Του Θωμά Καραγκιοζόπουλου
Σε μία από τις εκπομπές του ο γνωστός Αμερικανός παρουσιαστής Jimmy Kimmel ετοίμασε ένα βίντεο με τον τίτλο «Can You Name a Country?». Σε αυτό, ζητάει από έξι συν έναν «τυχαίους» περαστικούς να του υποδείξουν σε έναν χάρτη μια χώρα της επιλογής τους, μια οποιαδήποτε χώρα. Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει δεν θα το έλεγα κωμικό, ούτε κωμικοτραγικό ακόμη· θα το έλεγα σκέτο τραγικό και αρκετά ανησυχητικό.
Κανένας από τους έξι επιλεγμένους περαστικούς δεν καταφέρνει να ονομάσει μια οποιαδήποτε χώρα οπουδήποτε στον κόσμο, ενώ οι περισσότεροι θεωρούν ως χώρα… την Αφρική. Στο τέλος του βίντεο εμφανίζεται ένα παιδί, το οποίο καταφέρνει να ονομάσει τις περισσότερες από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και παίρνει το χειροκρότημα μαζί με το σχόλιο του παρουσιαστή ότι για όσους δεν πιστεύουν πως τα παιδιά αποτελούν το μέλλον, αυτό είναι η διάψευσή τους.
Ο λόγος που έβαλα τη λέξη «τυχαίους» σε εισαγωγικά, είναι επειδή μέσα μου ήλπιζα να βλέπω μια στημένη παράσταση, προκειμένου να βγει στο κοινό ένα κωμικό αποτέλεσμα και να δώσει τροφή για σχόλια. Ομως, ακόμη και έτσι να είναι και αυτό το μικρό δείγμα αγεωγράφητων ανθρώπων να μην αντιπροσωπεύει μια πραγματικότητα ενοχλητική, δυσάρεστη, έως και δυστοπική, δεν μπορούμε να μην ακουμπήσουμε τη σκέψη μας στο πρόβλημα που λέγεται εκπαίδευση της ημιμάθειας, με άλλα λόγια «εκπαιδεύοντας τον αναλφαβητισμό».
Αιτίες του αναλφαβητισμού
Στην Αμερική το πρόβλημα του αναλφαβητισμού είναι τεράστιο. Βεβαίως, η Αμερική δεν είναι το μόνο θύμα, αλλά είναι θέμα που απαντάται παγκοσμίως. Ωστόσο, στην Αμερική είναι χρόνιο και οξυμένο και οι λόγοι είναι πολλοί και σύνθετοι.
Οικονομικοί λόγοι – ανάγκη για βιοπορισμό και απομάκρυνση από τον χώρο της εκπαίδευσης. Εγκατάλειψη βασικών σπουδών πριν την ολοκλήρωσή τους και γρήγορη ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία, με αποτέλεσμα την αδρανοποίηση των υπαρχουσών γνώσεων. Αδιαφορία του κράτος για αποτελεσματική εφαρμογή ενός ουμανιστικού εκπαιδευτικού μοντέλου που δεν θα ακούει στις επιταγές του άγριου καπιταλισμού. Κοινωνικές ανισότητες – κοινωνική περιθωριοποίηση από άκρη σε άκρη της χώρας. Ευθύνη της οικογένειας στις κατευθύνσεις που δίνει ή δεν δίνει στους νέους ανθρώπους. Αποκλειστική εξειδίκευση που οδηγεί σε πνευματική μονομέρεια και έλλειψη γενικών γνώσεων. Χρήση των τεχνολογικών εργαλείων με λάθος τρόπο ή ελλιπής χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία, η οποία ούτως ή άλλως εισάγει στοιχεία αυτοματισμού στην καθημερινότητάς.
Γιατί ο αναλφαβητισμός είναι κάτι λάθος;
Ο αναλφαβητισμός συνήθως συνοδεύεται από ανάπτυξη προκαταλήψεων, συμπλεγμάτων κατωτερότητας, δεισιδαιμονιών και ανασφάλειας. Εκεί που η γνώση και η μάθηση αφήνει κενό χώρο, έρχεται το σκοτάδι της αμάθειας και όσο πιο πολύ μένει τόσο πιο πυκνό γίνεται. Ο αναλφαβητισμός, κάθε είδους, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, το άτομο χειραγωγείται εύκολα, φανατίζεται, καθώς πνευματικά είναι ανελεύθερο. Συνήθως, η αμάθεια γύρω από πολλά ζητήματα οδηγεί σε λάθος επιλογές που, αν κοιταχτούν από ένα πρίσμα λογικής, θα είχαν απορριφθεί εξ αρχής.
