Για τη δήλωση του Άρη Βελουχιώτης

Συντάκτες: Γιώργος ΠετρόπουλοςΝικόλας ΖηργάνοςΝίκος Χατζηδημητράκος

Για πρώτη φορά στη Δημοσιότητα τα ντοκουμέντα που αποδεικνύουν πως πέρασε με την Ασφάλεια ο Μ. Τυρίμος

Στο Ριζοσπάστη της 7-7-2018, δημοσιεύτηκαν- σε κείμενο του Μάκη Μαΐλη- αποσπάσματα από μαρτυρία του Πάνου Τσαρού- παλαίμαχου αγωνιστή και στελέχους του ΚΚΕ, που δεν βρίσκεται στη ζωή- αναφορικά με την δήλωση μετανοίας του Άρη Βελουχιώτη στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του 1939. Ο Τσαρός ισχυρίζεται ότι η δήλωση υπογράφηκε ύστερα από εντολή του Μιχάλη Τυρίμου ο οποίος επικαλέστηκε στον Άρη εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη.

Στο Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου 14-15/7 ο Μάκης Μαΐλης επανήλθε με νέο κείμενο όπου επιχειρεί να υπερασπιστεί την αξιοπιστία του μακαρίτη Τσαρού ύστερα από κριτικές που είδαν το φως της δημοσιότητάς. Κι ενώ λέει πόσο αξιόπιστη είναι η μαρτυρία Τσαρού για όλα τα άλλα, δεν λέει τίποτα για το επίμαχο ζήτημα. Στέκει η μαρτυρία ότι ο Άρης υπέγραψε δήλωση κατ’ εντολή Τυρίμου;

Κι αν στέκει σε ποια στοιχεία μπορεί να στηριχθεί η αξιοπιστία της; Γι’ αυτά τσιμουδιά ο κ. Μαΐλης. Γράφει για οτιδήποτε άλλο που δεν αποτέλεσε αντικείμενο διαμάχης αλλά όχι για το ζήτημα πάνω στη οποίο έγινε η αντιπαράθεση. Αυτή είναι η αξιοπιστία του!

Ευθύς εξαρχής ξεκαθαρίζουμε πως ούτε με τον Πάνο Τσαρό, που δεν τον γνωρίσαμε ποτέ, ούτε με οποιονδήποτε άλλο- πόσω μάλλον με νεκρούς- έχουμε το παραμικρό ζήτημα. Στην ιστορία όμως οι μαρτυρίες εξετάζονται με αντικειμενικά ιστορικά μεθοδολογικά εργαλεία κι όχι με το πόσο συμπαθής ή αντιπαθής, πόσο αγωνιστής, πόσο τίμιος και πόσο ανυστερόβουλος ήταν αυτός που έγραψε κάτι. Μετά από αυτή τη διευκρίνιση- που προφανώς διαφεύγει του κ. Μαΐλη ως εργαλείο και μέθοδος προσέγγισης των ιστορικών πηγών- θα μπούμε στην ουσία του θέματος της δήλωσης του Άρη.

Από το Φάκελο του Άρη Βελουχιώτη στην Ασφάλεια

Πότε πήγε ο Άρης στην Κέρκυρα;

Πέρυσι παρουσιάσαμε (Πετρόπουλος- Χατζηδημητράκος- Ζηργάνος) στην «Εφημερίδα των Συντακτών» τον Φάκελο του Άρη Βελουχιώτη. Για το θέμα της μεταγωγής του από τις φυλακές της Αίγινας, στις φυλακές της Κέρκυρας γράφαμε:

«Στο φάκελο του Θανάση Κλάρα δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε ακριβώς έγινε η μεταγωγή του στις φυλακές της Κέρκυρας. Παρόλο που στο βιβλίο των Φυλακών της Αίγινας αναφέρεται ότι παραδόθηκε για μεταγωγή στην Κέρκυρα στις 21 Φεβρουαρίου του 1939 δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η μεταγωγή έγινε αμέσως. Στο φάκελό του από τις 25-11-1938 ως τις 7-6-1939 δεν υπάρχει κανένα έγγραφο για τον Κλάρα. Λες και ο ίδιος έχει εξαφανιστεί και δεν υπάρχει».

Στο ίδιο αφιέρωμα παραθέταμε από τον Φάκελο του Μ. Τυρίμου την παρακάτω απόφαση του Μεταξικού υπουργού Δικαιοσύνης από την οποία προκύπτει ότι ο Κλάρας και ο Τυρίμος μετήχθησαν μαζί από την μία φυλακή στην άλλη.

Η πρώτη δήλωση Μετανοίας του Άρη | 
Η συμπληρωματική δήλωση μετανοίας- χειρόγραφη | 

Εν Αθήναις τη 10 Φεβρουαρίου 1939

ΕΠΙΓΟΥΣΑ

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΗ

ΠΡΟΣ

Τον κ. Εισαγγελέα Εφετών

ΑΘΗΝΩΝ

Λαβόντες υπ’ όψει την υπ’ αριθ. 8094/30-11-1938 αναφοράν του Διευθυντού των Εγκληματικών Φυλακών Αιγίνης και το υπ’ αριθ. 18/122/1 ε.έ. έγγραφον του Υφυπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας, παραγγέλομεν την μεταγωγήν των κάτωθι καταδίκων κομμουνιστών εκ των Εγκληματικών Φυλακών Αιγίνης εις τα Εγκληματικάς Φυλακάς Κερκύρας.

1)Τυρίμου Μιχαήλ

2)Μόσχου Στεφάνου

3)Ασίκη Βασιλείου

4)Σινάκου Μιχαήλ

5)Κλάρα Αθανασίου

6)Παπαρήγα Δημ.

