Του Γιάννη Μπράχου
Οι εξελίξεις στην υγειονομική κρίση καθορίζουν εν πολλοίς την πορεία της διεθνούς οικονομίας και παρά τον σημαντικό βαθμό απροσδιοριστίας για τον χρόνο σταδιακής επανέναρξης της οικονομικής δραστηριότητας, οι σημαντικές διεθνείς δυνάμεις προετοιμάζονται με σημαντικά πακέτα στήριξης της οικονομίας, ενώ ταυτόχρονα προωθούν τις γεωπολιτικές τους επιδιώξεις.
Στην Ελλάδα οι διεθνείς οικονομικές και γεωπολιτικές εξελίξεις συζητούνται διακριτά και με εθνοκεντρικά χαρακτηριστικά. Στόχος του άρθρου είναι η ανάδειξη των προκλήσεων που θα αντιμετωπίσει η χώρα μας την επόμενη περίοδο της μετα-κορωνοϊού εποχής, τόσο στο οικονομικό όσο και στο γεωπολιτικό επίπεδο.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η οικονομικά αδύναμη θέση της λόγω της παραγωγικής της δομής (εξάρτησης από τουρισμό και υπηρεσίες) και της κατάστασης του τραπεζικού τομέα, η οποία συνδυάζεται με γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή που απαιτούν σημαντικούς πόρους για την προάσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων.
Ο συνδυασμός των παραγόντων της κρίσης απαιτεί σύνεση και αποφυγή πρακτικών μεταφοράς ευθύνης για τα προβλήματα μας σε διεθνείς δυνάμεις ή στην ΕΕ. Παρότι φαίνεται αυτονόητη η παραπάνω διατύπωση στην κυβέρνηση εξυφαίνονται εκλογικά σενάρια πολιτικής κεφαλαιοποίησης της υγειονομικής κρίσης για την διασφάλιση της πολιτικής κυριαρχίας του κυβερνώντος κόμματος. Οι πρόσφατες εξελίξεις στις ΗΠΑ, ΕΕ και Ασία δεν διασφαλίζουν όρους διεθνούς οικονομικής και γεωπολιτικής ευστάθειας εν μέσω της πανδημίας.
Αναλυτικότερα:
Οι ΗΠΑ υιοθέτησαν το μεγαλύτερο οικονομικό πακέτο στήριξης στην ιστορία τους σε απάντηση στην πανδημία με $300 δισεκ. απευθείας καταβολής μετρητών σε πολίτες, $350 δισεκ. σε δάνεια για μικρές επιχειρήσεις και πάνω από $150 δισεκ. για υγεία και δημόσιες υπηρεσίες. Αυτή η παρέμβαση δημιούργησε θετικές προσδοκίες στην οικονομία και εκφράστηκαν με την ανακοπή της αρνητικής πορείας των κεφαλαιαγορών.
Υπενθυμίζεται ότι με την αναβάθμιση σε πανδημία του Covid-19, οι αμερικανικές εταιρείες έχασαν το 20-65% της αξίας τους από την αρχή του έτους. Εν μέσω μάλιστα της κρατικής παρέμβασης για την πανδημία, ανακοινώθηκε ο αριθμός ρεκόρ για επίδομα ανεργίας 3.28 εκατομμυρίων εργαζομένων.
Οι τιμές πετρελαίου μειώθηκαν κατά 65% καθώς δεν υπήρξε συμφωνία στον περιορισμό της παραγωγής μεταξύ Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας. Σε αυτό το ανησυχητικό οικονομικό περιβάλλον στην ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη, μαίνεται η σύγκρουση για την Προεδρία μεταξύ Biden και Trump, με τις προβλέψεις να υποδεικνύουν τον πρώτο για νικητή.
Η US Federal Reserve παρεμβαίνει με απεριόριστη ρευστότητα για την επαναγορά δημοσίου χρέους των ΗΠΑ και με την εισαγωγή νέων πιστωτικών μηχανισμών για να αποφευχθεί η χρεωκοπία εξαντλώντας τα όρια της νομισματικής πολιτικής και απευθυνόμενη κυρίως στην Ασία που κατέχει μεγάλο μέρος του αμερικανικού χρέους.
Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ προχωρούν σε αντίποινα με επιθέσεις σε πέντε σημεία στο Ιράκ, ελεγχόμενα από την ιρανική οργάνωση Kata’ib Hezbollah. Η Hezbollah είχε την ευθύνη για τον θάνατο αμερικανών και βρετανών στρατιωτικών. Η πρώτη επίθεση μετά την εκτέλεση του ιρανού στρατηγού Qassem Soleimani τον Ιανουάριο. Οι ΗΠΑ πέρασαν το μήνυμα ισχύος τους παρά την πανδημία.
