Τι συνέβη την Δεκαετία ΄80

Του Νίκου Λακόπουλου

 

Η έκθεση στο Γκάζι για την δεκαετία ΄80 έφερε σε πολύ κόσμο μνήμες -μιας άλλης εποχής, πολλές φορές από τα παιδικά ή τα εφηβικά χρόνια, αλλά δεν απέφυγε το βασικό πρόβλημα για το πως ζούμε, πως γράφουμε και πως διαβάζουμε την Ιστορία. Το πρόβλημα είναι σαφές στον ελληνικό χρόνο, όταν στα 80’ς ακούγαμε ακόμα 60’ς και 70’ς -αν κι αυτή η δεκαετία του ΄70 -πιο ηρωϊκή από την επόμενη της Αλλαγής και της Παρακμής, επιτάχυνε το βήμα της Ιστορίας.

Μπήκαμε στην Δεκαετία ΄80 με την κρίση της Αριστεράς και το Τέλος του Ροκ να κυριαρχούν στις συζητήσεις με ένα αμήχανο βήμα- σα να μπαίναμε σε μια ταινία όταν πέφταν οι τίτλοι του  τέλους. Ο Τζιμ Μόρρισον ή ο Τσε ήταν πια πεθαμένοι. Η συναυλία των Police ανέλαβε να προσαρμόσει τη ζωή στον ελληνικό χρόνο- με πολύ ξύλο!- αλλά μάλλον στο Rock In Athens η Αθήνα εντασσόταν στην ευρωπαϊκή ζώνη- αν και άλλοι κάπου αλλού ακούγαν ακόμα αντάρτικα.

Πιθανόν αυτή η εποχή νάρχισε το 1978  όταν ένα φορτηγό κατευθύνεται αντίθετα στο ρεύμα.  Ανάμεσα στους επιβάτες ο Μανώλης Ρασούλης, ο Διονύσης Σαββόπουλος και ο Νίκος Ξυδάκης. Ο τελευταίος σε λίγο κυκλοφορεί με τον Νίκο Παπάζογλου ένα δίσκο που είναι ένα ηχηρό χαστούκι στο λεγόμενο «έντεχνο» και στον «λογιωτατισμό» της Αριστεράς. Τα «μαύρα κοράκια με νύχια γαμψά που πέσαν πάνω  στην εργατιά» σταμάτησαν να κράζουν. Ούτε η Γκιόνα αστράφτει πια, ούτε ο Ολυμπος βροντά. Η ήττα της Αριστεράς αυτή τη φορά δεν είναι στρατιωτική. Είναι ιδεολογική.  Με το πέρασμα του χρόνου όλο και πιο πολλοί αριστεροί με σταμπωτές γραβάτες κατακλύζουν τα μπουζούκια για να ακούσουν το «Παπόρι από την Περσία»  αρχικά κι ύστερα Βασίλη Καρά και Πέγκυ Ζήνα.

Από τη διαλεχτική και το «μπακράουντ» περάσαμε στο «αντεργκράουντ» και τον μεταμοντερνισμό,  όταν η διακόσμηση άρχισε να λατρεύει το νέον.  Τα “Παιδιά της ΚΝΕ», που λεν στη ζωή, το μεγάλο ναι”, όπως έλεγε ο Ρίτσος βαρέθηκαν τις «νοικοκυρές που καθαρίζαν φρέσκα φασολάκια», τους νεκρούς «κάτω από το χώμα να κρατάνε της καμπάνας το σχοινί». Μαζί με το πανκ ήρθαν τα βίντεοκλαμπ και η νεοορθοδοξία. Οι φοιτητές δεν ξενυχτάνε σε συνελεύσεις για να βγάλουν ψήφισμα για το Ελ Σαλβαντόρ. Περιμένουν με τη βροχή να τελειώσει η κατάληψη να πάνε για μάθημα.  Η ΔΑΠ σαρώνει. Αν υπήρχε ένα νόημα μες τις φωτιές, όπως έλεγε ο Σαββόπουλος του ’70 και η πλατεία ήταν γεμάτη «και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή», τώρα η πλατεία είναι άδεια. Κάπου στο βάθος περιφέρονται μερικά πρεζόνια. 