Παρακαλούμεν όθεν όπως εν συνεννοήσει μετά του Υφυπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας μεριμνήσητε δια την υπ’ ασφαλεστάτην συνοδείαν εκτέλεσιν της μεταγωγής ταύτης, λαμβανομένου υπ’ όψει ότι πρόκειται περί επικινδύνων κομμουνιστών

Ο Υπουργός

Α. ΤΑΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Οι ιστορικές πληροφορίες, πάντως, αναφέρουν ότι ελάχιστος χρόνος μεσολάβησε από την στιγμή που ο Άρης έφτασε στην Κέρκυρα ως την υπογραφή δήλωσης μετανοίας. Αν αυτό ισχύει κι αν όντως ο Κλάρας έφυγε από την Αίγινα στις 21 Φεβρουαρίου 1939, αυτό σημαίνει πως δεν μεταφέρθηκε αμέσως στην Κέρκυρα αλλά κρατήθηκε προσωρινά, για κάποιο διάστημα, σε άλλο ενδιάμεσο σταθμό κράτησης.

Μεταγωγή Άρη- Τυρίμου και άλλων από την Αίγινα στην Κέρκυρα | 

Φυλακές της Κέρκυρας- Ακτίνα Θ’

Ο Άρης και ο Τυρίμος κρατήθηκαν στις φυλακές της Κέρκυρας στην περιβόητη Αχτίνα Θ’. Για να δούμε πως ήταν αυτός ο χώρος κράτησης. Τα στοιχεία που ακολουθούν τα δημοσιεύσαμε όταν παρουσιάσαμε στην ΕΦΣΥΝ τον Φάκελο του Στέλιου Σκλάβαινα.

Πρόκειται για μία αναφορά- με ημερομηνία 19/5/1938- προς τον Μανιαδάκη την οποία υπογράφει ο Διευθυντής της Αστυνομίας Πόλεων Κερκύρας Κωνσταντίνος Πετούνης: Γράφει ανάμεσα σε άλλα:

«Άπαντες οι ανωτέρω κρατούνται εις το άνω διαμέρισμα της ακτίνας Θ’ εις ην επίσης κρατούνται και οι κομμουνισταί Ζαχαριάδης, Μανωλέας και Μιχαηλίδης. Το διαμέρισμα τούτο έχει εν συνόλω 13 κελλία, εξ ων το εν χρησιμοποιείται ως αποχωρητήριον, απομένει δε κενόν μόνον εν. Ούτω μη υπαρχόντων μεταξύ των κρατουμένων ενδιαμέσων κενών κελλίων θα είναι δυνατή η μεταξύ των συνεννόησις και αδύνατος η κατά χρονικά διαστήματα εναλλαγή τούτων εις διάφορα κελλία.-Δεδομένου ότι διά λόγους ασφαλείας δεν ενδείκνυται η τοποθέτησις των κρατουμένων εις τα ισόγεια κελλία, προς εξουδετέρωσιν των ως άνω ατελειών θα ήτο σκόπιμον όπως, εις τον διάδρομον της ακτίνος ευρίσκεται πάντοτε φύλαξ των φυλακών, ίνα παρακολουθή ημέρας τε και νυκτός πάσας, τας κινήσεις των. Το τοιούτον συνεστήσμεν εις την εις την Δ/σιν των φυλάκων, πλην ως μας εδηλωθη, το υπάρχον ήδη προσωπικόν δεν επαρκεί διά την τοποθέτησιν τού σκοπού τούτου. Ανάγκη όθεν καθ’ ημάς παρίσταται όπως ενισχυθή η δύναμις των φυλακών δι’ εξ (6) εισέτι φυλάκων λαμβανομένης υπ’ όψιν τής σοβαρότητος των κρατουμένου και των δια την δραπετευσίν των διατιθέμενων’ μέσων. Ομοίως δέον να τοποθετηθώσιν εις όλα τα κελλία ηλεκτρικοί λαμπτήρες έξωθεν ανάπτοντες, το τοιούτον δε ως μας εδηλώθη θα γίνη. Διά της τοποθετήσεως των λαμπτήρων αυτών θα εξυπηρετούνται πλήρως κατά τας νυκτερινάς επιθεωρήσεις οι ενεργούντες ταύτας.

Κατά τα λοιπά θα ισχύσωσιν πάντα όσα διετάχθησαν κατά το παρελθόν διά την ασφαλή φρούρησιν των λοιπών κομμουνιστών, εξαιρέσει των ωρών εξόδου, καθ’ όσον ήδη αυξηθέντος του αριθμού αυτών είναι αδύνατον όπως εξέρχωνται και παραμένωσιν επί δίωρον εκτός των κελλίων.-

Ο Επιθεωρητής των Φυλάκων κ. Ζωγράφος, όστις ευρίσκεται ενταύθα εδήλωσεν εις τον Διοικητήν του υφ’ ημάς τμήματος Γεν. Ασφαλείας ότι θ’ απαγόρευση εις τους κρατουμένους τούτους και την αλληλογραφίαν, δηλών εις αυτούς ότι εάν οι οικείοι των επιθυμώσι να τοις αποστέλωσιν επιστολάς να δίδωσιν ταύτας εις τας Αστυνομικάς Αρχάς του τόπου της διαμονής των και αύται να τας διαβιβάζωσιν , αφού πεισθώσιν ότι πρόκειται πράγματι περί συγγενών αυτών. Και το μέτρον τούτο ευρίσκομεν εξυπηρετικόν διά την μη επικοινωνίαν των κομμουνιστών με πρόσωπα έτερα, πλην των πραγματικώς συγγενών των».