Η ΕΕ, μέσω της ΕΚΤ ανακοίνωσε ειδικό πρόγραμμα €800 δισεκ. για αγορά ομολόγων ώστε να υποστηριχθεί το ευρώ στη διάρκεια της πανδημίας, ενώ επέκτεινε τη δυνατότητα αγοράς άνω του 33% του χρέους των κρατών-μελών της ευρωζώνης, εξέλιξη θετική για τα ομόλογα της Ιταλίας, Ελλάδας και Πορτογαλίας. Παρά ταύτα η ΕΚΤ έχει πιο συγκρατημένη προσέγγιση στις παρεμβάσεις της σε σύγκριση με την αμερικανική ομόλογο.
Η μόνη παρέμβαση σε γεωπολιτικό επίπεδο της ΕΕ ήταν η υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης στην αποτροπή μαζικής εισόδου προσφύγων και μεταναστών στα χερσαία σύνορα της, προσπαθώντας την ίδια στιγμή να ικανοποιήσει την Τουρκία με κονδύλια. Την ίδια στιγμή διακόπηκαν οι εμπορικές διαπραγματεύσεις ΕΕ-Βρετανίας λόγω της έξαρσης της πανδημίας, ενώ είχε διαπιστωθεί πλήρης απόκλιση των δύο πλευρών ως προς την συμμόρφωση του ΗΒ στους ευρωπαϊκούς κανόνες. Η ΕΕ αυτή την περίοδο διανύει περίοδο ενδοσκόπησης με έμφαση την οικονομία, ενώ ορισμένα κράτη-μέλη προωθούν αυταρχικές λύσεις διακυβέρνησης με αφορμή την πανδημία.
Στο οικονομικό πεδίο η ΕΕ αντιμετωπίζει ως σοβαρό ενδεχόμενο την μείωση του ΑΕΠ κατά 3-5%. Για την αντιμετώπιση της κρίσης αναμένεται στο προσεχές Eurogroup της 7/4/2020 να επιτευχθεί συμφωνία με κορμό τη νέα γαλλο-γερμανική πρόταση για τα μέτρα στήριξης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η καθυστέρηση όμως στην υλοποίηση των νέων μέτρων και το πέρασμα στη πραγματική οικονομία είναι πρόκληση για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Το πακέτο κατά την συνήθη πρακτική συμβιβασμού της ΕΕ θα επιτρέψει στα δύο στρατόπεδα του Νότου και του Βορρά να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα ως νίκη, με επέκταση της δυνατότητας προσφυγής κρατών-μελών στον ESM, με περιορισμένη επιτήρηση της τρόικα. Οι αναγκαίοι πόροι θα αντληθούν από ομόλογα που θα εκδώσει για τον σκοπό αυτό ο ESM με εγγύηση των κρατών-μελών κατά το ποσοστό τους συμμετοχής στον μηχανισμό, πράγμα που θα φαίνεται να επιβαρύνει την Γερμανία. Η Ιταλία και η Ισπανία θα είναι οι πλέον υποστηριζόμενες χώρες, όπως και η Γαλλία.
Με αυτό τον τρόπο αντιμετωπίζεται το αίτημα των χωρών του Νότου για υποστήριξη μέσω coronabond, που σημαίνει αμοιβαιοποίηση χρέους της ΕΕ για την πανδημία, το οποίο η Γερμανία και άλλες χώρες δεν αποδέχονται τόσο επί της αρχής όσο και επί της ουσίας, καθώς θέλουν να διακρατήσουν κεφάλαια για την επανεκκίνηση των οικονομίων τους, με σημαντικά πακέτα δημοσιονομικής επέκτασης έως και 5% του ΑΕΠ.
Γεωπολιτικά στην περιοχή μας, η κατάρρευση της κυβέρνησης του Κοσόβου με ενθάρρυνση των ΗΠΑ, κατόπιν της άρνησης του Π/Θ Albin Kurti να συμφωνήσει στην αμερικανικής έμπνευσης συμφωνία ειρήνευσης στην περιοχή, αποτελεί μήνυμα προς την ΕΕ και τη Ρωσία για τον αμερικανικό ρόλο στη Βαλκανική. Η Γαλλία και Η Γερμανία καταδίκασαν τις αμερικανικές προσπάθειες για την πολιτική μεταβολή εν μέσω πανδημίας αλλά έως εκεί. Η εξέλιξη αυτή συνέπεσε με την ψήφιση από τη Ρωσική Βουλή της δυνατότητας επανεκλογής του Πρόεδρου Πούτιν έως το 2036.
Στην περιοχή της Ασίας η Ινδία επέβαλλε απομόνωση 21 ημερών στο 1.3 δισεκατομμύριο πληθυσμό της, με αποτέλεσμα την μαζική μετακίνηση πολιτών της από τις πόλεις στην ύπαιθρο και αναμενόμενο οικονομικό αποτέλεσμα την σημαντική συρρίκνωση του ΑΕΠ.