Σε ένα περίπτερο στην πλατεία Κάνιγγος κάνει και την εμφάνιση του ένα περιοδικάκι με εξώφυλο τον αγκυλωτό σταυρό. Έχει τον τίτλο «Χρυσή Αυγή» κι ανάμεσα σε σβάστικες και νεκροκεφαλές περιέχει άρθρα για τον «μαχητή της λόγχης, μύστη της ηλιακής παράδοσης, ημίθεο απλό δεκανέα με Σιδηρού Σταυρό- τον Αδόλφο Χίτλερ». Ο Νικόλας Άσιμος έχει –ακόμα- ένα παπάκι, που του κάνει “πα-πα” και τραγουδά: «Και δεν μου καίγεται καρφί, αν εσύ περνάς και δεν μου ξαναμιλάς».

Χημείο 1985. “Ματ και Μέα για μια Ελλάδα Νέα”. Καταλήψεις σπιτιών. Η Μελίνα Μερκούρη ζητάει πίσω τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και φτιάχνει θέατρα και στάδια σε όλη την χώρα.  Το 1987 με ένα καλάθι ο Οδυσσέας Καμπούρης χαρίζει στην Ελλάδα το κύπελλο. Η Ελλάδα που έχει κόμπλεξ κατωτερότητας απέναντι στην Ευρώπη, βγαίνει στους  δρόμους, λες και είχε συμβεί κάτι πολύ σημαντικό. Ίσως είχε συμβεί κάτι πολύ σημαντικό: η φιγούρα του ραγιά, του “Καραγκιόζη”, του «Έλληνα της «φάπας» εξαφανίστηκε από την χώρα εκείνο το βράδυ.  Επιτέλους! Είμαστε πια πρωταθλητές.

«Μάλλον, πρόεδρε, δεν αρέσουμε πια», θα πει στον Ανδρέα η Μελίνα Μερκούρη και θα θαυμάσει τη ραχοκοκαλιά της σε μια ακτινογραφία που έδειχνε ότι έπασχε από καρκίνο.  Ο πρόεδρος είχε ξεχάσει ότι θα διαχώριζε την Εκκλησία από το κράτος και συναντήθηκε με τον αρχιεπίσκοπο, σε πολύ εγκάρδιο κλίμα. Αντάλλαξαν δώρα –σταυρούς, εικόνες–, χαμόγελα και φιλοφρονήσεις. Ως επιδόρπιο φάγανε τον υπουργό Παιδείας που πίστεψε ότι αυτά που λέμε τα εννοούμε κιόλας. Με ενάμισι δισ. δολάρια μέσα σε μια χρονιά ο Ανδρέας έχει ξεχάσει επίσης να αποχωρήσει από την «ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ «ίδιο συνδικάτο» και δηλώνει στο Βήμα πως «θα είμαστε στην ΕΟΚ για πάντα».

Στην Πράγα η αστυνομία καταπνίγει με σκύλους, αντλίες και γκλομπ τις διαδηλώσεις, συλλαμβάνοντας και το μετέπειτα πρόεδρο της χώρας, το συγγραφέα Χάβελ. Το αλβανικό πρακτορείο ειδήσεων μεταδίδει πως στις εκλογές οι «εργατικές μάζες» με «χαλύβδινη ενότητα» υποστήριξαν το Κόμμα που κατέβαινε μόνο του. Υπήρξε μόνο ένα άκυρο ψηφοδέλτιο. Όχι, δεν επρόκειτο για αντιφρονούντα, όπως διευκρίνισε το πρακτορείο. Δεν ήταν καν αναποφάσιστος. Ήταν μάλλον ο μοναδικός απρόσεκτος πολίτης της Αλβανίας.

