Του Γιάννη Νικολή
Η έννοια του Κοινωνικού Ασυνειδήτου (Social Unconscious) είναι ένα μεγάλο θέμα στην Ψυχοθεραπευτική Βιβλιογραφία και ειδικότερα αυτή της Ομαδικής Ανάλυσης. Διακεκριμένοι Ομαδικοί Αναλυτές όπως οι Earl Hopper, Farhad Dalal, Dieter Nitzgen, Haim Weimberg, κ.ά. έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Παρότι το θέμα είναι δημοφιλές και υπάρχει σημαντικός όγκος σχετικής βιβλιογραφίας δεν υπάρχει ένας σαφής και κοινά αποδεκτός ορισμός. Άλλωστε στους Ψυχοθεραπευτικούς “χώρους” υπάρχουν τεράστια θέματα ορισμών ως προς πολλές έννοιες.
Ένας ορισμός που έχει μια σχετική επάρκεια είναι ο κάτωθι:
“Το κοινωνικό Ασυνείδητο είναι το αμοιβαία (συν) κατασκευασμένο κοινό ασυνείδητο των μελών ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συστήματος, όπως μια κοινότητα, μια κοινωνία, ένα έθνος. Εμπεριέχει τις από κοινού (δια)-μοιραζόμενες κοινές ανησυχίες, φαντασιώσεις, άμυνες, μύθους και αναμνήσεις. Τα δομικά του στοιχεία συντίθενται από επιλεγμένα τραύματα και επιλεγμένες δόξες (της συγκεκριμένης κοινωνίας, έθνους, κοινότητας, κ.ά.)”
Παρ’ ό,τι υπάρχουν θέματα ως προς τη μετάφραση του ορισμού μιας αρκετά σύνθετης έννοιας γίνεται σαφές ότι το κοινωνικό ασυνείδητο είναι κάτι απολύτως ρευστό και αρκετά ασαφές που όμως επηρεάζει τον καθένα μας. Να αναφέρω ένα παράδειγμα που επηρεάζει την ταυτότητα των Νεοελλήνων. Αναφέρομαι στον μύθο του κρυφού σχολειού, που ποτέ δεν υπήρξε και με το γνωστό ποίημα του Ιωάννη Πολέμη και τον γνωστό πίνακα του Νικολάου Γύζη έχουν εγχαραχτεί στην Ψυχή (στο κοινωνικό Ασυνείδητο) των (νέο)-Ελλήνων. Χωρίς αμφιβολία τον συγκεκριμένο μύθο τον μοιραζόμαστε (από κοινού) οι νέο-Έλληνες και μας επηρεάζει στο πως προσλαμβάνουμε και αντιλαμβανόμαστε τους Τούρκους και την Οθωμανική Αυτοκρατορία…
Εξυπακούεται ότι τα άλλα έθνη, οι άλλοι λαοί, οι άλλες κοινότητες έχουν άλλες αξίες, άλλους μύθους, άλλες δόξες και τραύματα, διαφορετικά από τα δικά μας που φυσικά επηρεάζουν τα μέλη τους.
Κατά την έννοια αυτή αξίζει τον κόπο να επιχειρήσουμε να δούμε ορισμένα μέρη-στοιχεία του Νεο-Ελληνικού Ασυνειδήτου και να επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε τους τρόπους που μας επηρεάζουν. Τρία στοιχεία είναι πράγματι καθοριστικά και συγκεκριμένα:
-Είμαστε ο περιούσιος λαός που έδωσε τα φώτα του πολιτισμού στην Ανθρωπότητα
-Για όλα φταίνε οι “κακοί” ξένοι που πάντα είχαν κακές προθέσεις απέναντι στην Ελλάδα τους Έλληνες και την ορθοδοξία
-Το κράτος υποχρεούται (πρέπει) να φροντίζει τον λαό, τους αδύναμους ενώ αυτό φροντίζει και διαπλέκεται με τους κακούς εκμεταλλευτές
Η βεβαιότητα για την ταυτότητά μας ως περιούσιου λαού είναι διάχυτη. Με λίγη παρατήρηση ο καθένας τη βλέπει παντού. Οι πολιτικοί μιλούν για τα φώτα που δώσαμε όταν οι άλλοι έτρωγαν βελανίδια… Οι μεσαίας μόρφωσης αλλά και υψηλότερης ισχυρίζονται ότι όλα τα είπαν οι αρχαίοι που απλώς τώρα τους επαναλαμβάνουν οι νεότεροι φιλόσοφοι και επιστήμονες… Εμείς επαφιέμεθα στις δάφνες και τα προνόμια που de facto κατέχουμε ως εκ της ευθείας καταγωγής μας απ’ τους αρχαίους ημών προγόνους…
Στα παραπάνω μπορεί να προστεθεί και το γεγονός ότι ο “περιούσιος Ελληνικός λαός” διαθέτει και τη μόνη ορθή θρησκευτική πίστη δηλαδή την “Ορθοδοξία”. Αυτή μαζί με το αρχαίο κλέος σίγουρα καθιστά τον Ελληνικό λαό ευλογημένο και δικαιωματικά πρώτο στην Ανθρωπότητα…
Όταν ένας λαός και οι άνθρωποί του διαθέτουν αυτή την κληρονομιά και τα προνόμια που συνεπάγεται προφανώς και δεν έχουν ανάγκη από προσπάθεια. Οι άλλοι οφείλουν να μας σέβονται, να μας αναγνωρίζουν και να μας προσφέρουν για τις ευεργεσίες που δέχτηκαν από τους προγόνους μας.