Καθώς η ένταξη ΗΠΑ-Κίνας φαίνεται να ξαναρχίζει με απελάσεις Αμερικανών δημοσιογράφων και περιορισμούς στην απασχόληση Κινέζων στις ΗΠΑ, η κινεζική οικονομία αντιμετωπίζει μείωση της βιομηχανικής παραγωγής 13.5%, η κατανάλωση περιορίσθηκε κατά 20.5% και η τα περιουσιακά στοιχεία απώλεσαν το 24.5% της αξίας τους στο πρώτο τρίμηνο του έτους.
Η Βόρεια Κορέα σε αυτή την περίοδο προχώρησε σε αύξηση των στρατιωτικών ασκήσεων και στην εκτόξευση τριών πυραύλων στον θαλάσσιο χώρο της Ιαπωνίας. Ενώ στην Ιαπωνία η μετάθεση διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων θα επιτείνει την ύφεση της οικονομίας της έως 2%.
Σε αυτό το διεθνές μεταβαλλόμενο οικονομικό και γεωπολιτικό πλαίσιο, η Ελλάδα θα κληθεί να αντιμετωπίσει την οικονομική και γεωπολιτική κρίση σε κλίμα κυβερνητικής επικοινωνιακής πολιτικής θριάμβου αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης. Η κυβέρνηση δεν διαθέτει ολοκληρωμένο σχέδιο για την αντιμετώπιση της διπλής κρίσης, αλλά διαθέτει επικοινωνιακή υπεροπλία.
Στο όνομα της επικοινωνίας, κυβερνητικά στελέχη επιχειρούν να καλύψουν την απουσία σχεδιασμού αντιμετώπισης της διπλής κρίσης με αναφορά στην αδυναμία της ΕΕ και της Γερμανίας να ηγηθεί. Είναι σαφές ότι η ΕΕ σήμερα υπό την καθοδήγηση ουσιαστικά της χριστιανοδημοκρατίας αδυνατεί να διατυπώσει οραματικές προτάσεις για το μέλλον της ΕΕ και αρκείται σε γραφειοκρατική διαχείριση των κρίσεων, αλλά αυτό δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για την κυβερνητική αδυναμία.
Η χώρα χρειάζεται σημαντικά μέτρα τόνωσης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για την ανάπτυξη της οικονομίας και διασφάλιση της εργασίας ώστε να διαχειριστεί την οικονομική κρίση. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από σχεδιασμό καθώς είναι η μόνη χώρα της ευρωζώνης που μόλις εξήλθε από την δεκαετή περιπέτεια των μνημονίων με επιβαρυμένη την οικονομία και την κοινωνία.
Η απαιτούμενη προσπάθεια της χώρας μας για ανάκαμψη είναι πολλαπλάσια από την αντίστοιχη των υπόλοιπων χωρών. Η κυβέρνηση στο οικονομικό επίπεδο αρκείται σε διασπορά κονδυλίων για διατήρηση της ζήτησης όπως και σε φίλιες επικοινωνιακές δυνάμεις, ενώ εναποθέτει τον όποιο σχεδιασμό στην ΕΕ και στην ελεύθερη αγορά. Η χώρα χρειάζεται σημαντικά εμπροσθοβαρή μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων της κρίσης του κορωνοϊού. Συντηρητικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι στο ενδεχόμενο μείωσης του ΑΕΠ της ευρωζώνης κατά 3% θα πρέπει να αναμένουμε άνω του 7% στην Ελλάδα με σημαντική μείωση της απασχόλησης και διεύρυνση των κόκκινων δανείων. Τα ακραία σενάρια αναφέρονται σε μείωση ΑΕΠ με διψήφιο αριθμό.
Στα γεωπολιτικά κατ’ αναλογία η κυβέρνηση επιδίδεται σε επιδαψιλεύσεις χωρίς στρατηγική, ενώ τα διεθνή ερείσματα συναρτώνται με αγορά εξοπλιστικών συστημάτων. Χαρακτηριστική περίπτωση της απουσίας γεωπολιτικού σχεδιασμού η συμφωνία για μεταφορά προσφύγων και μεταναστών από Λιβύη που πέρασε στα ψιλά λόγω κορωνοϊού. Το μόνο που ενδιαφέρει την κυβέρνηση είναι να μην χαλάσει η εικόνα της όπως έγινε στο Στάντεντ. Η χώρα χρειάζεται πρωτοβουλίες και συμμαχίες για την διαχείριση της γεωπολιτικής κρίσης και την αξιοποίηση του γεωπολιτικού στοιχείου για την υποστήριξη στην οικονομία.
Η κυβέρνηση εμφανίζει ισχυρή την Ελλάδα, χωρίς όμως σχεδιασμό που επιβεβαιώνουν σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο την ισχύ της. Η κυβέρνηση παρουσιάζει την Ελλάδα ως τίγρη στη ΝΑ Ευρώπη, αλλά δυστυχώς στην διπλή κρίση που ακολουθεί θα αποδειχθεί ότι είναι χάρτινη.
*Οικονομολόγος (Msc, PhD Econ)-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών. –[email protected]
Σημειώνεται οι σκέψεις του άρθρου είναι αυστηρά προσωπικές.
