Των Χριστόφορου Ολύμπιου – Λάμπρου Μιχάλη
Ανήκουμε και οι δύο στη γενιά που έγιναν Γιατροί και Καρδιολόγοι τη δεκαετία του ’80. Τότε που ξεκινούσε μία εποχή θριάμβου για τη Καρδιολογία. Απογαλακτισμένη καθαρά από τον ομφάλιο λώρο της «Μητέρας» Παθολογίας, ανέβαινε με φρενήρη ρυθμό τα σκαλιά της επιτυχίας. Οι βηματοδότες ήταν πλέον πράξη ρουτίνας και έσωζαν ζωές, που υπό άλλες συνθήκες ήταν καταδικασμένες.
Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη με την επιτέλους λογική απόφαση της Πολιτείας να χρηματοδοτείται και στον Ιδιωτικό Τομέα στην Ελλάδα, όπως ακριβώς και στις χώρες του Εξωτερικού (ιδιαίτερα Αγγλία, Αμερική), μαζί με την άφιξη των πρώτων συναδέλφων καρδιοχειρουργών εκπαιδευμένων στις ΗΠΑ, έδινε ουσιαστικές λύσεις στους πρωτοπόρους ήρωες καρδιοχειρουργούς του Ευαγγελισμού και του Ιπποκρατείου στην Αθήνα, του ΑΧΕΠΑ και του Παπανικολάου στη Θεσσαλονίκη.
Η θρομβόλυση αρχικά και αρκετά σύντομα η αγγειοπλαστική μετέτρεψαν ουσιαστικά το έμφραγμα του μυοκαρδίου (για όσους ασθενείς απέφευγαν τον αιφνίδιο θάνατο τις πρώτες ώρες εκδήλωσης του) σε σχεδόν …καλοήθη νόσο. Πως αλλιώς να χαρακτηρίσεις τη πάθηση που από 12% θνητότητα το 1980, είχε κάτω από 5% το 2000;
Ακολούθησαν και τα φάρμακα, με τους αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου να δίνουν χρόνια και ποιότητα ζωής στους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, οι στατίνες που στη κυριολεξία καθιέρωσαν τον όρο χρονία στεφανιαία νόσος, μιας και ο στεφανιαίος ασθενής αντιμετώπιζε καλύτερα τις συνέπειες ενός αθηρωματικού στεφανιαίου δικτύου, τα σύγχρονα αντιαιμοπεταλιακά που επέτρεψαν την ασφαλή χρήση νεότερων και καλύτερων stents, κ.ο.κ.
Και με την αυγή του 2000 οι «έξυπνοι» βηματοδότες που έγιναν συγχρόνως και εμφυτεύσιμοι απινιδιστές για να προστατεύσουν από τον αιφνίδιο θάνατο και οι δομικές παρεμβάσεις πλέον στις βαλβίδες της καρδιάς για να ελαφρύνουν την καλώς εννοούμενη πιο αιματηρή καρδιοχειρουργική επέμβαση. Και ίσως χάρη στη Καρδιολογία να καθιερώθηκε ο όρος 4η ηλικία, μιας και 85άρηδες και 90άρηδες είναι το συνηθισμένο υλικό για TAVI, το δε μέσο προσδόκιμο επιβίωσης από τη καταπολέμηση και μόνο των καρδιοαγγειακών παθήσεων υπολογίζεται κάπου μεταξύ 6-7 ετών.
Και την ανοδική αυτή πορεία ακολούθησαν και οι ασκούντες την ειδικότητα της Καρδιολογίας. Από τον ένα και μοναδικό Καθηγητή Καρδιολογίας στην Αθήνα (Δημήτρης Αυγουστάκης αρχικά και Παύλος Τούτουζας μετέπειτα στο Ιπποκράτειο στην Αθήνα) και τον μόλις το 1988 εκλεγέντα Καθηγητή Καρδιολογίας στη Θεσσαλονίκη (Δημήτριος Τσιφοδήμος), ακολουθεί η έκρηξη. 7 Πανεπιστημιακές Καρδιολογικές Κλινικές στην Επικράτεια, πολλές αξιόλογες Κρατικές Κλινικές, αναδεικνύουν συναδέλφους που μέχρι σήμερα θα ανέλθουν στα υψηλότερα αξιώματα της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, θα γίνουν παγκόσμια γνωστοί, ανεβάζοντας την Ελληνική Καρδιολογία σε πράγματι υψηλότατα επιστημονικά standards.