Με την παραπάνω περιγραφή της Ακτίνας Θ’ συμφωνούν και όσα λέει ο Βασίλης Νεφελούδης στο ομώνυμο βιβλίο του (Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, Αθήνα 1974, σελ. 129- 132). Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι το 1939 είχαν ληφθεί όλα τα μέτρα που ζητούσε στην προαναφερόμενη αναφορά του ο Διευθυντής της Αστυνομίας Πόλεων Κερκύρας Κωνσταντίνος Πετούνης.

Συμπυκνώνουμε: Στη Θ’ έχουμε 13 Κελιά (ένα εξ αυτών αποχωρητήριο) το ένα δίπλα στο άλλο με έναν τοίχο να τα χωρίζει. Οι κρατούμενοι είναι κοντά ο ένας στον άλλο και άρα μπορούν να επικοινωνούν εφόσον είναι όλα τα κελιά γεμάτα. Για να αποφευχθεί η επικοινωνία αυτή λαμβάνεται μεριμνά με την παρουσία φύλακα σε 24ωρη βάση. Επίσης έξω από κάθε κελί τοποθετείται ηλεκτρικός λαμπτήρας με αποτέλεσμα ο χώρος να φωταγωγείται τη νύχτα και ο έλεγχος να είναι δυνατός ανά πασά στιγμή.

Η Θ’ ήταν απομόνωση. Σκληρή απομόνωση. Μεταξύ τους οι κρατούμενοι απαγορευόταν να μιλήσουν. Να φωνάξουν δηλαδή και να ακουστούν. Μόνο όταν συνομιλούσαν με κάποιον φύλακα, για να ζητήσουν κάτι, ύψωναν τον τόνο της φωνής τους για να τους ακούσουν οι άλλοι. Κι αυτό στην αρχή που πήγαιναν στην Θ’ ώστε να γίνει γνωστό ποιος ήταν ο καινούργιος που ήρθε. Ο προαυλισμός γινόταν κατά μόνας, σε ξεχωριστές ώρες για τον καθέναν. Γράφει ο Νεφελούδης: «Η απομόνωση στην Κέρκυρα ήταν τόσο καλά μελετημένη και τόσο ολοκληρωτική, ώστε από τον Μάη του 1938 που μας έκλεισαν εκεί με τον Μήτσο τον Παρτσαλίδη ξαναειδωθήκαμε το Νοέμβριο του 1940» (Β. Νεφελούδης, στο ίδιο σελ. 138)

Ποιος τρόπος έμενε επομένως στους κρατούμενους για να έχουν επικοινωνία; Τα σήματα μορς με χτυπήματα στον τοίχο. Με μορς βεβαίως μπορούσες να μιλήσεις με τους δύο διπλανούς σου. Με αυτόν που βρισκόταν στο αριστερό κελί και με ‘κείνον που βρισκόταν στο δεξί από σένα. Για να φτάσει ένα μήνυμα από την μία πλευρά της Θ’ στην άλλη και να το λάβουν όλοι οι κρατούμενοι έπρεπε όλοι από τον πρώτο ως τον προτελευταίο να λειτουργήσουν ως μεταδότες. Ο ένας να το μεταδώσει στον άλλον. Αν υπήρχε κενό κελιού ή κάποιος δεν ήθελε να κάνει τον μεταδότη, η επικοινωνία έφτανε ως ένα ορισμένο σημείο και διακοπτόταν.

Για το τι έκανε ο Κλάρας στην Κέρκυρα δεν ξέρουμε. Όλα τα γνωστά ιστορικά στοιχεία λένε πως όταν έφτασε στην Κέρκυρα σε λίγες ημέρες υπέγραψε δήλωση.

Για τον Τυρίμο όμως υπάρχει η μαρτυρία του Νεφελούδη που δεν έχει διαψευστεί. Την παραθέτουμε:

Ο Τυρίμος στην Κέρκυρα

«Είμαστε στην άνοιξη του 1939. Έφεραν, απ’ την Αίγινα, στην Κέρκυρα τον Τυρίμο. Το κελί που τον έβαλαν ήταν δίπλα στον IIαρτσαλίδη. Ο Μήτσος βάλθηκε νά τον ‘‘ξυπνήσει’’, δηλαδή να συνεννοηθεί μαζί του με τους χτύπους στον τοίχο. ’Άδικος κόπος. Καμμιά απάντηση από τον Τυρίμο. Μια μέρα, δυο, τρεις, πέντε. Τίποτα. Ο Ζαχαριάδης δίνει εντολή να τον καλέσει ο Παρτσαλίδης με το κομματικό του ψευδώνυμο, (αυτό το ήξεραν μόνο τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου), στη διάρκεια της εξόδου για καθαριότητα τού Νεφελούδη. Ο Παρτσαλίδης φώναζε, τόσο, που τον ακούω καθαρά στο προαύλιο. Αυτό, συνεχίζεται μερικές μέρες. Ο φύλακας δεν παίρνει είδηση, άλλα ο ποινικός, που ράβει τις στολές των φυλάκων στο σαλόνι της Θ’ πονηρεύεται. Βγαίνοντας απ’ το αποχωρητήριο μια μέρα, τον βλέπω να κρυφομιλάει με το φύλακα και να του δείχνει τα επάνω κελιά. Ο Παρτσαλίδης εξακολουθεί να φωνάζει ‘‘Σβίγκο, Σβίγκο’’! Βήχω. Είναι το σύνθημά μας για να σταματήσει. Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία πια, πως ο Τυρίμος δεν θέλει να απαντήσει. Θεωρώ μάταιη τη συνέχιση τής προσπάθειας και, επί πλέον επικίνδυνη ύστερα από την κατάδοση του ποινικού. Κάνω γνωστές τις κινήσεις τού ποινικού και προτείνω να σταματήσει αυτό το βιολί. Ο Παρτσαλίδης είναι σύμφωνος. Ο Ζαχαριάδης του δίνει εντολή να συνεχίσει.