Ο αναλφαβητισμός ωθεί ή, καλύτερα, εγκλωβίζει το άτομο σε εσωστρέφεια και τον περιορίζει όσον αφορά τον τρόπο έκφρασης του εσωτερικού του κόσμου, του ψυχισμού του. Για αυτό πολύ συχνά διαβάζουμε για επιθέσεις σε σχολεία και κολέγια με αποτέλεσμα πολυμελής δολοφονίες. Αυτή η πράξη μίσους και απέχθειας προς την κοινωνία κρύβει μια βαθιά εσωτερική αίσθηση απομόνωσης, αποξένωσης από το κοινωνικό σώμα και εν τέλει απο-κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η απομόνωση και η αποξένωση από το κοινωνικό γίγνεσθαι σημαίνει και αδυναμία γόνιμης επαφής με άλλους πολιτισμούς με συχνό αποτέλεσμα τη θέασή τους ως κάτι εχθρικό, κάτι ακατανόητο. Ο αναλφαβητισμός διαμορφώνει ανθρώπους που πιστεύουν πως έχουν πιο πολλά κοινά με εξωγήινες οντότητες από ότι με όμορους λαούς, πόσο μάλλον με χώρες που τους χωρίζει ένας ωκεανός.
Επιπλέον, ο αναλφαβητισμός συνεπάγεται άγνοια της ιστορίας, βαθύ σκοτάδι για την παράδοση και έλλειψη επίγνωσης της πολιτισμικής και εθνική ταυτότητας. Το θέμα δεν είναι απλώς ότι ο λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του κάποτε θα την ξαναζήσει· πολύ περισσότερο, η άγνοια της ευρύτερης ιστορικής εξέλιξης του κόσμου και συνακόλουθα η κριτική αποτίμηση των ιστορικών αιτίων δημιουργεί πολίτες δίχως πολιτική σκέψη, δίχως πολιτική κρίση, κατ’ επέκταση πολίτες που κατοικούν στον χώρο της πνευματικής μακαριότητάς τους και δεν διεκδικούν κάτι από τη ζωή.
Γιατί (και για ποιούς) είναι σημαντικό οι Αμερικανοί πολίτες να αγνοούν την ύπαρξη του υπόλοιπου κόσμου.
Βασικός λόγος είναι επειδή είναι πολίτες μιας χώρας που μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με πρόσχημα την εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο έχει πραγματοποιήσει εκατοντάδες στρατιωτικές επεμβάσεις ανά την υφήλιο, έχουν αιματοκυλίσει λαούς, έχουν ανατρέψει ειρηνικά καθεστώτα και έχουν αλλάξει τον ρου της ιστορίας επί τα χείρω, επιβάλλοντας το δικό τους μοντέλο παγκόσμιας διακυβέρνησης. Σίγουρα για όσους κινούν τα νήματα της εξωτερικής πολιτικής είναι ζωτικής σημασίας να διατηρούν ένα status quo ηρεμίας, μια κατάσταση όπου οι πολλοί δεν ξεσηκώνονται ενάντια στην εγκληματική πολιτική που επιβάλλουν η πολεμική βιομηχανία και εταιρείες που εκμεταλλεύονται τις ενεργειακές πηγές του πλανήτη, απλώνοντας τα δίχτυα τους σε διεθνές επίπεδο.
Ετσι, είναι σημαντικό για τον Αμερικάνο να μην γνωρίζει πού είναι η Ασία, πόσο μάλλον τι γίνεται εκεί και πόσο πόνο και πόση αστάθεια έχουν προκαλέσει οι πολιτικές ηγεσίες του. Αν το γνώριζε, θεωρώ πως θα είχε σαφή πολιτική τοποθέτηση για όσα συμβαίνουν, θα διατηρούσε επίκαιρα τα ζητήματα για ειρήνη στον κόσμο, απομάκρυνση από κάθε πολεμικό μέτωπο και διάλυση του πολεμοχαρούς οργανισμού που ακούει στο όνομα ΝΑΤΟ.