Και από κοντά φυσικά ο Έλληνας Καρδιολόγος, που πλέον μπορεί και παρέχει παραπάνω χρόνια ποιοτικής ζωής στους ασθενείς του, χρησιμοποιώντας όλα όσα προαναφέραμε. Και που κοιτάζει και λίγο …υπεροπτικά πολλούς συναδέλφους του άλλων ειδικοτήτων. Τους ογκολόγους ας πούμε που με πακτωλό χρημάτων για ερευνητικούς σκοπούς καταφέρνουν να παρατείνουν το μέσο προσδόκιμο ζωής των καρκινοπαθών κατά 6 μήνες….Ακόμη και εκείνα τα χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του ’80 οι λοιμώξεις ..λίγο μας απασχολούσαν. Είχαμε ήδη καταργήσει τα εμβόλιο της ευλογιάς και το BCG, γιατί ευλογιά και φυματίωση έβαιναν προς εξαφάνιση, ακόμη και τα αντι-διφθεριτικό εμβόλιο πρέπει να είμαστε από τα τελευταία παιδιά που το κάναμε, γιατί μάλλον ως παιδιά Γιατρών μας είχαν θεωρήσει υψηλού κινδύνου!!
Και έρχεται ξαφνικά έρχεται εκεί που δεν το περιμένεις μία λοίμωξη, μία πανδημία για την ακρίβεια και όλα αλλάζουν, αναποδογυρίζει ο κόσμος μπροστά στα μάτια σου. Δεν είμαστε πια τα «χαϊδεμένα» παιδιά των Συστημάτων Υγείας. Κρεβάτια Μονάδων Εντατικής Εμφραγμάτων κινδυνεύουν να μετατραπούν σε κρεβάτια ΜΕΘ τους τελευταίους 2 μήνες σε πολλά Νοσοκομεία και αποφεύγεται τη τελευταία στιγμή. Τα μεγάλα Καρδιοχειρουργικά Κέντρα Αθήνας–Θεσσαλονίκης υποχρεούνται να σταματήσουν να χειρουργούν τακτικά περιστατικά και συνάδελφοι καρδιοχειρουργοί βιώνουν την αγωνία να στέλνουν σπίτι να περιμένουν τα «τακτικά» περιστατικά με την 80% στένωση στο κύριο στέλεχος…
Κανείς δεν ασχολείται με τον καρδιοπαθή ασθενή που φοβάται να έρθει στο Νοσοκομείο λόγω της πανδημίας και έτσι οι νεότεροι συνάδελφοι μαθαίνουν τι είναι μετεμφραγματική ρήξη μεσοκοιλιακού διαφράγματος και οι Καρδιοχειρουργοί τη ξαναπιάνουν στα χέρια τους! Και πάνω απ’ όλα ξεχνάμε τη μακροχρόνια επιβίωση του ηλικιωμένου μιας και πλέον οι άνω των 70 είναι ηλικιωμένοι!!! Αυτόν που εμείς οι Καρδιολόγοι τον θέλαμε και τον είχαμε καταστήσει ενεργό στη κοινωνία, με δικαιώματα, ανάγκες και απαιτήσεις, τώρα τον χαρακτηρίζουμε «ηλικιωμένο».
