Του Παύλου Αλέπη
Την εποχή της αθωότητας και της εφηβείας, ήμουν σίγουρος πως οι διανοητές θα μας σώσουν. Οι πνευματικοί άνθρωποι έλεγα δεν μπορεί κάτι θα κάνουν. Περάσαν τα χρόνια έπηξε το μυαλό και κατάλαβε ότι είναι πνευματικοί…μα άνθρωποι.
Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως η ανθρώπινη διανόηση, αναζητά, βρίσκει και εκφράζει ανά καιρούς, την διάσταση μιας ενότητας ανθρώπων. Ενότητα σε σκέψη, συμπεριφορά, νοοτροπία. Αν οι σκέψεις είναι πανανθρώπινες, τότε ο διανοητής περνά στην ιστορία…Τότε συμφωνούμε όλοι πως έχουμε ένα βήμα στην ανθρώπινη πορεία μας την ιστορική. Ένα βήμα συνέχειας.
Η διανόηση δεν είναι κάτι αόριστο. Δεν είναι οι ονειροπόλες σκέψεις κάποιων ξαπλωμένων κάτω από τις φυλλωσιές… Δεν είναι κάτι ξεκομμένο από την πολιτική, την αγορά, την αγωνία και την απορία της ζωής. Μπορεί να μοιάζει ελιτίστικη, καθώς σπεύδει να προσδιορίσει για τον εαυτό της, έναν ηγεμονικό ρόλο, όμως κατά βάθος είναι ένα σεβαστό κομμάτι της καλώς νοούμενης Δημοκρατίας.
Οι άνθρωποι του καθημερινού μόχθου, της παραγωγής, δεν έχουν τα χρονικά περιθώρια ανάλυσης και επεξεργασίας, πολύ δε περισσότερο προσδιορισμού των κοινωνικών ρευμάτων και του τρόπου που εκφράζονται. Η διανόηση έχει αυτήν την -πείτε την-πολυτέλεια.
Ο ρόλος της διανόησης είναι πάντα αναγνωρίσιμος, παραδεκτός και καθ’ ομολογία, υπέρ-αναγκαίος. Είναι φυσικό συμπλήρωμα της συνέχειας του χθες με το αύριο. Είναι μια διαμόρφωση μέλλοντος…
Οι γενιές το νοιώθουν σαν το επόμενο βήμα μιας παγκόσμιας κουλτούρας που χτίζει το ατελές οικοδόμημα της παγκόσμιας ύπαρξης… Σας φαίνεται βαρύγδουπο; Όμως στους προηγούμενους δεν πατάν όλες οι σκέψεις μας; Δυστυχώς στις μέρες μας η πολύπλοκη εικόνα της διανόησης, μοιάζει αδύναμη, όχι για τις λιγοστές της εκφράσεις, αλλά κυρίως για την αναποτελεσματικότητα προσφερόμενων λύσεων. Μοιάζει να αμφισβητείται-όπως τόσα και τόσα- και να έχει ηττηθεί, περιθωριοποιηθεί ή μπει στην άκρη.
Όλοι ξέρουμε πως το βάρος της ζωής μας έχει πέσει στις ανακατατάξεις της αγοράς, στην προσπάθεια παγκοσμιοποίησης της, σε μια ενοποίηση που βολεύει τους ισχυρούς και τους ορούς παραγωγής. Ο πλανήτης αγκομαχά, αγωνιά και οι ανισότητες πάνε σύννεφο και συμπορεύονται με μια ανησυχητική παραίτηση… για τα γινόμενα, έναν εφησυχασμό,μια πλαστή τεχνητή ισορροπία. Τι μπορώ να κάνω; Οι πολλοί δεν οραματίζονται καν μια δραστική αλλαγή, μια επαναστατική νέα πορεία. Μοιάζουμε συμβιβασμένοι με το υπάρχον πλάνο, ψελλίζουμε μόνο, πως θα ήταν πολύ καλλίτερα, αν της εμπορικής ενοποίησης, παράλληλα προωθούνταν η πνευματική ενοποίηση…Και μάλιστα με σεβασμό στην κάθε ιδιαιτερότητα των διανοητών και των μικρότερων Λαών που εκφράζουν..
