Του Γ. Λακόπουλου
Ας αρχίσουμε κάπως ανορθόδοξα – από το τέλος. Με το ερώτημα που τίθεται συχνά τελευταία: υπάρχει κίνδυνος διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Η απάντηση είναι: Όχι.
Ο λόγος είναι απλός: η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το ανώτατο επίπεδο στο οποίο έφτασε ποτέ η ανθρωπότητα – σε τόσο μεγάλη πληθυσμιακή και γεωγραφική κλίμακα – σε ό,τι αφορά το επίπεδο ζωής και ευημερίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη Δημοκρατία και τις ελευθερίες, τη διακίνηση προσώπων και αγαθών. Αυτό συνιστά βιωμένη ιστορική κατάκτηση που δεν ανατρέπεται.
Η συζήτηση για το αβέβαιο μέλλον της Ένωσης δεν είναι αβάσιμη. Πράγματι βρισκόμαστε σε μια περίοδο στην οποία το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κλονίζεται. Αλλά αυτό δεν είναι παράδοξο. Μετά από μια μακρά περίοδο θετικών εξελίξεων σε θετική η διεθνής κρίση λειτούργησε ως πρώτο πραγματικό τεστ συνοχής. Αποκάλυψε τις αδυναμίες και τα κενά αυτού του οικοδομήματος.
Η απόφαση των Βρετανών πολιτών για έξοδο, η δυσκολία της Ελλάδας να μείνει στην Ευρωζώνη, οι τάσεις αποχώρησης από το κοινό νόμισμα σε κάποιες χώρες είναι προειδοποιήσεις, αλλά όχι σημάδια του τέλους της Ένωσης.
Αυτές οι προειδοποιήσεις προκύπτουν από την κοινωνική ένταση στις χώρες-μέλη και παίρνουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Φυγόκεντρες τάσεις, αμφισβήτηση του κοινοτικού κεκτημένου, πριμοδότηση ακραίων πολιτικών σχηματισμών που έχουν αντιευρωπαϊκό προσανατολισμό και διακηρύσσουν προθέσεις απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο και επανεθνικοποίηση ευρωπαϊκών πολιτικών.
Παρόλα αυτά η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει υποδειγματικός πολιτικός, οικονομικός και κοινωνικός χώρος στον πλανήτη. Παράλληλα με τις εντάσεις, υπάρχουν οι διεργασίες που αναζητούν εκ νέου την ταυτότητα και την κατεύθυνσή της. Έστω και αν παρατηρείται υποχώρηση του πνεύματος της ευρωπαϊκής συν αντίληψης, που διαπερνούσε τις ευρωπαϊκές κοινωνίες μετά το 1980.
Η κοινή αγροτική πολιτική, τα διαρθρωτικά και περιφερειακά προγράμματα,η ενιαία εσωτερική αγορά, το κοινό νόμισμα, το όραμα ων ιδρυτών ,για την ενωμένη Ευρώπη ήταν οι κινητήρες αυτής της αισιοδοξίας. Η κρίση πλαγιοκόπησε, αλλά δεν ακύρωσε αυτές τις κατακτήσεις. Απλώς τώρα αυτά δεν αρκούν.
Αναδείχθηκαν αφενός προβλήματα αρχιτεκτονικής και προτεραιοτήτων -όπως π.χ. αν έπρεπε να προηγηθεί η εμβάθυνση της διεύρυνσης- και αφετέρου υστερήσεις στην υλοποίηση ειλημμένων αποφάσεων, ιδίως όσων περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Λισαβόνας, που σχεδίασε την “επόμενη Ευρώπη”.
Η Δημοκρατία, η διαφάνεια, ο ισχυρός ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ενίσχυση της φωνής των πολιτών με την ανάληψη ομαδικών πρωτοβουλιών, η ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας, η υπεράσπισή των ευρωπαϊκών αξιών, η κατοχύρωση της ευημερίας και η ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας της Ένωσης, ως άξονες της Συνθήκης διατηρούν την αξία τους παρότι επιβραδύνθηκε η υλοποίηση τους, ή αποκλείσθηκαν στόχοι όπως το κοινό ευρωπαϊκό Σύνταγμα.
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σκόνταψε στην κρίση, αλλά και η κρίση έθεσε ακόμη πιο επιτακτικά το θέμα της ολοκλήρωσης. Το “ευρωπαϊκό φαινόμενο” δοκιμάζεται, αλλά ταυτόχρονα δείχνει ότι έχει τρόπο να αντιδράσει. Αυτός ο τρόπος συμπυκνώνεται στις προτεραιότητες της Επιτροπής Γιούνγκερ.
Ο σημερινός πρώτος εκλεγμένος επικεφαλής της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνγκερ, αυθεντικός ευρωπαίος και έμπειρος διαχειριστής του ευρωπαϊκού οράματος, δεν διστάζει μάλιστα να εμφανίσει αυτές τις προτεραιότητες με τη μορφή διλλήματος, που απευθύνεται και στον τελευταίο ευρωπαίο πολίτη και όχι μόνο στις ελίτ .‘Ή τώρα ή ποτέ” είπε πρόσφατα.
