέα της αντιαεροπορικής άμυνας σήμερα, είναι σε θέση να προστατεύσουν επαρκώς τις περισσότερες στρατηγικές υποδομές της Τουρκίας και να επιβάλλουν no fly zone, όχι μόνο πάνω από την τουρκική ενδοχώρα, αλλά και πάνω από το Αιγαίο ή την ανατολική μεσόγειο.
Αυτό το τελευταίο μπορεί να λειτουργήσει και ανάποδα, καθώς δεν είναι λίγοι οι Έλληνες επιτελείς που εισηγούνται ένα προληπτικό χτύπημα κατά των θέσεων των S-400 (σε συνεννόηση με τους Αμερικανούς πάντα). Η ενεργοποίηση του συστήματος δεν αποτελεί μόνο κίνδυνο για τα νατοϊκά συστήματα, όπως π.χ. τις επιδόσεις των F-16 ή την αορατότητα των F-35, αλλά πολύ περισσότερο αλλάζει την ισορροπία στην περιοχή σε μη επιτρεπτά επίπεδα.
Είναι προφανές ότι ένα αυταρχικό καθεστώς που ήδη έχει το θράσος να αντιτίθεται ενεργά στα δυτικά συμφέροντα εισβάλλοντας στις κουρδικές περιοχές της Συρίας ή σπάζοντας το εμπάργκο στη Λιβύη, θα μπορούσε να καταστεί ανεξέλεγκτο στην περίπτωση που θεωρούσε την υπόστασή του απρόσβλητη. Παλαιότερα η παραδοσιακή αντιπαλότητα με τη Ρωσία, ο υπερ-εξοπλισμός της Ελλάδας αλλά και η οικονομική διασύνδεση προσέφεραν σοβαρά αντίβαρα στον επεκτατισμό των Τούρκων. Σήμερα η Ρωσία όχι μόνο δεν απειλεί το καθεστώς αλλά το βοηθάει ενεργά σε πείσμα κάθε λογικής, το ελληνικό στρατηγικό πλεονέκτημα ενός ασύμμετρα τιμωρητικού πλήγματος αναιρείται από την ενεργοποίηση των S-400 και η οικονομική διασύνδεση έχει εκλείψει λόγω των συνεπειών της πανδημίας.
Μέχρι στιγμής οι Αμερικανοί έχουν καταφέρει να κρατήσουν την κατάσταση σε ένα αποδεκτό επίπεδο, επιτυγχάνοντας μέσω διπλωματικών μαραθωνίων (και οικονομικών εκβιασμών μέσω των κυρώσεων CAATSA) να παραμείνουν οι S-400 ανενεργοί μέχρι να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση. Όμως οι φόβοι των αναλυτών αυξάνονται καθώς οι πιθανότατες αμερικανικές κυρώσεις αρχίζουν να χάνουν την αξία τους απέναντι σε μια ήδη καταρρέουσα τουρκική οικονομία που φλερτάρει με το χρεοστάσιο. Κάθε μέρα που περνάει οι Τούρκοι επιτελείς αντιλαμβάνονται όλο και περισσότερο ότι αν πράγματι επιθυμούν μια νέα τάξη πραγμάτων στο Αιγαίο και την ανατολική μεσόγειο, δύσκολα θα βρουν καλύτερη συγκυρία.