Είναι πάντως πολύ παράξενο να διαπιστώνει κανείς πως στις μέρες που ζούμε με τα τεχνολογικά άλματα που η επικοινωνία σφαιρικά, αστραπιαία, διαδίδει με ευκολία ιδέες. Ο κόσμος όμως να στερείται ισχυρών ιδεών… Διάθεσης μάλλον στερείται… Συντηρητισμός ισχυρός. Δέος ύστερα από το σοκ…. Ή μήπως-πρέπει να παραδεχθούμε -πως νέες ιδέες υπάρχουν (επιστημονικές, πνευματικές, κοινωνικές) αλλά δεν προβάλλονται (ίσως και δεν …αναζητιούνται, επιμένω) όπως θα έπρεπε… Δεν προβάλλονται;
Μεγάλο το ερώτημα. Τόσο μεγάλο, που πυκνώνουν ως συνήθως οι συνομωσιακές θεωρίες. Οι υπέρμαχοι της παγκοσμιοποίησης, κινούν έτσι τα νήματα, η αγορά αντιστέκεται, αμύνεται και καταπνίγει την διανόηση… Η ταχύτητα της ζωής είναι μαζί της.. Ποιος μας επέβαλε αυτές τις ταχύτητες;;.. Η διανόηση είναι αργή… εξ ορισμού… Εξ ου και οι σιωπές…
Ο λόγος που παράγει κουλτούρα, είναι συχνά πολύ αδύναμος. Ένας Ιταλός διανοητής -συγγραφέας,ο Φούλβιο Πάππι, αυτό λέει και εξηγεί πως πολύ συχνά, ο λόγος αυτός είναι εγκλωβισμένος ανάμεσα στην εκζήτηση και στην κυρίαρχη γλώσσα.
Η σκέψη, είναι πολύ δυνατή από την φύση της,ακόμα και όταν έχει εγκαταλείψει ριζωμένες ψευδαισθήσεις,κοινωνικά, όμως, είναι πολυ εύθραυστη. Ο λόγος της διανόησης, ακόμα και στην πιο εκλαϊκευμένη του μορφή, κινδυνεύει να καταλήξει σε ένα είδος περιαυτολογίας…
Μη μου πείτε,θαυμάσια διατύπωση. Και συμπληρώνει η επεξήγηση πως και στο παρελθόν έχει συμβεί το ίδιο. Όμως τότε η διανόηση μπορούσε να είναι συνομιλητής της Πολιτικής εξουσίας.
Χρειάζεται να το κάνουμε λιανά; Μάλλον όχι. Στην σύγχρονη Ελλάδα μας, μόνον η λέξη κουλτούρα είναι τόσο παρεξηγημένη. Οι διανοητές μας έχουν απωλέσει προ πολλού το δικαίωμα συνομιλίας, ισότιμης συνομιλίας, με τους διαμορφωτές του πολιτικού λόγου. Όχι κατ’ ανάγκη με δική τους υπαιτιότητα. Κάθε άλλο θα έλεγα με την βεβαιότητα της ηλικίας μου. Πόσα χρόνια τώρα ο πολιτικός μας κόσμος ζει περιχαρακωμένος στον μικρόκοσμό του; Αφού, λοιπόν, αργά αλλά σταθερά οδηγήθηκαν, απομακρύνθηκαν, περιθωριοποιηθήκαν, δεν δικαιούνται στο ερώτημα «Μα πού είναι ο πνευματικός κόσμος;» να απαντούν λίγο ειρωνικά «Εκεί που τους… υπολογίζουν και τους αναζητούν!»
