Του Γιαννάκη Λ. Ομήρου
Συμπληρώνονται δύο χρόνια από το θάνατο του Βάσου Λυσσαρίδη στις 26 Απριλίου 2021. Και ως συναγωνιστής του για δεκαετίες μέχρι το τέλος της ζωής του, καθηκόντως και προσηκόντως, καταθέτω αυτό το κείμενο εν είδει μνημόσυνης αναφοράς.
Με τον Βάσο Λυσσαρίδη συναντήθηκα για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1974, όταν, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον ρόλο των ΗΠΑ στην τραγωδία της Κύπρου, κύπριοι φοιτητές κάναμε απεργία πείνας έξω από την Aμερικανική Πρεσβεία στην Αθήνα, όπου και μας επισκέφθηκε.
Μετά την επιστροφή μου στην Κύπρο και την ένταξή μου στην ΕΔΕΚ, ακολούθησαν δεκαετίες στενής συνεργασίας και συμπόρευσης. Μαζί στους πολιτικούς αγώνες, στις προεκλογικές εκστρατείες, σε πάμπολλα ταξίδια στο εξωτερικό για συμμετοχή σε συνέδρια ή για επισκέψεις σε φίλες χώρες ή όμορα ιδεολογικά κινήματα και κόμματα
Ο Βάσος Λυσσαρίδης, ως πολιτική φυσιογνωμία, ως αντιστασιακός ηγέτης και ως ιδεολόγος οραματιστής, αναμφίβολα σφράγισε τη νεότερη Κυπριακή ιστορία και δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας σημαιοφόρος των δικαίων της Κύπρου και του Ελληνισμού, αλλά και ως ένας συνεπής συμπαραστάτης των αντιαποικιακών, εθνικοαπελευθερωτικών και αντιρατσιστικών κινημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ως ιδρυτής της ΕΔΕΚ, αφουγκράστηκε τα μηνύματα των καιρών και των ανθρώπων και άνοιξε καινούργιους δρόμους, φέρνοντας στον τόπο μας τα νέα μηνύματα και ρεύματα της παγκόσμιας ιδεολογίας του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Από τα φοιτητικά του χρόνια ήδη, ο Βάσος Λυσσαρίδης υπήρξε στρατευμένος στους εθνικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Πρόεδρος της Πανσπουδαστικής Επιτροπής Κυπριακού Αγώνα και Γενικός Γραμματέας της Συντονιστικής Επιτροπής Κυπριακών Σωματείων στην Ελλάδα, πρωταγωνιστεί στις κινητοποιήσεις για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Παίρνει μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955-59 μέσα από τις γραμμές της ΕΟΚΑ, την οποία και εκπροσώπησε στη Διάσκεψη του Λονδίνου για την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου. Διαφώνησε με τις συμφωνίες, θεωρώντας ότι έδιναν στην Τουρκία το δικαίωμα μιας ολέθριας, όπως αποδείχθηκε, πολιτικο-στρατιωτικής παρουσίας στο νησί.
Στην πρώτη Βουλή της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Βάσος Λυσσαρίδης εκλέγεται βουλευτής του Πατριωτικού Μετώπου, του πολιτικού σχήματος το οποίο συμπεριέλαβε όλα τα ιδεολογικά ρεύματα που πήραν μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Στα δύσκολα χρόνια της τουρκικής ανταρσίας, το 1963-64, υπηρέτησε το νόμιμο κράτος, την ενότητα και την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τα επόμενα χρόνια ο Βάσος Λυσσαρίδης εκλεγόταν συνεχώς βουλευτής. Υπηρέτησε στη Βουλή των Αντιπροσώπων για σαράντα έξι συνεχή χρόνια, έχοντας την πλέον μακρά θητεία στη λαϊκή Αντιπροσωπεία, ενώ την περίοδο 1985-91 διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής. Επιτέλεσε υποδειγματικά τα πολιτειακά του καθήκοντα και ανέδειξε με άψογο τρόπο τον ρόλο του Κυπριακού Κοινοβουλίου σε διεθνές επίπεδο.
Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα και η εγκαθίδρυση της χούντας προκάλεσαν την άμεση αντίδραση του Βάσου Λυσσαρίδη. Η πάλη του λαού με τους ανθρώπους της χούντας στην Κύπρο και την ΕΟΚΑ Β ήταν καθημερινή και ο Βάσος Λυσσαρίδης πρωτοπόρος και καθοδηγητής. Όταν οι ερπύστριες των τανκς ήχησαν εφιαλτικά στους δρόμους της Λευκωσίας το φοβερό πρωινό της 15ης Ιουλίου, με στόχο τη δημοκρατία και την εξόντωση του Μακαρίου, ο αντιστασιακός ηγέτης Βάσος Λυσσαρίδης είναι και πάλι παρών. Συντονίζει τον αγώνα ενάντια στο πραξικόπημα, κατευθύνει αντιστασιακές ομάδες και βρίσκεται σε επικοινωνία με τον Μακάριο για την αντιμετώπιση της προδοσίας. Τα συνωμοτικά σχέδια ολοκληρώνονται με την τουρκική εισβολή. Η Κύπρος μοιράζεται από τον Αττίλα και αιμορραγεί για σαράντα εννιά χρόνια.
Στη μαύρη περίοδο που ακολούθησε το πραξικόπημα, όταν ο φόβος του φασισμού κυριαρχούσε, ακόμα και με τον Αττίλα εντός των πυλών, κάποιοι κρατούσαν Θερμοπύλες. Ζητούσαν την επιστροφή του Προέδρου Μακαρίου στην Κύπρο. Η σθεναρή αντίδραση του Βάσου Λυσσαριδη στο σχέδιο Γκιουνές, στη γνωστή σύσκεψη στο Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών στις 15 Αυγούστου 1974, όπως και το ογκούμενο λαϊκό ρεύμα για την επιστροφή του Μακαρίου, δεν άφηναν άλλα περιθώρια. Η αντίσταση έπρεπε να καμφθεί. Το λαϊκό κίνημα έπρεπε να ηττηθεί. Δεκαπέντε μέρες αργότερα, στις 30 Αυγούστου, οι ενδεδυμένοι πατριωτικό μανδύα εφιάλτες οργάνωσαν την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βάσου Λυσσαρίδη και δολοφόνησαν τον αγωνιστή ποιητή Δώρο Λοΐζου, Οργανωτικό Γραμματέα της Νεολαίας της ΕΔΕΚ.
Στα πέτρινα χρόνια της κατοχής και ως την τελευταία του πνοή, ο Βάσος Λυσσαρίδης αγωνίστηκε σθεναρά για την τοποθέτηση του Κυπριακού ως θέματος εισβολής και κατοχής και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρότεινε ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική στο πλαίσιο του αγώνα που εξήγγειλε ο Μακάριος με την επιστροφή του στην Κύπρο. Εισηγήθηκε τη δημιουργία Λαϊκής Πολιτοφυλακής και ισχυρής αμυντικής θωράκισης. Το σύνθημα «Κάθε σπίτι και κάστρο, κάθε πατριώτης και στρατιώτης», μένει στην Ιστορία. Εισηγήθηκε επίσης την πλήρη συμπόρευση με την Ελλάδα και τη διεθνοποίηση του Κυπριακού –και δίκαια συγκαταλέγεται στους μεγάλους πρωταγωνιστές αυτής της υπόθεσης–, όπως και την αξιοποίηση των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή μας. Θέσεις του που κατά καιρούς χλευάστηκαν, παρερμηνεύθηκαν και διαστρεβλώθηκαν, αργότερα έγιναν αποδεκτές στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής σε Κύπρο και Ελλάδα.
Όμως ο Βάσος Λυσσαρίδης δεν περιόρισε τη δράση του στο Κυπριακό και στα προβλήματα του Ελληνισμού. Πίστευε πάντα πως η αλληλεγγύη είναι λειτουργία αμφίδρομη. Γι’ αυτό συνέδεσε την Κύπρο και την πολιτική του δράση με κινήματα που αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση, αναδεικνυόμενος σε ηγετική φυσιογνωμία των απελευθερωτικών, αντιαποικιακών και αντιρατσιστικών κινημάτων.
Πολλά θα μπορούσαν να λεχθούν ακόμα για την τεράστια προσφορά του Βάσου Λυσσαρίδη στους αγώνες του λαού και της πατρίδας. Δεν είναι ωστόσο στόχος μια εξαντλητική αναφορά. Άλλωστε, όπως ο ίδιος είχε δηλώσει επανειλημμένα, «όσο μεγάλη προσφορά κατατίθεται για την πατρίδα, τόσο μεγαλύτερη είναι η ευθύνη και η οφειλή προς αυτήν».
Σήμερα, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του, ο Βάσος Λυσσαρίδης εξακολουθεί να εμπνέει, να φρονηματίζει και να καθοδηγεί. Κυρίως με τις ιδέες και τα ιδανικά που κατέλειπε. Γιατί όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μετά την εναντίον του δολοφονική απόπειρα: «οι ιδέες δεν δολοφονούνται».
Πρώην Προέδρου της Βουλής Των Αντιπροσώπων