Βγαίνω την άλλη μέρα για καθαριότητα. Είμαι σχεδόν βέβαιος πως θα πάθουμε ζημιά». Η εξέλιξη της υπόθεσης- όπως την περιγράφει ο Νεφελούδης ήταν να ξυλοφορτώσουν οι φύλακες τον Παρτσαλίδη και τον ίδιο. Και καταλήγει: «Σέ λίγες μέρες, ο Τυρίμος φεύγει από τη Θ’. Έκανε δήλωση. Και, όπως είναι γνωστό, πέρασε στην υπηρεσία της δικτατορίας. Έγινε χαφιές τής ασφάλειας».

Μιχάλης Τυρίμος στην Ασφάλεια |

Τι συμπέρασμα βγαίνει από τα προαναφερόμενα; Ότι ο Τυρίμος στη Θ’ απέφυγε οποιαδήποτε επαφή με τα υπόλοιπα ηγετικά στελέχη του κόμματος μέχρι την υπογραφή της δήλωσής του. Μπορεί να επικοινώνησε με τον Θ. Κλάρα; Ενδεχομένως αν βρίσκονταν σε διπλανά κελιά Αν δεν βρίσκονταν έπρεπε να μεσολαβήσουν οι ενδιάμεσοι για να καταστεί δυνατή η συνομιλία. Αν για παράδειγμα ο Τυρίμος ήταν στο 5ο κελί και ο Άρης στο 8ο για να φτάσει το μήνυμα στον Άρη με μορς έπρεπε να συμπράξουν αυτοί που ήταν στο 6ο και στο 7ο. Άρα θα υπήρχαν κι άλλοι που ήξεραν την δήθεν εντολή Ζαχαριάδη μέσω Τυρίμου για να υπογράψει δήλωση ο Άρης. Ουδέποτε όμως μέχρι σήμερα, άλλος πέραν του Τσαρού έχει υποστηρίξει ότι ο Άρης υπέγραψε δήλωση με εντολή Τυρίμου που μετέφερε δήθεν εντολή Ζαχαριάδη. Επιπλέον αν ο Τυρίμος ήταν τόσο ενεργός στη Θ’ δεν θα τον έπαιρναν χαμπάρι τα μέλη της ηγεσίας (Ζαχαριάδης- Παρτσαλίδης- Νεφελούδης) που έκαναν ό,τι ήταν δυνατό να επικοινωνήσουν μαζί του;

Θα δεχτούμε χάριν συζητήσεως ότι ήταν δυνατή μια επικοινωνία Τυρίμου- Άρη. Θα δεχτούμε επίσης ότι αυτή την επικοινωνία με έναν τρόπο την διευκόλυναν και οι αρχές των φυλακών για να παγιδευτεί ο Άρης και να κάνει δήλωση. Για να είχε συμβεί αυτό θα έπρεπε ο Τυρίμος να έχει πάει στην Κέρκυρα έτοιμος χαφιές με σκοπό να κάνει ζημιά. Κι αυτό θα έπρεπε να το ξέρουν οι αρχές των φυλακών για να τον διευκολύνουν. Μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο; Κατηγορηματικά όχι. Κι αυτό προκύπτει με αδιαμφισβήτητο τρόπο από τον φάκελο του Τυρίμου στην Ασφάλεια τον οποίο το σημερινό ΚΚΕ τον έχει, γιατί τον υφάρπαξε από εμάς. Έχει δηλαδή το ίδιο υλικό που έχουμε κι εμείς το οποίο προέκυψε από δική μας δουλειά, δική μας έρευνα, δικούς μας κόπους.

Δήλωση μετανοίας Τύριμου | 
Δήλωση μετανοίας Τύριμου | 

Η δήλωση Τυρίμου και όλο το παρασκήνιο

Ο Μιχάλης Τυρίμος, μέλος του Π.Γ της ΚΕ του ΚΚΕ (ο Μαΐλης ψάχνει ακόμα να βρει αν ήταν στο ΠΓ αλλά μια ματιά στα αρχεία της Κομιντέρν δεν σκέφτηκε να ρίξει), υπέγραψε δήλωση στις 26 Ιουνίου του 1939. Η δήλωσή του δημοσιεύτηκε στις 2-8-1939 στο ΒΗΜΑ. Την παραθέτουμε από το χειρόγραφό και σε αντιπαραβολή με το δημοσιευμένο κείμενο. Δεν υπάρχει η παραμικρή διαφορά.

«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος κομμουνιστής κατάδικος Μιχαήλ Τυρίμος δηλώ τα εξής: εις τον κομμουνισμόν ανεμείχθην από παιδικής ηλικίας (1924). Χάρις εις την μακρόχρονον δράσιν μου και την κομμουνιστικώς γόνιμον και δημιουργικής εργασίαν μου ανήλθον ταχύτατα εις τας ανωτάτας βαθμίδας της ιεραρχίας του Κομ. Κόμματος. Ήμην μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κομ. Κόμματος, μέλος της τριμελούς Γραμματείας της Κεντρικής Επιτροπής του αυτού κόμματος, διετέλεσα καθ’ όλην την τελευταίαν περίοδον της νομίμου υπάρξεως του Κ. Κόμματος διευθυντής της εφημερίδος ‘‘Ριζοσπάστης’’ και κατά τας τελευταίας εκλογάς εξελέγην βουλευτής Λέσβου.