Αν θελουν δε, να είναι και λίγο επιθετικοί, ας συμπληρώσουν και την παρατήρηση, πως τους… -αποφασίζοντες, εσείς τους επιλέγετε,τους ψηφίζετε, τους… εμπιστεύεστε. Αυτόν τον φαντασιακό διάλογο, τον προσδιόρισε ή τον προσδιορίζει η αδύναμη Δημοκρατία μας. Ο πολιτικός θα ανέβει; Ή ο διανοητής θα σκύψει; Με τις υπάρχουσες αντιδράσεις εσείς τι λέτε; Μπορούμε να περιμένουμε συνάντηση, ανταλλαγή, διάλογο;
Νομίζω πως πάντα η ευθύνη επιστρέφει στους πολίτες.
Νομίζω πως δεκαετίες, αποκρύπτουμε την συνευθύνη. (Όχι προκλητικά τύπου Πάγκαλου). Αμφίδρομα και δυναμικά πρέπει να επανεξετάσουμε την βαθύτατη ειλικρίνειά μας. Να αναγνωρίσουμε πως η πολιτική εξουσία, με δική μας αδιαφορία και παραχώρηση, περιορίσθηκε από την ισχυρή οικονομική εξουσία (συχνά με καραμπινάτη ιδιοτέλεια).
Η πολιτική εξουσία βρήκε την ευκαιρία και με την σειρά της, περιόρισε και σχεδόν εξοστράκισε την πραγματική διανόηση. Οι αλήθειες της πάντα ενοχλούσαν… Η μάχη πολύπλευρη, ο αδύναμος κρίκος φεύγει. Η εξίσωση γίνεται πιο βολική. Όμως η…διαπλοκή όλων κατέστρεψε και ακύρωσε κάθε δύναμη που συνδυαστικά θα ήταν ακαταμάχητη. Για την ίδια πατρίδα μιλάμε στο φινάλε. Που την καταστήσαμε αδύναμο κρίκο….Και από κοινού θα είχαμε ξεχωριστή θέση και στην μάχη της πολιτικής, και στην μάχη της κουλτούρας,και στην μάχη των παγκοσμιοποιημένων οικονομιών…Στη μάχη της επικράτησης εν τέλει….
Θα βλέπαμε κι εμείς οι απλοί πολίτες, πως η αγορά, η οικονομία, οι περιφερειακοί και πλανητικοί σχεδιασμοί ωφελούνται από την δική μας σύγχυση. Εκεί που υπάρχει η πραγματική ελεύθερη διανόηση, καμμιά πολιτική δεν μπορεί να περιορίσει την εξουσία της… Μόνο ισότιμοι ρόλοι μπορούν να αποδώσουν την τάξη και την καταπολέμηση ψευδαισθήσεων.
Αυτό είναι το σύγχρονο όραμα, το πολύπλοκο στοίχημα μιας σύγχρονης ισορροπίας. Είναι θέμα ταυτότητας που αφορά τον άνθρωπο, αυτόν που δεν υποκύπτει σε σχηματισμούς δεξιάς, αριστεράς, κέντρου και παραλλαγών. Μοιάζει με κοινό πρόβλημα, που κανείς δεν θέλει να αναγνωρίσει… ως κοινό. Ίσως γι’ αυτό δεν λύνεται…
Μοιάζει ευκολότερο να μιλάς για τον εαυτό σου παρά να μιλάς με συναίσθηση ανθρώπου του κόσμου, πολίτη του κόσμου. Πολίτη που έχει ευθύνη και για την διανόηση και για την αγορά και την πολιτική. Όλα συναρτώνται από τις δικές σου επιλογές και συμπεριφορές. Σχεδόν ποτέ δεν φταίει πάντα ο άλλος… Αυτό περιμένω από τους διανοητές. Και φωτογραφίες από το μέλλον. Οράματα για τον κόσμο που συνδιαμορφώνουμε και συνδιαστρεβλώνουμε.