Η αλήθεια είναι ότι η συγκυρία παραμένει δυσμενής. Η ύφεση και η λιτότητα, το πρωτοφανές μεταναστευτικό κύμα, η κατάσταση σε χώρες με δομικές αδυναμίες, η αμφισβήτηση της συνθήκης Σένγκεν, η μετέωρη σχέση με την Τουρκία και φυσικά η βρετανική έξοδος προκαλούν αβεβαιότητες και ανοίγουν την όρεξη σε τυχοδιωκτικούς πολιτικούς σχηματισμούς, που έχουν ως πρώτο βήμα αποσύνθεσης του ευρωπαϊκού σχεδιασμού τη διάλυση της Ευρωζώνης.
Αλλά η στρατηγική της Λισαβώνας για ισχυρότερες ευρωπαϊκές οικονομίες, περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης, ευρύτερη κοινωνική προστασία και ασφάλεια, ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου και ενότητα με σεβασμό στη διαφορετικότητα είναι στοιχεία υπέρτερα των ρηγμάτων στο εσωτερικό της Ένωσης και στη βάση τω κοινωνιών της.
Παρά τις αμφισβητήσεις διατηρούνται ενεργά τα εφαλτήρια προς το μέλλον. Απλώς το μέλλον πρέπει να επανασχεδιαστεί με βάση τα νέα δεδομένα που διαμορφώνουν η βρετανική έξοδος, η προσφυγική κρίση, η οικονομική δυσπραγία, οι πολιτικές εντάσεις, η ανισότητα μεταξύ των κρατών και η γραφειοκρατικοποίηση των κοινοτικών Οργάνων – ιδίως της Κομισιόν.
Παράλληλα με τις αβεβαιότητες υπάρχουν η αισιοδοξία και η βούληση για το επόμενο βήμα με συνταραγμένο τρόπο. Ο ίδιος ο Γιούνγκερ δίπλα στις στρατηγικές της ψηφιακής και ενεργειακής σύγκλισης, στην φορολογική και εργασιακή ενοποίηση και όλα όσα πρέπει να προχωρήσουν στη θητεία του, ως προϋποθέσεις της πορείας προς την πολιτική ενοποίηση, προσέθεσε ευφυώς και ένα αναπτυξιακό εργαλείο που φέρει το όνομα του, -ως “σχέδιο Γιούνγκερ“- και ήδη εξελίσσεται ικανοποιητικά.
Όλα αυτά αποκτούν ευρύτερη αξία αν συνδυαστούν με τα ιδρυτικά πλεονεκτήματα της Ένωσης, όπως είναι η διασφάλιση της ειρήνης, τα οφέλη της ενοποίησης του ευρωπαϊκού χώρου και το συλλογικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του έναντι άλλων περιοχών, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Οι πολιτικές συνέπειες των αρνητικών εξελίξεων της τελευταίας περιόδου, ακόμη και αν ολοκληρωθούν με δυσάρεστα αποτελέσματα στη Γαλλία, δεν αίρουν τις πραγματικές δυνατότητες της κοινοτικής Ευρώπης να αντέξει την εσωτερική αναστάτωση και τις εξωτερικές πιέσεις που διαμορφώνονται εκείθεν του Ατλαντικού, αλλά και βορείως και δυτικά της της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το βασανιστικό δίλλημα “περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη” μετεξελίσσεται σε στόχευση για “καλύτερη Ευρώπη”. Αυτό από μόνο του υπερβαίνει τις τραυματικές εμπειρίες της κρίσης και απαντάει στις τάσεις αποσκίρτησης που καλλιεργούνται σε χώρες μέλη .
Τα τζίνι που έβγαλε από τα μπουκάλια η κρίση είναι λιγότερο επικίνδυνο από όσο αναδεικνύει η επικαιρότητα. Αντίθετα μπορεί να γίνει αφορμή να επιταχυνθούν αλλαγές που είχαν κολλήσει. Τίποτε από όσα διακινούνται εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι καλύτερα και πιο ελπιδοφόρα για τους ευρωπαϊκούς λαούς από το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον τους.
Πολύ συχνά ο Ζαν Κλοντ Γιούνγκερ και οι λοιποί αξιωματούχοι της Ένωσης, σημειώνουν την κρισιμότητα της περιόδου που διανύει το πιο φιλόδοξο εγχείρημα όλων των εποχών σε ό,τι αφορά τη Δημοκρατία, την Ευημερία, τις Ελευθερίες και την Ειρήνη, αλλά αναδεικνύουν και την προοπτική της.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αμφισβητείται σήμερα από τους πολίτες της, αλλά δεν απέτυχε όπως λένε κάποιοι. Δεν μπορεί να θεωρείται αποτυχημένη μια υπερεθνική σύμπραξη που εξασφάλισε εφτά δεκαετίες χωρίς πόλεμο στην Ευρώπη και δημιούργησε την πιο προχωρημένη κοινωνική οργάνωση στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Η δημιουργία ισχυρής ομόσπονδης Ευρώπης, ικανής να επηρεάσει τα διεθνή πράγματα και να προσφέρει ευημερία και ασφάλεια για τους πολίτες της είναι εφικτός στόχος.