Ήδη ευρισκόμενος εις τας φυλακάς Κερκύρας δηλώ ότι διακόπτω κάθε σχέσιν με το κομμουνιστικόν κόμμα και την επαναστατικήν κίνησιν και θα ασχοληθώ του λοιπού με τας ατομικάς μου, καθάρώς, υποθέσεις και την αποκατάστασιν της κλονισμένης μου υγείας

Ο Δηλών

Μ. Τυρίμος».

 

Η δήλωση αυτή δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει δεκτή από τον Μανιαδάκη- όπως δεν έγινε αποδεκτή και από την υπηρεσία φυλακών της Κέρκυρας- καθώς ήταν μια δήλωση ιδιώτευσης. Δεν περιείχε καμία αποκήρυξη του Κομμουνιστικού Κόμματος και της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Από το αρχειακό υλικό που έχουμε στη διάθεσή μας προκύπτει ότι οι αρχές των φυλακών υπέδειξαν στον Τυρίμο να υπογράψει άλλη δήλωση με όλους τους τύπους. Εκείνος αρνήθηκε να την υπογράψει και εξήγησε τους λόγους σε επιστολή που συνέταξε και έστειλε στον Μανιαδάκη την επόμενη ημέρα 27-6-1939. Την παραθέτουμε ολόκληρη:

Ο φάκελος του Τυρίμου στην Ασφάλεια |

«Κύριε υπουργέ,

Χθες υπέγραψα δήλωσιν μετανοίας την οποίαν παρέδωσα προς την υπηρεσίαν, φυλακών, αντίγραφον της οποίας και σας εσωκλείω, η οποία δυστυχώς δεν έγινε αποδεκτή. Το γεγονός αυτό με αναγκάζει σήμερα να απευθυνθώ προς εσάς.

Προέρχομαι από τας τάξεις του αντιβενιζελισμού. Ο Πατέρας μου υπέστη αρκετούς εξευτελισμούς κατά την περίοδον της σενεγαλέζικης επιδρομής στο νησί μας. Εγώ μαθητής ακόμη του Γυμνασίου και μόλις 16 ετών απογοητευμένος από την αποτυχίας του κινήματος Γαργαλίδου και αναζητών νέους προσανατολισμούς συνδέομαι με τους κομμουνιστικούς κύκλους (1924). Ο ενθουσιασμός μου με την παράλληλον εξαιρετικώς γόνιμον κομμουνιστικήν εργασίαν μου με ανέδειξαν εντός δύο ετών εις αρχηγός του Λεσβιακού κομμουνισμού. Έκτοτε η άνοδός μου υπήρξε ραγδαία και συνεχής. Ανήλθων μέχρι των ανωτάτων θέσεων του Κομ. Κόμματος. Όπως θα σας είναι γνωστόν ήμην μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κ. Κόμματος, μέλος της τριμελούς Γραμματείας της Κεντρικής Επιτροπής του αυτού κόμματος, διετέλεσα καθ’ όλην την τελευταίαν περίοδον Διευθ/της της εφημερίδος Ριζοσπάστης και κατά τας τελευταίας εκλογάς εξελέγην βουλευτής Λέσβου. Επίσης αντιπροσώπευσα το Κομμουνιστικόν Κόμμα Ελλάδος εις το 7ον Παγκόσμιον Συνέδριον της Κ. Διεθνούς το οποίον ως γνωστόν συνήλθεν το Ιούλιον- Αύγουστον του 1935 εις Μόσχαν.

Σήμερα μπροστά στην πραγματικότητα είμαι αναγκασμένος να αναθεωρήσω ιδέες και απόψεις. Τα γεγονότα έχουν τη δική τους τη λογική που είναι κατηγορηματική. Οι εξελίξεις κατά την τελευταίαν περίοδον, των πολιτικών πραγμάτων στη χώρα μας, στη Ρωσία και τον άλλον κόσμον μας αναγκάζουν να αφίσωμεν και τους τελευταίους μας δισταγμούς. Η ιδεολογική μου στροφή δεν είνε πρόσφατος. Μέσα μου από μακρού χρόνου, σχεδόν πέραν του έτους, έχουν συντελεσθή βαθύταται ή ριζικαί μεταβολαί. Έτσι η δήλωσίς μου δεν έχει τυπικόν χαρακτήρα αλλά ουσιαστικόν και ακόμη περισσότερον: έχω προχωρήσει πολύ πέραν της δηλώσεως την οποία σας εσωκλείω. Προσωπικώς είμαι εις την διάθεσιν του υπουργείου σας εις τον αγώνα κατά του κομμουνισμού και εις την διάθεσιν της κυβερνήσεως εις την προσπάθειάν της δια την αναγέννησιν της Ελλάδος. Παρ’ όλα αυτά όμως δεν εδέχθην να υπογράψω την δήλωσιν την οποία με επέδειξεν η υπηρεσία των φυλακών. Εδέχθην και δέχομαι να δοθή προς δημοσίευσιν η δήλωσις που εσωκλείω. Η μοναδική αιτία είναι ένα καθαρώς προσωπικόν- οικογενειακόν ζήτημά μου, το οποίον με εμποδίζει σήμερα να είπω δημοσία περισσότερα και το οποίον θα σας το αναφέρω προφορικώς. Εάν η υπηρεσία σας είνε καλώς πληροφορημένη δια τα κομματικά ζητήματα του Κ. Κόμματος ασφαλώς θα μαντεύετε τι είνε εκείνο που με κάνει σήμερα να διστάζω να εκτεθώ περισσότερον.