Είναι οι ξένοι που μας “διαιρούν” και μας εκμεταλλεύονται. Είναι αυτοί που φταίνε για τη Μικρασιατική καταστροφή, αυτοί που προκάλεσαν τον εμφύλιο πόλεμο το 1945-49, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και κάθε άλλο δεινό. Η αντίληψη αυτή μαζί με τη συλλογιστική που την ακολουθεί αθωώνει τον περιούσιο λαό από κάθε ευθύνη και λάθος. Και μάλλον συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας μεταφυσικής για βοήθεια από τον Θεό προστάτη της Ελλάδας, που οι νεοέλληνες γνησίως λατρεύουμε…
Ο καθένας καταλαβαίνει ότι με τέτοια δεδομένα στο μυαλό μας δεν μπορούμε να πάμε πουθενά. Με αντιλήψεις αυτού του είδους η υποβάθμιση της χώρας και των ανθρώπων της είναι βέβαιη και εδώ έρχεται ένα επιπλέον στοιχείο του Νέο-ελληνικού ασυνειδήτου για την ανάγκη ενός κράτους πατερούλη. Ενός κράτους που θα φροντίζει, θα προστατεύει τους αδύναμους και θα παρέχει αν είναι δυνατόν τα πάντα. Μισθούς, Συντάξεις, Επιδόματα, Παροχές κάθε είδους.
Στην ψυχή (στο κοινωνικό ασυνείδητο του Νέο-Έλληνα) η διοίκηση του κράτους πρέπει να ανατεθεί σ’ αυτούς που θα φροντίσουν τον λαό. Σ’ αυτούς που θα κάνουν παροχές, σ’ αυτούς που θα προστατεύσουν τον λαό από τους ξένους και τους κάθε είδους εκμεταλλευτές…
Προφανώς τα τρία στοιχεία του Νέο-Ελληνικού ασυνειδήτου που αναφέρθηκαν δεν περιγράφουν και το σύνολο του, είναι όμως ενδεικτικά της ιδεολογικής καταβαράθρωσης μας. Και η καταβαράθρωση συνίσταται στην αποφυγή της προσωπικής ευθύνης του καθενός, στις εύκολες δικαιολογίες, στην αποδοχή και την υπερψήφιση των παραμυθάδων-ψευτών ως ηγετών της κοινωνίας, αλλά και την απελπισμένη αναμονή μιας εξ ουρανών σωτηρίας (ο Θεός είναι με την πίστη μας) η οποία όμως επιμένει να μην έρχεται.
Εντός αυτού του ιδεολογικού πεδίου είναι απολύτως αναμενόμενο οι κρατιστές και οι κολεκτιβιστές να ανθούν. Και ανθούν καθώς τα ιδεολογήματά τους είναι απολύτως συμβατά με τις αντιλήψεις που κυριαρχούν.
Τι αντιπαρατίθεται σ’ αυτά; Μα σχεδόν τίποτα. Πότε ακούστηκε ότι για να ξεφύγουμε από την υποβάθμιση ως χώρα και πολίτες είναι απαραίτητο να εργασθούμε πολύ και αποτελεσματικά. Ότι για να κτίσουμε έναν παραγωγικό ιστό ικανό να αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό στο παγκόσμιο χωριό που ζούμε είναι απαραίτητο να υπάρχει οικονομική ελευθερία και οι δυνατότητες των ικανών ανθρώπων να μπορούν να εκφράζονται;
Σχεδόν ποτέ είναι η απάντηση. Αλλά κι’ αν ειπώθηκαν απετέλεσαν ένα είδος ψελλίσματος απέναντι στις στεντόρειες φωνές για την “ανάγκη” ενός μεγάλου κοινωνικού κράτους. Αυτού που φροντίζει τους “αδύναμους” που εκπροσωπούνται από τους ψεύτες-παραμυθάδες που εξέλεξαν…
Η ιδεολογική εργασία για την αλλαγή αντιλήψεων, αξιών και μύθων που απαιτείται να γίνει είναι απολύτως τεράστια…
*O κ. Γιάννης Νικολής είναι Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής Ομάδας, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και ιδρυτής της Λέσχης Φιλελεύθερου Προβληματισμού στη Θεσσαλονίκη. Πρόσφατα (2018) ίδρυσε το “ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ και εξέδωσε το νέο του βιβλίο υπό τον τίτλο “ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ στην ΕΛΛΑΔΑ της ΚΡΙΣΗΣ” από τις εκδόσεις “Θερμαϊκός”
ΑΠΟ ΤΟ CAPITAL.GR