Από τις φυλακές του Σάλεμ ο Κοσκωτάς στέλνει διαρκώς κασέτες στις εφημερίδες. Ο Ανδρέας, λέει, είχε ζητήσει χρήματα για το κόμμα. Θα τον «τηγανίσει».  Ο Ανδρέας επιστρέφει μετά από εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς στο αεροδρόμιο του Ελληνικού κατεβαίνει τα σκαλοπάτια του αεροπλάνου, σταματάει, στρέφεται  πίσω και κάνει ένα νεύμα. Στην κορυφή της σκάλας στέκεται και χαιρετά, με ένα σκούρο μπλε ταγιέρ, μια γυναίκα. Μερικοί υπουργοί σηκώνονται να φύγουν. Η κρατική τηλεόραση μεταδίδει ζωντανά την άφιξη «του απόστολου της ειρήνης». Ύστερα από μερικά δευτερόλεπτα νεκρικής σιγής μια φωνή ακούγεται: «Μεγάλε!

Το ΠΑΣΟΚ θα χάσει τις εκλογές το 1990, αλλά με 39%.  Την τεσσαρακοστή επέτειο από τη λήξη του Εμφύλιου Πολέμου δεκαέξι καμιόνια μεταφέρουν στη Χαλυβουργική στην Ελευσίνα εκατομμύρια φακέλους που κρατούσε η αστυνομία για τα πολιτικά φρονήματα πολιτών από τη δεκαετία του 1950 και τα καίνε επιδεικτικά. Φαίνεται ότι σε χιλιάδες πολίτες αντιστοιχούν έξι με εφτά φάκελοι. Έχουν προλάβει να τους δακτυλογραφήσουν;

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διάλεξε αυτή την καταραμένη εποχή να πάει εκδρομή στην Κίνα, όπου τα πυροβόλα σπέρνουν το θάνατο. Ύστερα από εβδομήντα χρόνια «υπαρκτού σοσιαλισμού» στη Σιβηρία οι εργάτες απεργούν. Ο ηγέτης της εξέγερσης του ’56 στην Ουγγαρία, Ίμπρε Νάγκι, είχε ανέβει τότε στην κρεμάλα ως προδότης. Τώρα κηδεύεται σαν ήρωας.  Ο Καντάφι, απόφοιτος της ελληνικής Σχολής Ευελπίδων, κρεμάει στις πλατείες μαθητές που διαμαρτύρονται.Από τον εξώστη της Βουλής στη Βουδαπέστη, στην Ουγγαρία, ακούγεται η λέξη «Δημοκρατία».

Η μόδα απαιτεί στενά κοντά παντελονάκια από λίκρα με λουλούδια. Χάντρες, βερμούδες και μακριές ζιπ κιλότ. Ναυτικό στιλ με χρυσά κουμπιά. Μακριά καπιτονέ σακάκια, τρενς-κοτς, κοντά ή μακριά μέχρι τους αστράγαλους. ‘Είμαι θαμμένος μέχρι το λαιμό μέσα στις αντιφάσεις μου.Το ξέρω ότι είμαι πίθηκος, αλλά είμαι πολύ ωραίος” θα πει σε λίγο ο Κερτ Κομπέιν και θα αυτοκτονήσει. “Τά έχω δει όλα, είμαι από παλιά εδώ. Πάνω στη Γη, μέσα στον Ουρανό, μέσα στη βρώμα”.

Το 1980, όταν άρχισε αυτή η δεκαετία,  ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, ο “Στρατάρχης”, που είχε τιμηθεί τέσσερις φορές με το βραβείο ‘”Ηρωας της Σοβιετικής Ένωσης” είχε χάσει τη μιλιά του και περνούσε τον καιρό στο σανατόριο. Στο τέλος, τον περιφέραν σαν ζωντανή μούμια. Ο θάνατος του άργησε να ανακοινωθεί κι έτσι κανένας δεν ξέρει πότε ακριβώς πέθανε. Ο νέος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ, -με μακρυνή καταγωγή από τον ελληνικό Πόντο- με το σήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος στο πέτο επιχειρεί να συνδυάσει την γραφειοκρατία με τη δημοκρατία χωρίς να φαντάζεται ότι είκοσι χρόνια μετά θα διέσχιζε το πεσμένο Τείχος του Βερολίνου μέσα σε λιμουζίνα για να διαφημίζει τσάντες Louis Vuitton.