Έλεγαν οι τηλεοράσεις, «ποσοστό τόσο % που κατέληξαν είχαν συννοσηρότητες η ήταν ηλικιωμένοι άνω των 70 ετών!» Στο Θριάσιο πάντως οι 2 θάνατοι επί 12 διασωληνωμένων συνέβησαν σε ασθενείς 51-70 ετών και οι 4 άνω των 70 πήγαν μία χαρά!! Χαρακτηρίζουμε (όχι εμείς) πάσχοντα από σοβαρή συννοσηρότητα (sic) τον συνάνθρωπο μας που κατέληξε από COVID και ήταν υπερτασικός! Πολύ θα θέλαμε οι εκλεκτοί συνάδελφοι και ειδικότεροι ημών στην υπέρταση (Τσιούφης, Μανώλης, Μακρής, Γράσσος) να μας πληροφορήσουν πόσο χειρότερο είναι το προσδόκιμο ενός καλά ρυθμιζόμενου υπερτασικού από τον μη υπερτασικό. Και ακόμη παραπέρα, υπουργική απόφαση μας καθορίζει ότι άνω των 65 ετών (ηλικακό μόνο κριτήριο αποκλειστικά, ανεξαρτήτως ύπαρξης άλλων νοσημάτων) είναι ευπαθής ομάδα για προσβολή κατά τη πανδημία.
Τι θ’ ακολουθήσει μετά από αυτά; Για τη Καρδιολογία; Για τη Κοινωνία; Ήταν αλήθεια ότι η περίοδος της καραντίνας άλλαξε πολλά και έδωσε αφορμή και χρόνο για σκέψη για περισσότερα. Άλλα αφορούν την Kοινωνία γενικά και άλλα την Kαρδιολογία ειδικότερα. Ας ξεκινήσουμε με την Kοινωνία και για την Kαρδιολογία θα τα πούμε μια άλλη μέρα. Τα τελευταία τουλάχιστον 10 χρόνια (πέρασαν ήδη 10 χρόνια οικονομικής κρίσης), έγινε αντιληπτό ότι οι Έλληνες βγαίνουν νωρίς στην σύνταξη και ότι ζουν πολλά χρόνια μετά την συνταξιοδότηση.
Επομένως το ασφαλιστικό σύστημα δεν μπορεί να τους καλύψει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα και πρέπει να δουλεύουν μέχρι τα 67 τα 70 ή ακόμα και περισσότερο. Και πράγματι πειστήκαμε και μάλλον δίκαια ότι οι περισσότεροι από μας (με την εξαίρεση όσων έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας) είναι ικανοί γι’ αυτό.
Η θεώρηση αυτή έφερε τρομακτικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Αρχικά άλλαξε στην κοινωνική συνείδηση τους ορισμούς: νέος, μεσήλικας, ηλικιωμένος, γέρος, υπερήλικας. Ποιος τολμά να αποκαλέσει σήμερα έναν 70 χρόνων γέρο ή ακόμα περισσότερο υπερήλικα; Έχει καθιερωθεί στο κοινωνικό συνειδητό ότι είναι μεσήλικας plus. Στην συνέχεια άλλαξε τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τους εαυτούς τους. Απόδειξη γι’ αυτό είναι ότι δεν είναι σπάνιο στις μέρες μας άνθρωποι που είναι εξήντα χρόνων να τεκνοποιούν.
Στην συνέχεια ήρθε η επιστήμη, η Ιατρική. Η Ιατρική, υπηρέτης των ανθρωπίνων αναγκών, προχώρησε όλα αυτά τα χρόνια και πέτυχε στους στόχους της: να διατηρεί τους ανθρώπους ζωντανούς, αλλά και λειτουργικούς, μεταβάλλοντας ταυτόχρονα την έννοια της λειτουργικότητας για κάθε ηλικία. Έτσι πριν από αρκετά χρόνια ένας εξηντάρης ήταν λειτουργικός όταν θα μπορούσε να πηγαίνει στο supermarket για να ψωνίσει, τώρα λειτουργικός είναι όταν μετέχει πλήρως στον ανταγωνισμό της καθημερινής επαγγελματικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα οι υποψήφιοι για την Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι άτομα που βρίσκονται στα μέσα ή και στα τέλη της 7ης δεκαετίας της ζωής τους.