Νομίζω ότι η δήλωσις τη οποία σας εσωκλείω και την οποίαν μόνον δέχομαι να έλθη εις δημοσιότητα σήμερον, είναι αρκετή δια να φέρη τα αποτελέσματα που επιδιώκει το υπουργείο. Ασφαλώς θα κάμει μεγάλη εντύπωσιν εις τας κομμουνσιτικάς τάξεις και θάχει τα αυτά αποτελέσματα με οιαδήποτε άλλην τυποποιημένης μορφής. Προφορικώς δύναμαι να σας είπω πολλά και ότι μου ζητήσετε.

Ήδη παραμένω εις την ακτίνα των κομμουνιστών εν απομονώση. Πιστεύω πως θα διατάξητε να αφεθώ ελεύθερος να μεταφερθώ ταχύτατα εις Αθήνας. Σας παρακαλώ και πάλι να μη γίνη χρήση δημοσία της επιστολής μου αυτής

Ευχαριστώ υμάς εκ των προτέρων

Διατελώ

Ευπειθέστατος

Μ. Τυρίμος

Υ.Γ. Αν παρ’ ελπίδα κ. Υπουργέ δεν θεωρηθούν τα ανωτέρω ειλικρινή τότε δέχομαι να υπογράψω την δήλωσιν την οποία μου δίδει η Δ/σις των φυλακών, υπό τον όρον ότι αι υποχρεώσεις τας οποίας αναλαμβάνω έναντι του υπουργείου δέον να θεωρηθούν ως μη δοθείσαι και την παράκλησιν να μου επιστραφή η παρούσα επιστολή

Ευπειθέστατος

Μ. Τυρίμος».

Η Επιστολή Τυρίμου στον Μανιαδάκη | 

Ορισμένες επισημάνσεις

Τι προκύπτει από αυτό το αρχειακό υλικό;

Πρώτον, ότι ο Τυρίμος πήγε μεν στην Κέρκυρα με αλλαγμένες απόψεις αλλά δεν είχε περάσει ακόμα στην υπηρεσία της Ασφάλειας.

Δεύτερον, ότι οι αρχές των φυλακών της Κέρκυρας και ο Μανιαδάκης δεν γνώριζαν τίποτα για την εσωτερική, πολιτική, ιδεολογική, συνειδησιακή μετάλλαξή του.

Τρίτον, ότι το πέρασμά του με το μέρος των Αρχών ξεκινάει στις 27 Ιουνίου του 1939 με την εκδήλωση της πρόθεσής του- μέσω της επιστολής του στο Μανιαδάκη- να μπει στην υπηρεσία της Μεταξικής κυβέρνησης και του υφυπουργείου Ασφαλείας για την καταπολέμηση του κομμουνισμού.

Είναι απολύτως βέβαιο πως ο Τυρίμος δεν πήγε κατασταλαγμένος στην Κέρκυρα και με τελική γνώμη για το πως θα ενεργήσει. Στην Κέρκυρα έλαβε τις οριστικές αποφάσεις. Αρχικά επιχείρησε να αφεθεί ελεύθερος με μια απλή δήλωση περί εγκατάλειψης της κομμουνιστικής δράσης και προσωπικής ιδιώτευσης. Κι όταν είδε πως αυτό δεν ήταν δυνατόν, τότε προχώρησε στο επόμενο βήμα, να γνωστοποιήσει στον Μανιαδάκη το σύνολο των απόψεων και προθέσεων του.

Έχοντας πλέον, όλη την εικόνα μπροστά μας μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί ο Τυρίμος στην Θ’ απέφυγε κάθε επαφή με την ηγεσία του ΚΚΕ και τους πρώην συντρόφους του. Δεν τον συνέδεε τίποτα μαζί τους και τον απασχολούσε πως θα διαχειριστεί τη δική του υπόθεση, πως έπρεπε να ενεργήσει. Κι είναι βέβαιο πως μέχρι τις 26 Ιουνίου του 1939 που υπέβαλε την δήλωση ταλαντευόταν ακόμα και για το αν έπρεπε να ενεργήσει μέσω δηλώσεως. Οι ενδοιασμοί και οι ταλαντεύσεις του Τυρίμου δεν είχαν να κάνουν μόνο μ’ αυτόν. Στην επιστολή του στον Μανιαδάκη γράφει σε ένα σημείο: «Εδέχθην και δέχομαι να δοθή προς δημοσίευσιν η δήλωσις που εσωκλείω. Η μοναδική αιτία είναι ένα καθαρώς προσωπικόν- οικογενειακόν ζήτημά μου, το οποίον με εμποδίζει σήμερα να είπω δημοσία περισσότερα και το οποίον θα σας το αναφέρω προφορικώς».

Ποιο ήταν αυτό το προσωπικό ζήτημα; Ο Τυρίμος δεν ήθελε να βγει με ανοικτή καταγγελία και αποκήρυξη του ΚΚΕ γιατί είχε έναν αδελφό- μέλος του κόμματος που εκείνο τον καιρό σπούδαζε σε κομματική σχολή στη Σοβιετική Ένωση. Φοβόταν πως η δική του ανοικτή μεταστροφή θα είχε επιπτώσεις στον αδελφό του.

12-10-1949- Η Ασφάλεια σερβίρει το δικό της παραμύθι για τη μεταστροφή του Τυρίμου | 

Η Ασφάλεια το 1949- 1950 μέσω της εφημερίδας ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ είχε δημοσιεύσει ένα πολύμηνο ανάγνωσμα για τα επιτεύγματα των διωκτικών αρχών σε βάρος του ΚΚΕ την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας. Και είχε εμφανίσει την μεταστροφή Τυρίμου ως αποτέλεσμα της πληροφορίας, που τάχα είχε φτάσει στα αυτιά του, ότι ο αδελφός του είχε εκτελεστεί και ήταν θύμα των «σταλινικών διώξεων». Επρόκειτο για ασφαλίτικο παραμύθι.