“H πίτσα φέρνει κοντά τους ανθρώπους” θα πει. Αν δεν είχα πεισθεί ότι ήταν ευεργετική για τους ανθρώπους, δεν θα είχα συμφωνήσει σε αυτή τη διαφήμιση’’.   Ένα Σαββατόβραδο στο Άλσος Βεϊκου στο Γαλάτσι, στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ ο γραμματέας της, θα μιλήσει για το «σοκ» που προκάλεσε η συνεργασία Αριστεράς και Δεξιάς –με την κυβέρνηση Τζαννετάκη- στον κόσμο της Αριστεράς. Η ηγεσία του ΚΚΕ καθαιρεί το εκλεγμένο Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ και  στέλνει δικαστικό κλητήρα με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά των υπευθύνων της εφημερίδας “Οδηγητής».

Οι πρόωρες εκλογές του 1990 έδωσαν 150 έδρες στη «Νέα Δημοκρατία» του Μητσοτάκη. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας γιορτάζει με σφιγμένα  χείλη τα εβδομήντα δύο του χρόνια. Ο ηλεκτρολόγος Λεχ Βαλέσα  θα γίνει με τη βοήθεια του Θεού και του πάπα πρόεδρος της  Πολωνίας με 77%. Στις 8 Δεκεμβρίου ο Παύλος Σιδηρόπουλος –δισέγγονος του Αλέξη Ζορμπά– βρίσκεται νεκρός από ηρωίνη σε ένα ξενοδοχείο  στην Αθήνα. Είναι η εποχή που επιστρέφει στη Γη ο αστροναύτης Σεργκέι Κρικάλεφ. Είχε φύγει όταν υπήρχε η Σοβιετική Ένωση. Συναντάει μια ταπεινωμένη, πεινασμένη Ρωσία.

Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου στις 10 Νοέμβρη 1989  έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Όταν άνοιξαν οι μπάρες, χιλιάδες  άνθρωποι ξεχύθηκαν προς τον «ελεύθερο κόσμο». Στο γερμανικό  κοινοβούλιο έψαλλαν τον εθνικό ύμνο. Πολλές μπιραρίες στο Δυτικό  Βερολίνο κέρασαν μπίρες. Σε λίγο μια διαφήμιση θα παρουσιάζει τον Γκορμπατσόφ καθισμένο στο πίσω κάθισμα ΙΧ με φόντο το τείχος του Βερολίνου. Η καμπάνια έχει ως κεντρική ιδέα το ταξίδι, μια «θεμελιώδη αξία» για την εταιρεία, η οποία ξεκίνησε να κατασκευάζει βαλίτσες το 1854, όταν η τότε Αριστερά έκανε το συνέδριο της στο Λονδίνο.

Τα Χριστούγεννα του ’89, ο ισόβιος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρουμανίας Νικολάι Τσαουσέσκου και η γυναίκα του Έλενα έχουν συλληφθεί. Η τηλεόραση δείχνει ένα τρίλεπτο βίντεο. Το ζεύγος πέρασε από συνοπτική δίκη. Κρίθηκαν ένοχοι. Ένα απόσπασμα από τρεις εκτελεστές πυροβόλησε το δικτάτορα και τη γυναίκα του τριάντα φορές. «Θάνατος στους προδότες. Η ιστορία θα μας δικαιώσει», φώναξε  ο Τσαουσέσκου και έψαλε την κομμουνιστική «Διεθνή».

Στο μακρινό Ελ Σαλβαντόρ οι αντάρτες υποδέχτηκαν τη νέα δεκαετία καταρρίπτοντας ένα αμερικανικό αεροπλάνο. Ο Βόγιατζερ 2 προσπέλασε στις 25 Αυγούστου 1989 τον Ποσειδώνα. Ο «Ταξιδιώτης» κουβαλάει έναν  ορειχάλκινο δίσκο που θα μπορεί να παίζεται ακόμα και ένα δισεκατομμύριο χρόνια μετά. Έχει γραμμένα μηνύματα, την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν και μερικά μπλουζ του Λούις Άρμστρονγκ: “Βλέπω τα δέντρα να πρασινίζουν, τα τριαντάφυλλα να γίνονται κόκκινα, βλέπω τους κήπους να ανθίζουν για σένα και για μένα και σκέφτομαι τι υπέροχος, όμορφος κόσμος.