Ενας άλλος λόγος που είναι σημαντικό αφορά τη διατήρηση ενός πολιτεύματος που έχει χαρακτηριστεί κορπορατικός απολυταρχισμός και συχνά ο τρόπος λειτουργίας του κράτους και η αντιμετώπιση των πολιτών, ιδίως των χαμηλότερων στρωμάτων, δεν έχει καμία σχέση με ένα δημοκρατικό πολίτευμα που σέβεται τους πολίτες του και τους εξασφαλίζει ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα χρειάζονται πολίτες απαλλαγμένους από πολιτικές ανησυχίες, που πιέζουν για συλλογικές δραστηριότητες και επιδιώκουν σοβαρό διάλογο για κρίσιμα εθνικά ζητήματα. Ο κοινωνικός ρατσισμός, αλλά και ο φυλετικός, παραμένουν διαρκώς επίκαιροι, καθότι μέσα στην ίδια την κοινωνία ποτέ δεν έγινε ουσιαστική κάθαρση του αισθήματος υπεροχής του λευκού από τον έγχρωμο, ούτε εγκαταλείφθηκε η ιδέα της δήθεν κοινωνικής ανωτερότητας που φέρει ο πλούτος.
Η λίστα με τους πλουσιότερους ανθρώπους που εκδίδει ετησίως επώνυμο περιοδικό είναι μια εικόνα που έχει αποκλείσει την προβολή εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στο όριο της φτώχειας, που ζουν στο σκοτάδι της αμάθειας και δεν τους απασχολεί πού θα γίνει η επόμενη πολεμική επίθεση, επειδή προέχει ο επιούσιος. Η χάραξη πολιτικής ήταν και παραμένει πεδίο δράσης των πολύ πλούσιων, της ελίτ και για να διατηρηθεί έτσι είναι ανάγκη ο κόσμος να παραμένει απασχολημένος με την επιβίωσή του.
Ορισμένες σκέψεις για το τέλος
Κλείνοντας, θεωρώ πως ορθά έπραξε ο γνωστός Αμερικανός παρουσιαστής και έφτιαξε ένα βίντεο στο οποίο θέλησε να καυτηριάσει την αμάθεια των πολιτών. Ακόμη και έτσι, αναδείχθηκε, έστω με έμμεση αναφορά, ένα ζήτημα διαρκώς επίκαιρο και με πολλές προεκτάσεις. Βεβαίως, όλα τα παραπάνω δεν θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι περιορίζονται στα σύνορα της Αμερικής. Αντιθέτως, τα εντοπίζουμε στις περισσότερες χώρες που έχουν υιοθετήσει το αμερικανικό μοντέλο ζωής. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι και η Ελλάδα. Από πού προκύπτει αυτό; Από το ότι πάρα πολλοί νέοι ερωτώμενοι για ιστορικά γεγονότα ή σημαντικούς σταθμούς της εθνικής πορείας δηλώνουν άγνοια ή απαντούν εντελώς λάθος, ένδειξη αμάθειας. Η αμάθεια αφορά θέματα που μπορεί να μην εμπίπτουν στα στενά όρια μιας επιστημονικής εξειδίκευσης για πολλούς, ωστόσο είναι εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που τουλάχιστον ως ένδειξη σεβασμού στην ιστορία του τόπου αυτού οφείλουν να τις έχουν.
Για αρχή χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι η εσκεμμένη διατήρηση του αναλφαβητισμού σε μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού αποτελεί τροχοπέδη για την αλλαγή της κοινωνίας προς το δημοκρατικότερο. Αφότου γίνει αυτή η αναγνώριση, πρέπει να σκεφτούμε ποιές είναι οι συνέπειες του συντηρούμενου αναλφαβητισμού και στη συνέχεια να δούμε τι μπορεί να γίνει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Από πλευράς πολιτών, μια δυνατότητα είναι να διεκδικήσουν δυναμικά και με συλλογικό τρόπο το δικαίωμά τους σε ένα μοντέλο μόρφωσης με επίκεντρο τον άνθρωπο, όπως και το δικαίωμα αυτοδιάθεσής τους. Η ιστορία των κινημάτων στην Αμερική είναι μεγάλη και πηγαίνει πολλά χρόνια πίσω. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια παράδοση και αυτή μπορεί να γονιμοποιήσει νέες στοχευμένες διεκδικήσεις. Σκεπτόμενος κανείς τη μεγάλη μερίδα φτωχοποιημένων πολιτών θα περίμενε να είναι λογικό όλοι αυτοί να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον, προσπαθώντας να κερδίσουν το ελάχιστο που μπορούν.
Το ζητούμενο είναι, ξεπερνώντας την τροχοπέδη της αμάθειας και της άγνοιας των δικαιωμάτων να γίνει η υπέρβαση και να ανέβουν τον ανήφορο του αγώνα της διεκδίκησης, όπως έκαναν οι πρόγονοί τους, οι πραγματικοί πατέρες του έθνους.
*Το link του βίντεο που αναφέρθηκε στην αρχή με τίτλο «Can You Name a Country?» βρίσκεται εδώ https://www.youtube.com/watch?v=kRh1zXFKC_o