Τώρα πια ξέρουμε πως ο Τυρίμος δεν μεταστράφηκε επειδή έμαθε ότι εκτελέστηκε ο αδελφός του. Ο τρόπος όμως με τον οποίο ενήργησε- απ’ όσα ο ίδιος λέει- αφορούσαν σε φόβους για την τύχη του αδελφού του αν γινόταν γνωστό ότι ο ίδιος έγινε αντικομουνιστής. Για την ιστορική αλήθεια πρέπει να πούμε ότι αυτός, ο αδελφός του Τυρίμου επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα την δεκαετία του ’60.

Ας περάσουμε όμως σε ορισμένα στοιχεία αναφορικά με τις δηλώσεις μετανοίας του Θ. Κλάρα και του Μ. Τυρίμου.

Θανάσης Κλάρας στην Ασφάλεια

Ο Μ. Τυρίμος, ο Θ. Κλάρας και οι δηλώσεις τους

Ο Θ. Κλάρας υπέγραψε τη πρώτη δήλωση μετανοίας στις 8-6-1939 και την δεύτερη- συμπληρωματική στις 27-6-1939. Την προηγούμενη ο Τυρίμος είχε υπογράψει τη δική του δήλωση και την μέρα που ο Άρη υπέγραφε τη συμπληρωτική ο Τυρίμος συνέτασσε την επιστολή του προς τον Μανιαδάκη. Μπορούν αυτές οι δύο δηλώσεις να έχουν κάποια συνάφεια ή κάποιο συντονισμό; Ασφαλώς όχι. Στις 8-6 που ο Άρης υπέγραφε την πρώτη δήλωση ο Τυρίμος δεν ήξερε τί ακριβώς θα κάνει. Και στις 27 που υπέγραφε την συμπληρωματική ο Άρης, ο Τυρίμος αποφάσιζε να γράψει γράμμα στον Μανιαδάκη για να βγει έξω και όχι να υπογράψει το πρότυπο της δήλωσης που του έδινε η διεύθυνση των φυλακών. Αν ο Τυρίμος ήταν αυτός που εξαπάτησε τον Άρη και τον οδήγησε στη δήλωση θα έπρεπε να είναι άνθρωπος της Ασφάλειας πριν τις 8-6-1939. Δεν ήταν. Κι αν ήθελε απλώς να τον σπρώξει στη δήλωση όχι κατ’ εντολή της ασφάλειας αλλά από κάποια δική του ιδιοτροπία, θα έπρεπε ο ίδιος να είχε ξεκαθαρισμένα μέσα τους όσα αφορούσαν την διαχείριση της δικής του τύχης. Δεν τα είχε ξεκαθαρίσει.

Η μαρτυρία του μακαρίτη του Τσαρού και η επιμονή του Μαΐλη ότι είναι αξιόπιστη, σε ένα συμπέρασμα οδηγούν: Εκεί που ο Τυρίμος είχε απομονωθεί απ’ όλους και δεν ήθελε επαφή με κανένα σκέφτηκε να βάλει τον Κλάρα να υπογράψει δήλωση επικαλούμενος εντολή Ζαχαριάδη. Δεν είναι γελοίο όλο αυτό το παραμύθι έστω και ως σκέψη;

Ο Μαΐλης μάλιστα γράφει στο πρώτο κείμενό του- επικαλούμενος τον Τσαρό- ότι η «εντολή» Τυρίμου να υπογράψει δήλωση ο Άρης «συνίστατο στην ανάγκη να βγει ο Αρης από τη φυλακή, για να συμβάλει στην ανασυγκρότηση του ΚΚΕ, που η δικτατορία Μεταξά είχε πλήξει, έχοντας συλλάβει πλειάδα στελεχών του και αποδιαρθρώσει τις Κομματικές Οργανώσεις του». Από που ήξερε ο Τυρίμος, άρτι αφιχθείς από την Αίγινα, ότι η κομματική ηγεσία στην Κέρκυρα έκανε τέτοιες σκέψεις, όταν ξέρουμε ότι καμία επικοινωνία δεν θέλησε μαζί της; Ο Μαΐλης επίσης αποδίδει στον Τσαρό και το παρακάτω: ότι κατ’ εντολήν του Τυρίμου (που επικαλούνταν τον Ζαχαριάδη) υπέγραψαν δηλώσεις και άλλοι κρατούμενοι. Όλοι κι όλοι δώδεκα ήταν στην Θ’. Πόσοι άλλοι υπέγραψαν κατ’ εντολή Τυρίμου; Ξέρει κάποιον άλλον ο Μαΐλης;

Προφανώς αυτός που εμπνεύστηκε αυτό το παραμύθι- και το κατέγραψε ο Τσαρός- δεν ήξερε τίποτα από φυλακές της Κέρκυρας. Αλλά σήμερα που έχουμε πηγές και στοιχεία για την κατάσταση που επικρατούσε εκεί, το σερβίρισμα αυτού του παραμυθιού είναι ενδεικτικό της ποιότητας αυτού που το σερβίρει έστω και ως μαρτυρία τρίτου. Συνεπώς αν ο Μαΐλης είχε στοιχειώδη σεβασμό προς τον Τσαρό και την μνήμη του- την αγωνιστικότητα και την εντιμότητα του οποίου δεν αμφισβητούμε- όφειλε να τον προστατεύσει κάνοντας σοβαρή κριτική αξιολόγηση των όσων λέει. Αν το έκανε δεν θα προχωρούσε στη δημοσίευση κι ούτε θα επιχειρούσε να βγει από πάνω.