Για να το πετύχει αυτό η Ιατρική, χρειάστηκαν εργασία, πολύ εργασία και χρήματα πολλά χρήματα, που η κοινωνία τα έδωσε αφειδώς για να επιτευχθούν οι καλώς νοούμενοι κοινωνικοί στόχοι. Και που βρισκόμαστε μετά από όλα αυτά. Η Ιατρική όπως πάντοτε να πετυχαίνει πρώτα τον στόχο να διατηρεί τον άνθρωπο ζωντανό και στην συνέχεια να προσπαθεί να ταιριάξει την επιβίωση με την λειτουργικότητα. Και η κοινωνία να προσπαθεί να βρει την χρυσή τομή. Το ταίριασμα της επιβίωσης με τις προσδοκίες λειτουργικότητας, ένα θέμα δύσκολο που πρέπει να αφιερωθούν πολλές συζητήσεις και που αγγίζει την ουσία της Ιπποκρατικής Ηθικής, της Θρησκείας αλλά και γενικότερα των θεμελίων στα οποία βασίζεται η ανθρώπινη ηθική.
Και τώρα ο κορωνοϊός. Με βάση τα λεγόμενα των συναδέλφων που εφαρμόσθηκαν στην καθημερινότητα μας τα άτομα πάνω από 65 ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες και πρέπει να απομονωθούν για να ζήσουν. Τι σημαίνει όμως αυτό; Πώς αλλάζει την όλη θεώρηση μας για τον σημερινό άνθρωπο;
Αρχικά της κοινωνίας. Πώς θα αντιλαμβάνεται έναν 65άρη η κοινωνία αν αυτό αποτελέσει την κρατούσα άποψη για κάποιο χρονικό διάστημα. Πιθανότατα οι ορισμοί των ηλικιών θα επανέλθουν, σε εκείνους που ίσχυαν πριν από 30 χρόνια. Πώς θα αντιμετωπίζει ο 65άρης τον εαυτό του; Πιθανότατα όπως ο σημερινός 80άρης. Πόσο θα ενδιαφέρεται η κοινωνία και κατ’ επέκταση η Ιατρική για την ευζωία των ατόμων που είναι πάνω από 65; Πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο που ενδιαφέρονταν πριν από πολλά- πολλά χρόνια.
Νομίζουμε ότι όλα τα παραπάνω βάζουν ένα περίγραμμα προβληματισμού. Ο προβληματισμός αυτός αφορά όλη την κοινωνία. Οι καρδιολόγοι, οι γιατροί που συνεισέφεραν περισσότερο από όλους τους άλλους γιατρούς, στο να επιμηκυνθεί η ζωή, στο να παραμένει ο άνθρωπος όχι μόνο ζωντανός αλλά και ικανός να συμμετέχει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, θα είναι ίσως οι πλέον ευαισθητοποιημένοι. Όχι γιατί θα χαθούν από το προσκήνιο, της επικαιρότητας, αλλά γιατί μόχθησαν όσο κανείς άλλος στο να μετατραπεί η Ιατρική σε Επιστήμη και πρόσφεραν όσο κανείς στο να νικηθεί η πανδημία των καρδιαγγειακών νόσων.
Τελικά είχε δίκιο ο συμπατριώτης μας στο Παρίσι Καθηγητής Αιματολογίας Γρηγόρης Γεροτζιάφας όταν έγραφε:
« ..είναι μεγαλειώδης εμπειρία να ζεις την διαδικασία γέννησης της γνώσης στην Ιατρική!», φράση που έγκαιρα μας επεσήμανε η εκλεκτή συνάδελφος Υπεύθυνη του Αιμοδυναμικού Εργαστηρίου στο Θριάσιο Αννα Δαγρέ. Μπορεί μάλιστα η καινούρια γνώση να μην είναι μόνο γνώση επιστημονική, αλλά και αλλαγή τρόπου ζωής και συμπεριφοράς μέσα στη Κοινωνία. Ελπίζουμε πως τελικά θα μάθουμε χωρίς να αλλάξουν οι βασικοί κανόνες της ηθικής με τους οποίους πορεύθηκε ο άνθρωπος από την Ελληνική αρχαιότητα ως σήμερα.