Πως ο Μαΐλης υπερασπίζεται την αξιοπιστία Τσαρού;

Όπως αναφέραμε στην αρχή, στο δεύτερο σημείωμά του στον Ριζοσπάστη ο Μ. Μαΐλης προσπαθεί να υπερασπιστεί την αξιοπιστία του του Π. Τσαρού- για την ακρίβεια την δική του μέσω αυτού- μιλώντας για οτιδήποτε άλλο αλλά όχι για το επίμαχο θέμα της δήλωσης του Άρη.

Μας λέει:

  1. Η μαρτυρία Τσαρού είναι αξιόπιστη γιατί αυτός γράφει πως όταν ο Τυρίμος πιάστηκε στην Εύβοια έφερε το ψευδώνυμο «Γεωργιάδης» το οποίο αναφέρεται και σε έγγραφο της κρατικής Ασφάλειας του 1950. «Προφανώς ο Τσαρός δεν είχε υπόψη του αυτά τα ντοκουμέντα (σ.σ. το έγγραφο της Κρατικής Ασφάλειας), ούτε εξάλλου του χρειάζονταν, για να γνωρίζει το ψευδώνυμο του Τυρίμου. Είχε υπόψη του μόνο τα γεγονότα και αυτά έγραψε». Ο κ. Μαΐλης ατύχησε για άλλη μια φορά γιατί κόσμος και κοσμάκης ήξερε ότι ο Τυρίμος παρουσιαζόταν με αυτό το ψευδώνυμο. Το ξέραν τα στελέχη του ΕΛΑΣ. Ακόμα και απλοί μαχητές. Οι σχετικές πληροφορίες δεν είναι καθόλου καινούργιες και δεν χρειαζόταν το άνοιγμα του φακέλου Τυρίμου για να γίνουν γνωστές. Είναι καταγεγραμμένες από δημοσιεύματα που έκανε ο Αντρέας Μούντριχας (καπετάν Ορέστης) στην εφημερίδα Απογευματινή, από το 1958 ακόμη (Απογευματινή 29, 30 Σεπτεμβρίου και 1 Οκτωβρίου 1958). Θα μπορούσε κάλλιστα ο Τσαρός να τα έχει υπ’ όψη του όλα αυτά πολλά χρόνια πριν γράψει το συγκεκριμένο κείμενο.
  2. Ο Μαΐλης μας λέει ακόμα ότι ο Τσαρός αναφέρεται σε σύλληψη του Τυρίμου στη Χαλκίδα και όχι γενικώς στην Εύβοια. Αυτό όμως γράφει και ο Μούντριχας στην Απογευματινή από το 1958.
  3. Γράφει, επίσης, ο Μαΐλης: «Ο Τσαρός, μη γνωρίζοντας έως το 1946 λεπτομέρειες για τον Τυρίμο, πληροφορήθηκε από τον Διαμαντή ότι ο Τυρίμος και οι συνεργάτες του «προσπάθησαν να δέσουν τον Κλάρα με την “Προσωρινή Διοίκηση”» (το χαφιέδικο όργανο του Μανιαδάκη που παρουσιαζόταν ως Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ). Πρόκειται για αναμφισβήτητο γεγονός, το οποίο επιβεβαιώνεται και από την έκθεση του Μιχαηλίδη προς το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ». Από αυτό το ασυνάρτητο απόσπασμα δεν καταλάβαμε τι ακριβώς θέλει να πει ο ποιητής. Ότι ο Μιχαηλίδης επιβεβαιώνει πως τον Άρη επιχείρησαν να τον μπλέξουν στην Προσωρινή Διοίκηση; Ή ότι ο Μιχαηλίδης επιβεβαιώνει πως ο Τσαρός έμαθε ότι έμαθε το 1946 γι’ αυτό το θέμα καθώς πριν δεν ήξερε τίποτα; Το ότι ο Άρης μπλέχτηκε κάποιο διάστημα με την Προσωρινή είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες. Έχει καμιά σχέση με την δήλωση του Άρη το πότε έμαθε ο Τσαρός το μπλέξιμο του Κλάρα με το χαφιέδικο ΚΚΕ του Μανιαδάκη;
  4. Ένα ακόμα στοιχείο που επικαλείται ο Μαΐλης για την αξιοπιστία της μαρτυρίας Τσαρού είναι τούτο. Γράφει: «Ο Π. Τσαρός είναι εξαιρετικά προσεκτικός στις διατυπώσεις του. Όχι μόνο δεν έγραψε αβασάνιστα, αλλά και αναφέρει με ακρίβεια ακόμα και τις ώρες κατά τις οποίες συντελέστηκαν μια σειρά από τα περιστατικά που ο ίδιος έζησε και περιγράφει». Δηλαδή αν εμείς γράψουμε με ακρίβεια ώρας, λεπτού και δευτερολέπτου ορισμένα περιστατικά που ζήσαμε αυτό μας καθιστά αξιόπιστους για οτιδήποτε άλλο ισχυριστούμε; Δεν μας τα λέτε καλά κύριε Μαΐλη. Καθόλου καλά δεν μας τα λέτε.

* Σε προσεχή φύλλα της έντυπης έκδοσης της «Εφ.Συν.» θα δημοσιευτεί αναλυτική πολυσέλιδη έρευνα με σπάνιο αδημοσίευτο αρχειακό υλικό για για όλη τη δράση της Ασφάλειας σε βάρος του ΚΚΕ στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας στην κατοχή, στον εμφύλιο, στη μετεμφυλιακή περίοδο, στη δικτατορία και στη μεταπολίτευση.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